Erreportajeak
Egin zure su-itzalgailua
Esperimentua egiteko edalontzi luze samarra, kandela, ozpina, bikarbonatoa eta pospoloak behar dituzu.
Hegan egiteko gogoa lasterketa ero bihurtu zenekoa
Hegan egiteko gogoa aspaldikoa bazen ere, XVIII. mendearen azken zatian, globoen asmakuntzak, norabidea eta abiadura gehiegi menderatzeko aukera handirik gabe, baina, gutxienez, lurra zerutik begiratzeko parada eskaini zuen. Hilabete gutxian globo-hegaldi ugari egin ziren Frantzia, Ingalaterra, Italia eta Amerikako Estatu Batuetan, eta 1785eko urtarrilean, Mantxako kanala airez gurutzatzea izan zen norgehiagoka horren emaitza.
DVD grabagailuak iritsi dira. Hil ere bai?
DVD irakurgailuak aspaldi hasiak dira bideoaren tokia hartzen. Baina bideoak orain arte eutsi badio, grabatzeko duen ahalmenagatik izan da. DVD grabagailuak badatoz, ordea, eta beraiekin bideoaren heriotza ere. Baina horrek etorkizuna DVDarena dela esan nahi al du? Agian ez. Merkatuan dauden DVD formatuak
Azalorea
Uranga, Ane Miren -
Azalorea Asiakoa da jatorriz, eta Europara XIII. mende aldera iritsi zen. Hasiera batean sendagai modura erabili zen, beherakoa eta buruko mina sendatzeko, eta ondoren janari modura erabiltzen hasi ziren.
Zenbat petrolio gelditzen zaigu? Noiz agortuko dira erregaiak?
1972an Erromako Klubak iragarri zuen petrolioa laster agortuko zela, eta 1970eko hamarkadan zabaldu zen usteak zioenez, gutxi gorabehera 2025. urterako ez zen ia petroliorik izango. Usteak erdiak ustel, gaur egun badakigu 2025. urtean petrolioa izango dugula oraindik. Noiz arte baina? HIDROKARBUROAK GAS NATURALA
Piztia txikiaren mehatxua
5,3 milioi pertsona kutsatu ziren iaz Giza Immunoeskasiaren birusarekin (GIBarekin); hiesa zuten pertsonen kopurua, berriz, 6,1 milioikoa izan zen, eta hil, 3 milioi pertsona hil ziren hiesaren ondorioz. Datuak hotzak direla diote, baina datu horien aurrean ez dago hotz geratzerik. Mugarik gabeko gaixotasuna da hiesa, bizitza estilo modernoaren isla: ez du muga geografikorik, ez eta muga biologikorik; jantziz aldatu, ezagutzen ez zitzaion aurpegiak erakutsi eta ugaritzen trebea baita. Ia Interneteko birusak baino aldakorragoa da. Hortik dator txertoeraginkorra lortzeko zailtasuna. Internetek aldatu omen du mundua, baina hiesa ez zaio atzean geratu: herrialde garatuetan drama bihurtu da eta txiroetan, berriz, tragedia. Afrika beltzak dagoeneko ez du etorkizunik, milioika lagun hil ditu hiesak, gazteak batez ere. Asiako errealitatea ez da, oraindik, hain gordina izatera iritsi, baina iritsiko omen da. Hemen, herrialde garatuetan, gizarteak hiesarekin bizitzera ohitu behar izan du, hiesdunak onartzen ikasi, eta seropositiboek hiesarekin bizitzen ikasi behar izan dute. Tratamendu erretrobiralek itxaropenerako ateak ireki dizkiete, putzutik atera dituzte... hirugarren munduak, ordea, ez du horrelako aukerarik izan, eta, gauzak aldatzen ez diren bitartean, ez dirudiizango duenik ere. Beraz, txerto eraginkorrean izan behar itxaropena.Eta horretan ere hiesak aldatu egin du zientzia eta ikertzaileenlana, gaixotasun honek 20 urte betetzen dituen honetan egunero milaka ikertzailek elkarrekin lanean dihardutelako ezagutzen den birus mutanteenaren aurkako borrokan garaile atera ahal izateko. Bitartean, elkartasun apur batek ez lioke inori kalterik egingo, ihesik gabe. 1981ean izan zen lehenengo aldiz hiesaren berri, eta orduz geroztik makina bat ikertzaile aritu da lanean; batetik, gaixotasuna sortzen duen birusaren jatorria ezagutzeko, eta, bestetik, birusetik babestuko duen txertoa garatzeko. Biologiaren historian inoiz ez da horren denbora laburrean horren ikertzaile talde handia arlo berean lanean jarri, eta, hala ere, oraindik ez da kontu bat ez bestea argitu. Zer du, bada, birus horrek, mundu erdia hankaz gora jartzeko?
Hiesa ikertzen: txertoaren premia
5,3 milioi pertsona kutsatu ziren iaz Giza Immunoeskasiaren birusarekin (GIBarekin); hiesa zuten pertsonen kopurua, berriz, 6,1 milioikoa izan zen, eta hil, 3 milioi pertsona hil ziren hiesaren ondorioz. Datuak hotzak direla diote, baina datu horien aurrean ez dago hotz geratzerik. Mugarik gabeko gaixotasuna da hiesa, bizitza estilo modernoaren isla: ez du muga geografikorik, ez eta muga biologikorik; jantziz aldatu, ezagutzen ez zitzaion aurpegiak erakutsi eta ugaritzen trebea baita. Ia Interneteko birusak baino aldakorragoa da. Hortik dator txerto eraginkorra lortzeko zailtasuna. Internetek aldatu omen du mundua, baina hiesa ez zaio atzean geratu: herrialde garatuetan drama bihurtu da eta txiroetan, berriz, tragedia. Afrika beltzak dagoeneko ez du etorkizunik, milioika lagun hil ditu hiesak, gazteak batez ere. Asiako errealitatea ez da, oraindik, hain gordina izatera iritsi, baina iritsiko omen da. Hemen, herrialde garatuetan, gizarteak hiesarekin bizitzera ohitu behar izan du, hiesdunak onartzen ikasi, eta seropositiboek hiesarekin bizitzen ikasi behar izan dute. Tratamendu erretrobiralek itxaropenerako ateak ireki dizkiete, putzutik atera dituzte... hirugarren munduak, ordea, ez du horrelako aukerarik izan, eta, gauzak aldatzen ez diren bitartean, ez dirudi izango duenik ere. Beraz, txerto eraginkorrean izan behar itxaropena. Eta horretan ere hiesak aldatu egin du zientzia eta ikertzaileen lana, gaixotasun honek 20 urte betetzen dituen honetan egunero milaka ikertzailek elkarrekin lanean dihardutelako ezagutzen den birus mutanteenaren aurkako borrokan garaile atera ahal izateko. Bitartean, elkartasun apur batek ez lioke inori kalterik egingo, ihesik gabe. Duela hogei urte inguru, gaixotasun ezezagun bat berebiziko bortizkeriaz hasi zen Estatu Batuetan jendea hiltzen. Inork ez zekien zer zen gaixotasun hura eta zerk eragiten zuen. 1983an sorburua Giza Immunoeskasiaren Birusa dela aurkitu zenean, urte gutxiren buruan zientzialariek txertoa prestatuko zutelakoan, jendea lasaitu egin zen.
Iparraldeko drama, hegoaldeko tragedia
5,3 milioi pertsona kutsatu ziren iaz Giza Immunoeskasiaren birusarekin (GIBarekin); hiesa zuten pertsonen kopurua, berriz, 6,1 milioikoa izan zen, eta hil, 3 milioi pertsona hil ziren hiesaren ondorioz. Datuak hotzak direla diote, baina datu horien aurrean ez dago hotz geratzerik. Mugarik gabeko gaixotasuna da hiesa, bizitza estilo modernoaren isla: ez du muga geografikorik, ez eta muga biologikorik; jantziz aldatu, ezagutzen ez zitzaion aurpegiak erakutsi eta ugaritzen trebea baita. Ia Interneteko birusak baino aldakorragoa da. Hortik dator txerto eraginkorra lortzeko zailtasuna. Internetek aldatu omen du mundua, baina hiesa ez zaio atzean geratu: herrialde garatuetan drama bihurtu da eta txiroetan, berriz, tragedia. Afrika beltzak dagoeneko ez du etorkizunik, milioika lagun hil ditu hiesak, gazteak batez ere. Asiako errealitatea ez da, oraindik, hain gordina izatera iritsi, baina iritsiko omen da. Hemen, herrialde garatuetan, gizarteak hiesarekin bizitzera ohitu behar izan du, hiesdunak onartzen ikasi, eta seropositiboek hiesarekin bizitzen ikasi behar izan dute. Tratamendu erretrobiralek itxaropenerako ateak ireki dizkiete, putzutik atera dituzte... hirugarren munduak, ordea, ez du horrelako aukerarik izan, eta, gauzak aldatzen ez diren bitartean, ez dirudi izango duenik ere. Beraz, txerto eraginkorrean izan behar itxaropena. Eta horretan ere hiesak aldatu egin du zientzia eta ikertzaileen lana, gaixotasun honek 20 urte betetzen dituen honetan egunero milaka ikertzailek elkarrekin lanean dihardutelako ezagutzen den birus mutanteenaren aurkako borrokan garaile atera ahal izateko. Bitartean, elkartasun apur batek ez lioke inori kalterik egingo, ihesik gabe. 36 milioi lagun kutsatuta; 25,3 milioi Afrikan. 20 milioi hildako; hiru laurden Afrikan. Zenbakiak hotzak direla esaten da, estatistikek gezurra esaten dutela, baina aurreko horiek ongi erakusten dute Afrika beltzak bizi duen tragedia. Hemen, lehen munduan, botikak eskura daude, eta hiesaren mamua indarra galtzen hasita dago; Saharaz hegoaldeko Afrikan, ordea, egoera oso bestelakoa da. Ez bakarrik milioika lagun hiltzen ari delako, hildako gehienak gazteak direlako ere bai; etorkizuneko gizartearen oinarria. Adituen arabera, Afrikan eta munduan, hiesa giza garapenaren mehatxurik handiena da.
Marte, zaharra eta berria
The Planetary Report aldizkaria Planetary Society astronomia-elkarteak argitaratzen du. Elkarte horretako kide askok NASAren ikerketa proiektuetan hartu dute parte. Adibidez, Bruce Murray elkartearen presidenteak Marteren esploraziorako programan egin zuen lan, 1965ean, NASAk Mariner 4 zunda bidali zuenean. Planetary Report aldizkarian, Murray-k Marteren esplorazioaren gaur egungo egoera aztertu du elkarrizketa batean. Murray-k elkarrizketa hori euskaraz argitaratzeko baimena eman dio Elhuyarri.
Zorabioa: arrazoietan dago koska
Zorabiatzea gauza nahiko usua da, eta seguruenik gutariko gehienoi behin edo behin gertatuko zaiguna, gure bizitzan zehar. Kasurik gehienetan inolako garrantzirik gabeko gertakariak izan ohi dira, isolatuak agertu eta bere kasa konpontzen direnak. Baina beste batzuetan, ordea, zorabio-sentsazio horrek hortxe irauten du, errepikatu egiten da eta beste sintoma batzuekin agertzen da. Eta noski, kasu horretan kezkatu egingo gara eta medikuarengana joko dugu, itxuraz hutsala bai, baina gure eguneroko bizimodua aldrebesten duen horren arrazoi edo zergatien bila.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
