344 2021ko abendua
Erreportajeak
Giza eboluzioa berridazten
Giza eboluzioa modu zirraragarrian kontatu digute: mamut handien ehiza, garunaren garapena, Afrikatik mundu osora zabaltzea… Baina apenas daude emakumeak kontakizun horretan. Alabaina, gizakiak egin duen eboluziorako, gero eta ikertzaile gehiagok jotzen dituzte ezinbestekotzat edoskitze luzeak, erditze zainduak eta haurrenganako transmisio kulturala. Kontakizun ofiziala berridazteko garaia da.
Erreportajeak
Anfibioen gainbehera isila, gaixotasun berriek hauspotuta
Arduratuta daude zientzialariak, eta ez da gutxiagorako. Munduan dauden 7.000 anfibio-espezieen % 40 mehatxatua daude jada, eta dagoeneko 200 espezie desagertu dira. Habitat-suntsiketa da arrazoi nagusia, baina azken urteetan espero ez zen arrisku berri bat ere azaldu da: gaixotasun berriak. Euskal Herrian ere baditugu erne egoteko arrazoiak: azaldu dira lehen kasuak
Elkarrizketak
Isabelle Guyon: “Adimen artifiziala ahalik eta jende gehienaren esku jarri behar dugu”
Askorentzat, adimen artifizialaren aitzindarietako bat da Isabelle Guyon. Irakatsi ordenagailuari gauza bat egiten, eta, seguru asko, Guyonen lana erabiltzen ariko zara.
Gai librean
Oinarrizko zientzia, garapen teknologikoaren eragile
Nanozientziak ibilbide emankorra egin du azken 30 urteotan. Jakin zenetik materialek nanoeskalan propietate desberdinak azaltzen dituztela, ezagutza handia lortu da nanomaterialak ikertzen, diseinatzen eta manipulatzen. Orain, teknologiaren esparru guztietan loratzen ari da ezagutza hori. Baina nanoteknologia hori guztia ez litzateke posible izango oinarrizko ikerketa urte luzez egin izan ez balitz.
Analisiak
_display.png)
Espazioaren ustiaketa
Espazioko baliabideak infinituak direla uste du batek baino gehiagok. Lehen itsasoa bezalaxe. Hala uste zuten sateliteak orbitaratzen hasi zirenek ere. Baina jada satelite zientifikoez, komertzialez eta militarrez saturatzen hasi dira Lurraren inguruko orbitak. Baliabide mugatuak eta urriak dira dagoeneko.
Analisiak
Zientzietan itsu
Gure egunerokoan erabiltzen dugun zentzumen nagusia galtzen badugu, badirudi ez garela ezertarako gai izango. Zientzietan ere antzeko zerbait gertatzen da; batez ere, ikusmenaz baliatzen gara, eta badirudi ikusmenik gabe ez ginatekeela ezertarako gai izango. Baina badira baliabideak gabezia hori ordezka dezaketenak, eta itsu bati zientziaren munduan lan egitea ahalbidetzen diotenak.
Lekukoak
Jon Irazusta Astiazaran: “Errazagoa da teknologian aurreratzea gizartean baino”
Donostian jaioa, 1964an, Biologian lizentziatu eta doktoratu zen, EHUn. Irakaslea da Medikuntza eta Fisioterapiako graduetan, eta Ikerketa Biomedikoa eta Zahartze Osasungarria eta Bizi Kalitatea masterretan. Zelulen arteko komunikazioa eta ariketa fisikoaren fisiologia izan ditu ikerketa-gai nagusiak. Azken urteetan, zahartze osasungarrian jarri du arreta, eta AgeingOn taldeko arduraduna da.
Istorioak
Rudolf Virchow: medikuntza gizartearentzat
Hogeita zazpi urte zituen Silesia Garaira joan zenean. Han ikusi zuenak bizitza osorako markatu zuen. Herrikideak hiltzen ikusi zituen, tifusak jota, eta gosez. Gobernuak eskatuta, hiru astez egon zen han, eta proposatu zituen konponbideak: “Hiru hitzetan laburbildu daiteke: demokrazia osoa eta mugagabea“.
Mundu digitala
Clive Sinclair, ordenagailuak etxeetara iritsarazi zituen aitzindaria
Ordenagailuen zabalkundearen eta aisiarako erabileraren aurrendari gisa, ziurrenik, denoi Bill Gates edota Steve Jobs moduko izenak etorriko zaizkigu. Baina bada beste pertsona bat: Sir Clive Sinclair, 80ko hamarkadako Sinclair ZX Spectrum ordenagailuen sortzailea.
Gai librean
Neutrinoak: antimateriaren sekretuak argitzen
Noiz eta nola sortu zen gure unibertsoa? Zergatik dago materiaz beteta? Gizateriak betidanik hausnartutako galderak dira horiek. Eta, harrigarria badirudi ere, zientzia galdera horiei erantzuten hasi den unean bizi gara. Galdera horiei erantzunen bat aurkitzekotan, zientzialariak partikula iheskor bat ikertzen dabiltza: neutrinoa.
Gai librean
Enobieta erreka leheneratzeko bidea irekiz
Urarengatik eta urarentzako sortutako euskal oasia da Artikutza (Nafarroa), eta, 2019az geroztik, are balio handiagoa du, bertan geratzen zen puntu beltz bakarra ere, Enobietako urtegia, ezabatu egin baita. Urtegia hustu zenetik, bertako bizidunen mugikortasuna bermatzen duen pasabide bilakatu da.
Ikusmiran
Mikroskopioa artearen sorleku
Haritz baten hostoetako egitura mikroskopikoek irabazi dute aurtengo Nikon Small World argazki-lehiaketa. Haritz-hostoak mikroskopiopean jarrita eman zituen irabazleak pandemia-garaiko tarte libreak. Irudien teknologia eta sormen artistikoa uztartzearen emaitza ikusgarria da.
Atarikoa
Musikak hunkitzen ez duenean
Gauza gutxik hunkitzen dute musikak bezainbeste. Neurozientziak asko ikertu du nola aktibatzen den garuna une horietan, eta zer-nolako erantzun fisiologikoak gertatzen diren. Baina denentzat ez da plazer-iturri musika; gutxi batzuek ez dute batere emoziorik sentitzen ...
Albisteak
_thumbnail.jpg)
Arropagintza duela 120.000 urte hasi zela argitu dute
Max Planck Institutuko arkeologoek Marokon aurkitutako hezur-erreminta batzuei esker jakin da arropagintza uste zena baino askoz ere lehenago garatu zela ...
Lurrean inoiz izandako bolkanismo bortitzenak ez zuen eragin dinosauroak desagertzea
Zumaiako itsaslabarretan egindako ikerketa batek urte luzeko eztabaida itxi du: kretazeo bukaeran Indian jazotako muturreko bolkanismoak, Lurrean inoiz izan den ...
Hizkuntza indigenak desagertzeak sendabelarren gaineko ezagutza gehiena galtzea eragingo du
Sendabelarren gaineko ezagutza galbidean dagoela jakinarazi dute Zuricheko Unibertsitateko ikertzaileek. Egindako ikerketaren arabera, Amazonia, Ginea Berria eta Ipar Amerikako sendabelarren ...
Zulo beltz masiboen inguruko hautsa hodeietan banatzen dela ondorioztatu dute
Zulo beltzen inguruko hauts kosmikoa nola banatzen den ikertzen aritu da Mexiko, Korea eta Espainiako astrofisikari-talde bat. Zehazki, Kanarietako Teleskopio ...
Duela 25.000 urteko grabatu ezohiko batzuk aurkitu dituzte Alkerdi 2 haitzuloan
Alkerdi 2 haitzuloan (Urdazubi) duela 25.000 urteko dozena bat grabatu figuratibo aurkitu dituzte. Horien artean, bisonteak, uroak, zaldiak eta ...
Medikuntzako Nobela, David Julius eta Ardem Patapoutiani, tenperaturaren eta ukimenaren errezeptoreengatik
Karolinska Institutuak jakinarazi duenez, David Julius estatubatuarrak eta Ardem Patapotiani libanoarrak jasoko dute, erdi bana, Medikuntza edo Fisiologiako Nobel saria. Biek ere AEBn egin dute beren ibilbide zientifikoa, eta, Nobel Fundazioaren arabera, bien lanak ezinbesteko abiapuntua izan dira beste ikertzaile askorentzat, eta funtsezkoak, ingurunea nola hautematen dugun ulertzeko.
Fisikako Nobela, klima-larrialdia eta sistema fisiko konplexuak ulertzeagatik
Suediako Zientzien Errege Akademiaren erabakiz, Syukuro Manabek, Klaus Hasselmannek eta Giorgio Parisik jasoko dute Fisikako Nobel saria, sistema fisiko konplexuak ulertzeko egin dituzten ekarpenengatik. Sariaren erdia Manabe eta Hasselmannentzat da, Lurreko klimaren modelizazioan egindako lanarengatik eta berotze globala aurreikusteagatik, eta beste erdia Parisirentzat, sistema fisikoen desordenaren eta fluktuazioen elkarreragina ikertzeagatik, eskala atomikotik planetarioraino.
Kimikako Nobel saria, organokatalisiaren garatzaileentzat
Benjamin Listek eta David MacMillanek jasoko dute 2021eko Kimikako Nobel saria, molekulak eraikitzeko tresna berri bat garatu dutelako: organokatalisi asimetrikoa. Nobel sarien akademiak nabarmendu duenez, haien lanak eragin handia izan du ikerketa farmazeutikoan, eta kimika jasangarriagoa bihurtu du. Biek ere AEBn egin dute beren lan zientifikoa.
OMEK malariaren lehen txertoa gomendatu du haurrentzat
Urtean, 5 urtetik beherako 260.000 haur hiltzen dira malariak jota, Saharaz azpiko Afrikan. Heriotza horiek eragotzi ditzakeen txerto bat ...
Duela 16 milioi urteko tardigrado fosil bat aurkitu dute anbarean
Ornogabe mikroskopikoak dira tardigradoak. 500 milioi urteko eboluzioa egin dute Lurrean, eta bost suntsipen masiboetan bizirik atera dira, muturreko baldintzetan ...
Bikingoak duela 1.000 urte izan ziren Ternuan
Nature aldizkariaren arabera, 1.021. urtean bikingoak Amerikan izan zirela frogatzen duten arrastoak azaldu dira. Ternuako gune arkeologiko batean aurkitutako ...
NanoNeurok nanopartikulak sortuko ditu garunaren funtzionamendua aztertzeko
DIPC Donostia International Physics Center eta Columbia Unibertsitatearen arteko lankidetza baten bidez, neuronak estimulatzeko eta haien jarduera erregistratzeko ikertzaileak hain ...
Ilargiaren geologia hobeto ezagutzeko aukera ematen ari da Chang’e-5 misioa
Txinako ikertzaileek Chang'e-5 misioak ekarritako ilargi-laginak aztertu dituzte, eta Ilargiko arroka gazteena 2 mila milioi dituela kalkulatu dute; hau ...
Jokoen teoria erabiltzen dute metastasien jokaera aztertzeko
EHUko Analisi Ekonomikoko ikertzaileak eta Biocruceseko patologoak elkarlanean ari dira tumoreetako zelulak nola lehiatzen diren ulertzeko. Horretarako, jokoen teoria baliatzen ...
Esne Bidearen kanpoko exoplaneta baten zantzuak aurkitu dituzte lehen aldiz
Lehen aldiz, Esne Bidearen kanpoko exoplaneta bat izan daitekeenaren aztarnak aurkitu dituzte. Orain arte ia 5.000 exoplaneta aurkitu dira ...
Jupiterren Orban Gorri Handia uste zutena baino sakonagoa dela argitu dute
Jupiterren Orban Gorri Handia planetaren egitura deigarriena da. Ekaitz erraldoi bat da, Lurraren diametroa baino zabalagoa (16.000 km), eta ...
Hologenomika: ostalari eta mikrobiotaren arteko harremana argitzen
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
Hileko ikusienak
- Negazionismoa: pandemia berria?
- Hizkuntzen larrialdia eta klimaren larrialdia, eskutik doazen bi krisialdi
- Euskal Herriko basoen osasuna
- Exobiologian jakin-mina ezin ase
- "Zirraragarria da aurretik inork egin ez duen zerbait lortzea"
- Cumbre Vieja sumendia: erupzioaren gakoak
- RNA mezularia, txerto berrien funtsa
- Giza eboluzioa berridazten
- Txertoen eraginkortasuna eta indartze-dosiaren garrantzia berretsi ditu EMAk
- Euskaldunon jatorria, Iberiar penintsulako lehen nekazariekin erlazionatua
