351 2023ko iraila

Saien kultura

Elkarrizketak

Aiora Zabala Aizpuru: Ekonomia Ekologikoan doktorea

“Iritsi gara puntu batera non hazkunde ekonomikoak ez digun ongizate handiagoa ematen”

Aiora Zabala Aizpuru Ekonomia Ekologikoan doktorea, ikertzailea eta irakaslea da Open University eta Cambridge Unibertsitatean, eta Nature Sustainability zientzia-aldizkarian editore izan zen lau urtez. Dibulgazioan ere aritzen da, ingurumenari, jasangarritasunari eta giza zientziei buruz, eta iaz Natura gure esku liburua argitaratu zuen.

Erreportajeak

Paleolitoko haurrak ezagutu nahian

Paleolitoari buruzko kontaeretan, gizonak izan dira protagonista nagusi eta ia bakar. Haurrak, emakumeak, adinekoak edo gaixoak ez dira aipatu, ez bada aztarna oso nabarmenen bat aurkitu dutelako. Azken urteotan, ordea, metodologia eta ikuspegi berriek agerian jarri dute isildutako kide horiek ere parte hartzen zutela taldeko jardueretan. Adibidez, orduko haurrek, gaurkoek bezala, tresnak lantzen ikasten zutela eta margotu egiten zutela baieztatu dute Francesca Romagnoli eta Verónica Fernández Navarro arkeologoek.

Lekukoak

Mattin Aiestaran De la Sotilla: Arkeologoa

“Nolatan iraun du hizkuntza honek?”

Mattin Aiestaran de la Sotilla Irulegiko indusketaren zuzendariak aztarnategian bertan erantzun die galderei, brontzezko eskua aurkitu zuten lekutik metro pare batera. Pieza hura lurpetik atera zuen Aranzadiko boluntarioa ere, Leire Malkorra Renobales, han dabil lanean, beste kide batzuekin batera. Ezinbestean, eskua izan da Aiestaranen erantzunen hizpide nagusia, eta bada datu esanguratsu bat: sarri, lehen pertsonan erantzun du, bai, baina pluralean.

Analisiak

Zuhaitzak eta klima, basoan eta hirian

Klima-aldaketak, beste bizidunetan bezala, eragin zuzena du zuhaitzetan. Eta, alderantziz, zuhaitzek berebiziko garrantzia dute klima-larrialdiari aurre egiteko elementuen artean, basoan eta hirian. Ingurune horietako bakoitzean klimak zuhaitzetan eta zuhaitzek kliman duten eragina azaldu dute bi adituk, hurrenez hurren: Julen Astigarraga Urzelaik eta Marta Olazabal Salgadok.

Istorioak

James Young Simpson: minik gabe erditzea

Anestesiko gisa eterra baino hobea zenez, laster zabaldu zen kloroformoaren erabilera. Erditzeetarako erabiltzea, ordea, ez zen ongi ikusia izan, eta aurkari asko izan zituen. Izan ere, erditzearen mina kentzea Jaungoikoaren borondatearen kontra zihoan.

Mundu digitala

Elhuyarren hizketa-sintesi neuronal berria

Hizketa-teknologien barruan, bi teknologia dira nagusi: ASR (Automatic Speech Recognition) edo hizketaren ezagutza deritzona, zeina hizketa-audio bat transkribatzean edo testu bihurtzean datzan, eta TTS (Text-To-Speech) edo hizketaren sintesia deitutakoa, zeina testu bat irakurri edo audio bihurtzean datzan. Duela urte batzuetatik, bi-biak lantzen ditugu euskararentzat Elhuyarrek sortutako Orai adimen artifizialeko zentroan, eta, bi-bietan oinarrituta, euskaraz dabiltzan zerbitzuak gizarteratzen ditu Elhuyarrek.

Gai librean

Kukutxeztula: hurbileko begirada bat

Kukutxeztula arnasbideetako infekzio kutsakor bat da, Bordetella pertussis bakterioak eragiten duena eta hilgarria izan daitekeena zenbait populaziorentzat. Mundu mailako immunizazio-kanpainek egoera arintzen lagundu duten arren, 3-5 urtean behin gorakadak erregistratzen dira. Urruti joan gabe, Osakidetzak agerraldi baten berri eman zuen Gipuzkoan 2023ko ekainean. Berrikuspen honetan, gaixotasuna, bakterioa eta haren birulentzia-faktoreak landu ditugu.

Gai librean

Kristal likidoak: materiaren ulermen sakonago baterantz

Zein dira materiaren agregazio-egoerak? Galdera hori bigarren hezkuntzako ikasle bati eginez gero, ziurrenik erantzuna honako hau litzateke: egoera solidoa, egoera likidoa eta gas-egoera. Baliteke gaztetxo bizkorren batek plasmak ere zer diren jakitea. Haatik, badago beste egoera berezi bat, irakurleari segur aski erabat ezezaguna egingo zaiona, eguneroko zenbait gailutan presente dagoen arren: kristal likidoa.

Gai librean

Plastiko hondakinetik farmazia industriara

Plastikoak munduko kontsumo-produktu sintetiko ugariena dira; 2021ean, 390 milioi tona metrikora iritsi zen urteko ekoizpena. Dituzten propietateei esker, hala nola pisu arina, kostu txikia eta prozesagarritasun erraza, aplikazio askotarako aukeratzen dira halako materialak; besteen artean, ontzi arinetarako, eraikuntzarako, elektronikarako, gailu biomedikoetarako eta energia biltegiratzeko.

Erreportajeak

Elikaduraren erronkei aurre egiten

2050erako, nekazaritza-ekoizpenak % 60 hazi beharko du, munduko biztanle guztiak elikatzeko. Eta hazkunde hori, gainera, era jasangarrian egin beharko da, ezinbestean, eszenatokia latza baita: klima-aldaketa, biodibertsitatearen galera, lurzoruen degradazioa, ur-eskasia… Egoera horri aurre egiteko, soluzio bila ari dira BRTA aliantzako zentroak.

Ikusmiran

Airetik ikusmiran

Airetik desberdin ikusten da dena. Perspektiba, distantzia, eskala… gauza asko aldatzen dira. Horregatik, airetik egindako argazkigintzak merezi du aparteko genero bat izatea. Horixe egiten dute, hain zuzen ere, Drone Photo Awards sarietan.

Atarikoa

Gure gidalerroak

2023/09/01

Gizartea aldatu ahala, Elhuyar aldizkaria ere egokitzen joan da. Are gehiago, bilakaeran eragiteko asmoa ere izan du, bere printzipioen bidez. Haietako batek hastapenetatik iraun du, aldizkariaren muinean: euskaraz komunikatzea.

Zientziaz euskaraz arituta, euskara hizkuntza osoa …