358 2025ko ekaina

Erreportajeak

botikak-ingurumena-gaixotzen

Botikak, ingurumena gaixotzen

Inor gutxi gogoratzen da botikez, behin gure gorputzean eragin ondoren. Baina farmakoen bizitza ez da hor bukatzen. Kanporatu egiten ditugu, eta ingurumenera iristen dira. Eta han, beste bizidun batzuei ere eragiten diete.

Elkarrizketak

zientzialaria-izatea-pribilegio-bat-da-eta-horrek
Pedro Miguel Etxenike Landiribar: DIPCko presidentea

“Zientzialaria izatea pribilegio bat da, eta horrek ardura bat dakar”

Lekukoak

interes-sozialetan-oinarritutako-garapen-bat-nahik
Olatz Arbelaitz Gallego: Informatikaria

“Interes sozialetan oinarritutako garapen bat nahiko nuke”

Mundu digitala

askhezi-hizketa-teknologiak-euskararen-haurren-hez

AskHezi, Hizketa-teknologiak euskararen, haurren hezkuntzaren eta inklusioaren zerbitzura

Teklatuak erabiltzeko arazo motorrak dituzten haurrentzat euskarazko idazlanak diktaketa bidez egin ahal izateko sistema bat da AskHezi. Proiektuan, elkarlanean aritu dira Euskal Herri osoko zenbait ikastetxe-sare, eta garapena Orai NLP Teknologiak zentroan egin dugu.

Istorioak

indiako-saien-desagertzea

Indiako saien desagertzea

Vibhu Prakash biologoa indiarra kezkatuta zegoen. 1987an, Keoladeko Parke Nazionalean, sai gibelzuri bengalarren 353 bikote kontatu zituen. Handik bederatzi urtera, 150. Eta 1997an, 25 baino ez ziren gelditzen. Saiak desagertzen ari ziren.

Erreportajeak

neuroteknologiak-osasunaren-zerbitzura

Neuroteknologiak osasunaren zerbitzura

Neuroteknologien alorrean aurrerapen handiak aurreikusten dira epe laburrean, eta aurrerapen horiek garrantzitsuak izan litezke pertsona askoren bizitza hobetzeko. Horretan ari dira Euskal Herriko hainbat ikerketa-zentro; besteak beste, BRTA aliantzako Tecnalia eta CIC Biomagune.

Analisiak

euskara-osasungintzan

Euskara osasungintzan

Osasungintzan hizkuntza-eskubidearekin lotuta hartzen diren edo ez diren neurriak askotan izaten dira eztabaidagai; esaterako, itzultzaile automatikoaren erabilera, edo eskubideak bermatzeko baliabideen kudeaketa eskasa. Eztabaida horiei helduta, beren ikuspegia eskaini dute Ruth Salaberria Udabe zainketa intentsiboetan espezialistak eta Aitor Montes Lasarte familia-­medikuak.

Ekinean

egunero-ikasteak-betetzen-nau
Nekane Martin Mendia: Farmazialaria

"Egunero ikasteak betetzen nau"

Nekane Martin Mendia ikertzailea da i+Med medikuntza pertsonalizatuko enpresan, eta, aitortu duenez, beti ikusi du bere burua ikertzaile gisa. “Beharbada, beti izan naizelako jakin-min handikoa eta dena ulertu nahi izaten dudalako”, azaldu du.

Gai librean

euskal-itzulpengintzaren-bilakaera-teknologiaren-a

Euskal itzulpengintzaren bilakaera, teknologiaren argitan

Azken 40 urtetan itzulpengintzan izan diren aldaketak kronologikoki kontatu beharko bagenitu, ezinbestean aipatu beharko genituzke itzultzaileen jardunerako mugarri izan diren hainbat tresna: ordenagailua, CDa, Internet… Eta, jakina, hamarkadaz hamarkada gero eta azkarrago garatzen joan diren hizkuntza-teknologiak. Egin dezagun errepasoa.

Gai librean

posible-da-elektrifikazio-industriala-eaen

Posible da elektrifikazio industriala EAEn?

Klima-aldaketaren eta kutsaduraren aurkako estrategien artean, energia-kontsumoa elektrifikatzea da nagusietako bat, energia berriztagarrietatik sortutako elektrizitate garbiari esker. Dokumentu honek Euskal Autonomia Erkidegoko industria-prozesuen eraldaketa aztertzen du, elektrifikazio-potentzial handieneko industrien aukerak eta sare elektrikoan duten eragina aztertuz.

Gai librean

zelulen-mikroingurunea-korneako-medikuntza-birsort

Zelulen mikroingurunea: Korneako medikuntza birsortzailearen aurrerapenen giltzarri?

Medikuntza birsortzaileak kausa askotarikoen ondorioz galdutako zelula, ehun edo organoak ordezkatzea edo birsortzea du helburu. Kornearen kasuan aurrerapauso nabarmenak eman dira, aurrera egin baitu zelula amen bidezko terapia, 3D inprimaketa, kornea bioingenierizatu, terapia geniko eta exosoma bidezko tratamenduen garapenak. Kornea-­gaixotasunak tratatzeko modua aldatzen ari dira horiek guztiak, eta itxaropena eskaintzen ikusmen-arazoak dituzten milioika pertsonei.

Ikusmiran

urpekoak-azalera

Urpekoak azalera

Xibarta ama batek kumeari azalera nola laguntzen dion erakuzten du argazki eder honek. Underwater Photographer of the Year lehiaketaren 2025eko irabazlea izan da.

Atarikoa

Wolframa hizpide

2025/06/01

Elhuyarrentzat metal berezia da wolframa. Hain zuzen ere, hura lehen aldiz isolatu zuten bi anaien omenez deitu zioten Elhuyar zientzia eta euskara uztartzeko asmoz 1972an jaio zen kultura-elkarteari, baita elkarteak sortutako aldizkariari ere.

Juan Jose …

Albisteak

Pinu-zerrautsetik abiatuta energia metatzeko sistema jasangarri eta merke bat sortu dute

2025/03/10

Pinu-hondakinetatik sortutako ikatzak erabiliz energia metatzeko superkondentsadore hibrido bat sortu dute EHUko ikertzaile batzuek. Elektrodoak sortzeko, prozesu jasangarri eta merkeak …

Ura lehenengo supernobatan sortu zen lehenengoz

2025/03/05

Ura lehenengoz Big Bangetik 100-200 milioi urtera sortu zela ondorioztatu dute, simulazio bidez, Nature Astronomy aldizkarian argitaratu duten lan batean …

Epstein-Barr birusaren aurkako antigorputzek esklerosi anizkoitza garatzeko arriskua handitzen dute

2025/03/13

Epstein-Barr birusaren aurkako antigorputz batzuek esklerosi anizkoitza garatzeko arriskua handitzen dute, aldaera genetiko jakin batzuk dituzten pertsonetan. Horixe ondorioztatu dute …

Giza aurpegia duen espezierik zaharrena aurkitu dute Atapuercan

2025/03/14

Europa mendebaldeko giza aurpegirik zaharrena duen fosila aurkitu dute. Homo affinis erectus deitu diote (ezizenez, Pink), ez baitu bat …

Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko liken eta goroldioetan

2025/03/17

Kutsatzaile kimiko toxikoak hauteman dituzte Iratiko oihaneko liken eta goroldioetan. Ikerketan ondorioztatu dute kutsatzaile horietako batzuk inguruko hiriguneetatik iristen direla, …

Garapen Jasangarrirako Helburuek elkarren artean dituzten erlazioak aintzat hartzea proposatu dute

2025/03/18

Gaur egun, munduko herrialde bakar bat ere ez da iritsiko Garapen Jasangarrirako Helburuak (GJH) betetzera 2030erako. Hala baieztatu du …

Giza eboluzioaren pasarte ezezagun bat aurkitu dute, tresna genetiko berri baten bidez

2025/03/19

Ikuspegi onartuenaren arabera, Homo sapiens espeziea duela 200.000-300.000 urte agertu zen lehen aldiz Afrikan, leinu bakar batetik. Orain, ordea, Cambridgeko …

James Webb teleskopioak CO2-a detektatu du eguzki-sistematik kanpo

2025/03/20

James Webb espazio-teleskopioak eguzki-sistematik kanpoko planeta bateko karbono dioxidoa detektatu du, lehenengoz. Aurkikuntza HR 8799 sisteman egin dute, Lurretik 130 …

Polinizatzaileen aniztasuna babestea ezinbestekoa da ekosistemen jasangarritasuna bermatzeko

2025/03/24

Polinizatzaileen aniztasuna galtzeak, kalte egiten die bai landare basatiei bai laborantza-landareei ere, eta polinizatzaileen aniztasuna babestea ezinbestekoa da ekosistemen jasangarritasuna …

Obesitatean jatearen plazera nola galtzen den azaldu dute

2025/03/28

Jateak ematen duen plazera gako izan liteke elikadura-portaera osasuntsuak mantentzeko. Ondorio hori atera dute saguekin egin duten ikerketa batean, ikusi …

Zoster herpesaren txertoak dementzia garatzeko arriskua txikitzen duela frogatu dute

2025/04/07

Zoster herpesaren kontrako txertoa jaso zuten adinekoek hurrengo zazpi urteetan dementzia garatzeko % 20 arrisku txikiagoa zutela frogatu dute, esperimentu natural …

AEBko aberatsenek ere Europako aberatsek baino bizi-itxaropen laburragoa dute

2025/04/09

Europako eta AEBko biztanleen maila ekonomikoa eta bizi-itxaropena alderatuta, Brown unibertsitateko ikertzaileek ondorioztatu dute  AEBko biztanleen bizi-itxaropena txikiagoa dela europarrena …

Almidoitik eratorritako mikroplastikoak kaltegarriak izan litezke osasunerako

2025/04/10

Almidoiarekin egindako plastiko biodegradagarrietatik sortutako mikroplastikoek saguen osasuna kaltetzen dutela ikusi dute esperimentu batean. Ikertzaileek ohartarazi dute ezinbestekoa dela bioplastikoen …

Pleistozenoko denisovar bat identifikatu dute Taiwanen

2025/04/14

Taiwanen aurkitu zuten Pleistozenoko baraila bat denisovar batena dela frogatu dute, azterketa paleoproteomiko baten bidez. Denisovarrek era askotako eremu klimatikoetan …

Biodibertsitate iluna neurtuta, giza jardueren eragina uste baino handiagoa dela ikusi dute

2025/04/30

Giza jardueren eragina uste baino handiagoa dela eta ehunka kilometrotara ere irits daitekeela ondorioztatu dute biodibertsitatea neurtzeko ohikoa ez den …

Babesleak
Eusko Jaurlaritzako Industria, Merkataritza eta Turismo Saila