353 2024ko martxoa

Erreportajeak

mineralen-eskasiaz-harago

Mineralen eskasiaz harago

Meategietatik erauzten den elementu andana dago gailu elektronikoen, auto elektrikoen eta energia berriztagarrien muinean. Kantitate izugarrian behar ditugu, eta erauzi eta erauzi ari gara. Baina, dagoeneko, “kritiko” abizena dute askok, gero eta gehiagok. Ba al dago nahikorik? Nondik aterako ditugu?

Elkarrizketak

alzheimerra-garaiz-diagnostikatzea-gakoa-da
Miren Altuna Azkargorta: Neurologoa

“Alzheimerra garaiz diagnostikatzea gakoa da”

Miren Altuna Azkargorta (Zarautz, 1988) neurologoak garuneko gaixotasun degeneratiboak ikertzen ditu; bereziki, alzheimerra. Egiten ari den bideari esker, orain gehiago dakigu alzheimerraz, eta pazienteen bizi-kalitatea hobetu egin da. Zuhur, ez du ezkutatu oraindik asko dagoela egiteko, baina itxaropentsu izateko arrazoiak ere eman ditu.

Analisiak

antibiotikoekiko-erresistentzia

Antibiotikoekiko erresistentzia

Antibiotikoekiko erresistentzia XXI mendeko erronka handienetako bat bihurtu da. Izan ere, erabilera desegokiaren ondorioz, antibiotiko batzuek eraginkorrak izateari utzi diote, bakterioek haiekiko erresistentzia garatu baitute. Analisi bana eskatu diegu Miren Basaras Ibarzabali eta Ignacio López Goñiri.

Mundu digitala

eta-adimen-artifiziala-arautzeaz

...eta adimen artifiziala arautzeaz

AA oso gai garrantzitsua da, protagonismo handia hartzen ari da bereziki azken urteotan, eta eragin handia izaten ari da ekonomian, hezkuntzan, jendearen bizitzetan... Hori dela eta, beharrezkoa da lege-esparruak ezartzea, eta berebizikoa izango da horretan egoki asmatzea.

Istorioak

gisella-perlen-bizitza-erdiragarria

Gisella Perlen bizitza erdiragarria

Gisella Perl 1907an jaio zen, Sighetu Marmatiet-en (Hungaria orduan, Errumania orain). Herrian bigarren hezkuntza amaitu zuen lehen emakumea eta lehen judua izan zen. Medikuntza egitea zuen amets.

Lekukoak

argiaren-difrakzio-muga-gainditzeak-erabat-txundit
Javier Aizpurua Iriazabal: Fisikaria

“Argiaren difrakzio-muga gainditzeak erabat txundituta utzi ninduen”

Javier Aizpurua Iriazabal (Donostia, 1971) Donostia International Physics Centerreko ikertzailea eta irakaslea da, eta Nanofotonikaren Teoria Taldearen burua.  Arlo horretan egindako ekarpenengatik, hainbat aitortza jaso ditu; tartean, 2022ko Euskadi Ikerkuntza Saria.

Erreportajeak

debagoieneko-teilatuen-ahalmen-energetikoa

Debagoieneko teilatuen ahalmen energetikoa

Nola jakin daiteke zein den eskualde batek energia berriztagarria sortzeko duen potentziala? Trantsizio energetikoa helburu, Debagoiena 2030 lankidetza-sarekoek Tecnaliara jo zuten erantzun bila. BRTA aliantzako zentro teknologiko horrek eman zien erantzuna, eta emaitza esanguratsua izan zen, gainera.

Gai librean

2024ko-proam-astronomia-kongresua-donostian

2024ko Proam Astronomia Kongresua, Donostian

Azken urteotako aurrerapen teknologikoak eta astronomiazaleen esperientzia handia eta ahalegin nekaezina direla eta, amateurren behaketa gero eta gehiago erabiltzen dira ikerketa zientifikoetan. Profesionalen eta amateurren arteko elkarlan hori bistaratzea eta sustatzea dute helburu Proam Astronomia Kongresuek. Aurtengoa gurean egingo da, Donostiako Miramar Jauregian, martxoaren 1etik 3ra

Gai librean

mikrobiota-eta-gaixotasun-metabolikoa

Mikrobiota eta gaixotasun metabolikoa

Mikrobiotaren eta metabolismoaren arteko harremanak ate berriak ireki ditu ikerketaren munduan azken hamarkadetan. Obesitatea, diabetesa edota sindrome metabolikoa konposizio horretako desorekek eragin ditzaketen gaixotasunak dira, adibidez.

Gai librean

zergatik-dut-gustuko-gustuko-dudana

Zergatik dut gustuko gustuko dudana?

Txokolatezko tarta on bat jaterakoan a zer nolako atsegin sentsazioa! Tarta osoa jaterik izango banu… Gero kalera atera, okindegitik pasatu eta nik bonboi zein pastelei begiratu ez, baina eurek ni deitzen naute oihuka. Zer demontre? Eskerrak azkenean ulertu dudala fenomenoa: burmuineko sistema linbikoa da!

Ikusmiran

mikrobegiradak

Mikrobegiradak

Irudi koloretsu honek irabazi zuen Nikon Small World mikroskopio-irudien lehiaketaren 2023ko edizioa. Karraskari baten nerbio optikoaren burua da; astrozitoak (horiz), proteina uzkurkorrak (gorriz) eta odol-hodiak (berdez) ageri dira. Sariduna izateaz gain, irudia baliagarria da erretinopatia diabetikoa ikertzeko.

Atarikoa

Downen sindromea eta alzheimerra

2024/03/01

Martxoaren 21a Downen sindromearen nazioarteko eguna da. Hain zuzen, 21 trisomia da Downen sindromearen jatorria kasuen % 96an; alegia, 21 kromosoma-­parea izan beharrean, hiru kromosoma dituzte. 3, 21.ean; horregatik da martxoaren 21ean.

Zenbaki honetako elkarrizketatu …

Albisteak

Zelula fotovoltaikoen ekoizpenari mineral jakinen eskasiak nola eragingo dion aurreikusi dute

2023/12/26

Energia fotovoltaikoaren ingurumen-inpaktua aztertu dute Nafarroako Unibertsitate Publikoan egindako ikerketa batean. Horrez gain, aurreikusi dute nola eragingo dion zelula fotovoltaikoaren …

Grafenoz egindako lehen erdieroale funtzionala lortu dute

2024/01/04

Grafenoz egindako lehen erdieroale funtzionala sortu dute Georgiako Teknologia Institutuko ikertzaileek, eta Nature aldizkarian argitaratu dute beren lana. Haren …

Hegazti-gripeak gutxienez hartz polar bat hil duela baieztatu dute

2024/01/08

Hegazti-gripearen azken izurria 2021ean identifikatu zen, eta, geroztik, milioika hegazti basati eta milaka ugaztun hil ditu H5N1 birusaren aldaera horrek, …

Alzheimerraren bost aldaera identifikatu dituzte

2024/01/10

Alzheimerraren bost aldaera biologiko aurkitu dituzte. Eta litekeena da aldaera bakoitzak tratamendu desberdina behar izatea. Are gehiago, litekeena da horren …

Antartikan elektrizitatea modu jarraituan sortzea lortu dute, bero geotermikoa baliatuta

2024/02/06

Munduan lehen aldiz, Antartikan elektrizitatea modu jarraituan ekoiztea lortu dute, bero geotermikoa baliatuz. Egitasmoa Nafarroako Unibertsitate Publikoko (NUP) Smart Cities …

Itsas hondoko meatzaritza baimentzeko lehen pausoa eman dute Norvegian

2024/01/15

Zientzialarien eta ingurumen-erakundeen aholkuen aurka, Norvegiako legebiltzarrak itsas ondoa arakatzea baimendu du, meatzaritzarako aukerak ote dituen aztertzeko. Gobernuaren esanean, jarduera …

Malariari aurre egiteko lehen hesi immunitarioa identifikatu dute

2024/01/16

Malariaren diagnostiko goiztiarra egiteko eta tratamentu eta txerto eraginkorrak garatzeko aukera emango duen metodo bat aurkitu dute, Plasmodium bizkarroiak (malariaren …

Rhesus makako bat klonatu dute, ohiko teknika hobetuz

2024/01/17

Rhesus makako bat klonatu dute, lehenengoz, eta bi urtetik gora daramatza bizirik. Orain arte erabilitako teknika hobetuz lortu dute, eta, …

Maskuriko tumoreak % 90 murriztea lortu dute, nanorrobotak erabiliz

2024/01/18

Saguetan maskuriko tumoreak % 90 murriztea lortu dute, nanorroboten dosi bakar batekin. Nanomakina txiki horiek gernuko ureaz propultsatzen dira, tumorera …

Duela 35.000-7.000 urte Atxurrako inguruneak izandako bilakaera ikertu dituzte

2024/01/24

Atxurra (Berriatua, Bizkaia) eta inguruko aztarnategi klasikoetako datuetan oinarrituta, duela 35.000 eta 7.000 urteen artean ingurune hartan landaretzak eta inguruneak …

Izotz-gordailu handiak aurkitu dituzte Marteko ekuatorean

2024/01/25

Marteko ekuatorearen sakonean dauden izotz-gordailuak lehen uste zutena baino askoz ere handiagoak direla baieztatu du ESAk (Europako Espazio Agentzia), Mars …

Mielinak garunaren energia-gordailu gisa funtziona dezakeela frogatu dute

2024/01/26

Ariketa fisikoa denbora luzez egiten denean, adibidez, maratoi batean, nerbio-zelulek ordezko energia-iturrietara jotzen dutela berretsi dute ikerketa batean; tartean, mielinara, …

Alzheimerraren transmisio-bide bat deskribatu dute, kasu oso bakanetan oinarrituta

2024/01/31

Alzheimerraren gaixotasunaren sintomak aurkitu dituzte hilotzen garunetatik erauzitako hormonekin tratatu zituzten bost pertsonatan. Kasu horien ikerketak iradoki du litekeena dela …

Latxa izeneko hizkuntza-eredua sortu du HiTZ Zentroak euskararentzat

2024/02/01

Hitz Zentroak euskararentzako hizkuntza-eredu handi bat aurkeztu du.  Latxa deitu dio, Metaren LLaMA ereduetan oinarrituta dago, eta  7-70 mila miloi …

Babesleak
Eusko Jaurlaritzako Industria, Merkataritza eta Turismo Saila