341 2021ko martxoa

Badator 5G-a

Elkarrizketak

María José Sanz Sánchez: BC3 Basque Centre for Climate Changeko zuzendaria

“Espezie zaurgarria gara, ez baititugu ikusten geure buruari sortutako arriskuak”

COVID-19aren zoonosiak agerian utzi du ingurumenaren egungo degradazioak giza osasuna bera jar dezakeela kolokan. María José Sanz Sánchezek gure bizimodua zalantzan jartzera gonbidatzen gaitu, galdera soil batez: zer behar duzu benetan ondo bizitzeko?

Erreportajeak

RNA mezularia, txerto berrien funtsa

COVID-19tik babesteko Sendagaien Europako Agentziak baimendutako lehen bi txertoak RNA mezularian oinarritzen dira. Dituzten ezaugarriei esker, txerto klasikoek baino azkarrago frogatu dute eraginkorrak eta seguruak direla. RNA mezularia oinarri duten bestelako txertoak ere bidean dira; tartean, Isabel Sola Gurpegi eta kideak ikertzen ari direna.

Analisiak

Minaren eta tristuraren medikalizazioa

Analgesikoak, antsiolitikoak eta antidepresiboak ohikoak dira minak eta osasun mentaleko ondoezak tratatzeko. Mendekotasunak dira ondorioetako bat, baina, atzean, askoz ere sotilagoa den gai bat ere badago: mina eta emozioak dira gorputzak hitz egiteko duen moduetako bat. Zer ari gara isilarazten? Gai zaila eta labainkorra da minaren eta tristuraren medikalizazioa, baina beharrezkoa osasun-sisteman nola kudeatzen den hausnartzea.

Lekukoak

itziar-alkorta-idiakez-iraultzailea-izango-litzate

Itziar Alkorta Idiakez: Bioetikan aditua

“Iraultzailea izango litzateke kontserbadorea izatea”

Alkortak hamarkadak daramatza giza ugalkortasun artifizialarekin lotutako auzi etiko eta legalak ikertzen, eta kezkaz ikusten du geroa. Bioetikaren erronken gaineko gizarte-eztabaidaren eragile aktiboa da, Euskal Herrian zein nazioartean. Hemen ere eman ditu eztabaidarako gako batzuk, zintzo eta sakon.

Mundu digitala

IPFS, webarentzako fitxategi-sistema banatua

Weba, sortu zenetik, “zerbitzari” deritzen ordenagailuetan oinarrituta dago: edukia haietan gordetzen da, eta haiek “zerbitzatzen” diete eduki hori erabiltzaileei, nabigatzailearen bidez, eskatzen zaienean. Zerbitzariekiko menpekotasun horrek hainbat desabantaila ditu abiadurari, matxurei, zentsurari edo historialak gordetzeari begira. Hori gainditzeko sortu da IPFS sistema. Sekula izandako aldaketa handiena ekar liezaioke webari, benetako iraultza.

Erreportajeak

Adimen artifiziala eta genero-berdintasuna: urratzen ari garen bidea

Adimen artifizialaren olatua gizarte-esparru orotara ari da iristen, eta, eraldaketa digitala bizkortzeko ezinbesteko teknologia-multzoa bilakatu arren, aho biko ezpata izan daiteke. Norabide egokia emanez gero, gure gizartearen muinean dauden egiturazko arazoak eta arrakalak konponbidean jartzeko potentzialitate handia duela sinetsita gaude.

Istorioak

June Almeida. Mikroskopioaren mugak hedatzen

Esperantza handirik ez zuen Tyrrellek. Bazekien ia ezinezkoa zela, baina bazekien, baita ere, inork lortzekotan, Almeidak lortuko zuela. Eta bai lortu ere. Irudiak zoragarriak ziren. Lehenengoz ikusi ahal izan zituzten birus haiek. Aurkikuntzari buruz hitz egiteko elkartu zirenean, jarri zieten izena: koronabirus.

Albisteak

Ozeanoaren soinua aldatzen ari da

Itsasoko giza jardueren eraginez, ozeanoaren soinua aldatzen ari dela diote zientzialariek. Soinua funtsezkoa da itsasoko ingurune sentsorialean, hura baita ozeanoko uretan urrutien bidaiatzen duen seinalea. Itsas animalia askorengan oinarrizko zentzumena izanik, giza jardueren zaratak nahasmen handia sortzen duela diote ikertzaileek.

Ekinean

Saioa Martinez de Lahidalga Azkue : Medikua

“Askotan, ez zara zapalkuntzaz jabetzen, errealitate hori pairatu arte”

Martinez de Lahidalgak txikitatik izan du medikuntza ikasteko gogoa. Pazienteekin sortzen den harremana da gehien gustatzen zaiona. Bere intereseko gaiak ditu hizkuntza eta generoa.

Gai librean

Estaldura jasangarriak nanopartikula funtzionalak erabiliz

Estaldurak edo gainestaldurak (margoak, bernizak, lakak, tintak…) behar beharrezkoak dira gaur egungo bizitzan, ia gainazal guztiak estali behar baitira, babesteko eta apaintzeko. Adibide garrantzitsuak altzairua eta egurra dira. Lehenengoa herdoiletik eta bigarrena eguratsetik babestu ezean, oso gutxi iraungo lukete material horiekin egindako produktu eta egiturek.

Gai librean

Exergia: eraikinetan energia-efizientzia sustatzeko tresna

Zein da pisutsuago 1 kg lasto edo 1 kg burdina? Pisu-unitatea kg-a bada, berdin pisatuko dute. Antzeko galdera batekin gatozkizue: energia-unitatea kWh bada, non dago energia gehiago, 1 kWh duen gas naturaleko biltegi batean ala 1 kWh duen aire beroko gela batean?

Ikusmiran

Aurkikuntza txiki handiak

Nikon Small World argazki-lehiaketaren 2020ko edizioko irabazlea ez da irudi eder bat soilik, aurkikuntza garrantzitsu baten oinarria ere bada. Zebra-arrain baten burua eta bizkarraldea erakusten ditu, fluoreszentziaz markatuak. Hezurdura eta ezkatak urdinez ikusten dira, eta, laranjaz, sistema linfatikoa. Eta laranja horretan dago irudiaren garrantzia. Izan ere, zebra-arrainek garunaren inguruan hodi linfatikoak dituztela aurkitzeko balio izan zuen irudi honek.

Gai librean

Liztor beltzaren inbasioaren modelizazioa

Gaur egun, gure ekosistemen biodibertsitatearen mehatxu nagusietako bat espezie inbaditzaileak dira. Haien adibide da Vespa velutina edo liztor beltza. Espezie horiek eragiten dituzten kalteak murrizteko, eredu matematikoekin modelizatu eta aztertu daiteke inbasioa.

Atarikoa

Gizarte honen balioak, kolokan

2021/03/01

COVID-19aren datuek erakusten dute ingurumenaren degradazioak eta klima-larrialdiak zoonosi eta gaixotasun berriak ekarriko dizkigutela, zerbait egin ezean. Prest gaude gure bizimodua aldatu eta ingurumenaren krisialdi honi erroetatik heltzeko? BC3ko zuzendari María José Sanz Sánchezi egin ...

Albisteak

Duela 41.000 urte neandertalek hildakoak hobiratzen zituztela baieztatu dute

2020/12/10

La Ferrasie 8 deitutako gizkiaren fosilen azterketan oinarrituta, ikertzaileek baieztatu dute duela 41.000 urte La Ferrasie aztarnategiko neandertalek (Dordoina ...

Haragiaren prezioa igo behar da, ingurumen-kostua bere gain har dezan

2020/12/17

Klima-larrialdiari aurre egiteko ezinbestekoa da giza jarduera guztien ingurumen-kostuari erreparatzea. Baita nekazaritza eta abeltzaintzaren kostuari ere. Municheko Unibertsitate Teknikoko ikertzaileek ...

Giza gaixotasunak ikertzeko eredu hobea lortu dute makakoen genoma birsekuentziatuta

2020/12/22

Genomak sekuentziatzeko teknikak asko hobetu dira lehenengo genoma osoak sekuentziatu zirenetik, eta genoma gako batzuk birsekuentziatzeko unea iritsi dela uste ...

EHUko ikertzaileek frogatu dute astrozitoak gako direla Parkinsonaren garapenean

2021/01/05

Parkinsona garuneko neuronak kaltetzearekin erlazionatuta dagoen gaitza da: neurona dopaminergikoetan alfa-sinukleina izeneko proteina metatzen doa, eta, ondorioz, neuronak endekatzen eta ...

Anfibioen gainbeherak malaria-agerraldiak areagotu zituen

2021/01/12

Kitridiomikosiak eragindako anfibioen gainbeherak malaria-agerraldiak areagotu zituen 1990eko eta 2000ko hamarkadetan Erdialdeko Amerikan, ikertzaile-talde batek ondorioztatu duenez.

1980ko hamarkadatik aurrera ...

Zientzialarien deia Europako gobernuei, SARS-CoV-2aren intzidentzia txikia izan dadin

2021/01/14

SARS-CoV-2 birusaren hedapenak dituen ondorioak aintzat hartuta, intzidentzia metatua ahalik eta txikiena izan dadin estrategia bateratua ezartzeko eskatu die zientzialari-talde ...

Eragozpenak badituzten arren, maskarak eraginkorrak direla frogatu dute

2021/01/15

COVID-19aren kudeaketan, hasieratik eztabaida piztu zen maskarekin; batez ere, ez erabiltzeko gomendioa eman zutelako pandemiaren hastapenean. Orduan ez zegoen onura ...

Hizkuntzak aztertzeko algoritmoak baliagarriak dira birusen mutazioak aurreikusteko

2021/01/18

Hizkuntzen eta birusen eboluzioan egon litezkeen antzekotasun kontzeptualetatik abiatuta, birusen mutazioak aurreikusteko tresna bat garatu dute MITeko ikertzaileek. Tresna baliagarria ...

Larraungo larreetan errinozero iletsuak eta mamutak bazkatzen ziren duela 46.000 urte

2021/01/20

Larraun hitzak berak adierazten du inguru hori larre-lekua izan dela aspalditik. Bada, duela 46.000 urte, errinozero iletsuak eta mamutak ...

Bereizketa sistematikoa jasaten dute arlo zientifikoko LGTBIQ taldeko langileek

2021/01/22

Michigango Unibertsitateak AEBko STEM arloko langileei (zientzia, teknologia, ingeniaritza eta matematika) egindako inkesta baten arabera, beren burua LGTBIQ taldekotzat dutenek ...

COVID-19an sexuak duen eragina aztertzeko eskatu dute

2021/01/25

SARS-CoV-2ak eragiten dituen ondorioak ez dira berdinak gizonetan eta emakumeetan; adibidez, infektatuz gero, gizonek 1,7 aldiz arrisku handiagoa dute ...