357 2025ko martxoa
Erreportajeak
Autismoak
Berrogei urte dira Euskal Herrian autismoaren inguruko lehen azterketak eta zerbitzuak hasi zirela. Urte hauetan asko aldatu da autismoaz dakiguna. Uste baino heterogeneoagoa da. Uste baino ohikoagoa. Normalagoa.
Elkarrizketak
“Guk ondorioak zientifikoki azaldu behar ditugu, onak eta txarrak”
Mundu digitala
Euskara hizkuntza-eredu handietan eta txatbotetan bidea eginez
ChatGPT, Gemini, Copilot, Claude eta enparauen oinarrian hizkuntza-eredu handiak edo LLMak daude. Euskara eredu horietan egiten ari den bidea azalduko dugu artikulu honetan.
Lekukoak
“Norberak bakarrik, agian, asko aurreratuko du, baina urrun joateko taldea behar da”
Gorka Orive Arroyo (Gasteiz, 1976) Farmaziako katedraduna da, eta irakaslea eta ikertzailea Euskal Herriko Unibertsitatean. Geroa Diagnostics konpainia bioteknologikoaren sortzailea ere bada; besteak beste, alzheimerra listuaren bidez diagnostikatzeko test bat garatzen ari dira.
Istorioak
Sophie Kowalevskiren zorion handiegia
Hemezortzi urterekin, Sophiek oso garbi zuen: ezkondu egingo zen. Ez zuen senargaia maite, baina hori gutxienekoa zen. Bazekien hori zela bere adineko emakume batek egin behar zuena eta hori zela, halaber, bere ametsa betetzeko biderik zuzenena.
Gai librean
Kentzetik gehitzera: metalak metatzen
Historian zehar, fabrikazio-teknologiak eta industria, oro har, garatzen joan dira, gaur egun mundu mailan metalen industriaren zutabe nagusiak diren galdaketa-, konformazio- eta mekanizazio-teknologietara iritsi arte. Azken urteetako aurrerapen teknologikoei esker, fabrikazio-teknologia berritzaile bat gaineratu behar zaio zerrenda horri: fabrikazio gehigarria.
Gai librean
Lineo eta taxonomia: mugarri bat zientziaren historian
Karlos Lineok naturaren izaki guztiak antolatzeko ahaleginetan eman zuen bizitza osoa. Suediar naturalista handi honek ez zituen animalia- eta landare-espezieak bakarrik izendatu. Mineralak eta beste anitz gauza ere sailkatu zituen, ustezko giza arrazak barne.
Gai librean
Mina garunean dago
Mina esperientzia sentsorial eta emozional konplexu bat da. Gorputzeko hainbat ataletan sentitzen dugun arren, garunean sortzen da beti. Adimenak kalte-seinaleak interpretatzen ditu eta min-sentsazioa sortzen du. Beraz, nahiz eta batzuetan ehunetan kalterik ez egon, mina beti da benetakoa.
Ekinean
"Identifikazio bat beti da lorpen bat; hunkigarria da"
Italiarra da, eta kriminologiako ikasle zela, Erasmus egitera Donostiara etorri zen. Pako Etxeberria Gabilondo ezagutu zuen. "Haren eskutik, antropologiaren munduan sartu nintzen. Espainiako Gerra Zibileko desobiratze batera eraman ninduen, eta mundu honetara gerturatu nintzen".
Atarikoa
Efemerideak
2019ko abenduan agertu ziren gero COVID-19 deitu zitzaion gaitzaren lehen kasuak Txinan. 2020ko urtarrilaren 5ean, gaitz hura eragiten zuen birus berriari buruzko lehen adierazpena argitaratu zuen Osasunaren Mundu Erakundeak (OME). 2020ko urtarrilaren 12an, berriz, birusaren …
Albisteak
Sexismoak adineko emakumeetan galera kognitiboa eragiten duela frogatu dute
AEBn egindako ikerketa batean frogatu dutenez, estatu sexistenetan jaiotako emakumeek galera kognitibo handiagoa dute zahartutakoan, genero-berdintasun handiagoa duten estatuetakoak baino. …
Hodeiak murrizten ari dira, eta klima-aldaketa areagotu dezake horrek
Hodeiak murrizten ari dira eta horrek eragin nabarmena du klima-aldaketan, NASAko ikertzaile-talde batek ondorioztatu duenez. Terra satelitearen datuak aztertuta, ikusi …
Munduko bost krisiri batera aurre egitea ezinbestekoa dela ohartarazi du IPBESek
Munduko krisi nagusiak, bai sozialak, bai ekonomikoak eta bai ingurumenekoak, guztiz lotuta daude, eta elkarri eragiten diote. Hortaz, bakoitzari era …
Giza domeinomak zenbait gaixotasun heredagarriren jatorria azaltzen du
Proteinen domeinuak eremu espezifikoak dira. Tolesdura bereziak dituzte, eta, horri esker, egitura egonkorrak sortzen dituzte, funtzio propioa dutenak, proteinaren gainerakoarekiko …
Banakako izar-kopururik handiena behatu dute Dragoiaren Arkua galaxian
Nazioarteko astronomo-talde batek banakako 40 izar baino gehiagoren argazkiak atera ditu, urruneko unibertsoan. Hain zuzen, haien argiak, Lurrera iristeko, unibertsoaren …
Depresioarekin lotutako hainbat gene identifikatu dira lehenengoz, mundu osoko populazioetan
Dibertsitate genetikoaren ikuspegitik inoizko metaanalisi zabalena egin dute, depresioaren arriskuarekin lotutako geneak identifikatzeko. Horri esker, aurrez ezagutzen ez zituzten 700 …
Haize-erroten sentsoreak bateriarik eta elektrizitate-iturririk gabe elikatzeko sistema bat garatu dute
Turbina eolikoak monitorizatzen dituzten sentsoreak bateriarik eta elektrizitate-iturririk gabe elikatzeko sistema bat garatu du Nafarroako Unibertsitate Publikokoko ikertzaile batek. Teknologia …
Saguak sortu dituzte, bi arren genomekin
Txinako Zientzia Akademiako zientzialariek metodo bat asmatu dute saguen zelula ama arrak obulu bilakatzeko. Zelula horiek espermatozoideekin ohi bezala ernalduta, …
CO₂-a metano bihurtu dute, eguzki-argia erabiliz
Eguzki-argia energia-iturri gisa erabiliz karbono dioxidoa metano bihurtzeko teknika bat garatu du Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikertzaile batek. Aurrerapen garrantzitsua da …
Dibertsitate genetikoa murriztu egin da 600 espezie baino gehiagotan, azken 30 urteetan
Azken 30 urteotako ikerketen metaanalisi zabal batek agerian jarri du espezie gehienak biodibertsitate genetikoa galtzen ari direla; bereziki, ugaztunak eta …
AEBko gobernuaren neurri berriek nahasmendua eragin dute ikerketa-arloan
Nahasmendua, kaosa eta antzeko hitzak erabili dituzte zientzian espezializatutako hedabideek (Nature, Science…), AEBko gobernu berriak ezarri dituen lege …
Plastiko gehiago garunean, gibelean eta giltzurrunetan baino
Mikro- eta nanoplastiko gehiago aurkitu dute giza garunetan, gibeletan eta giltzurrunetan baino. Gainera, ikusi dute partikula gehiago daudela 2024ko laginetan, …
Inoiz detektatu den energia handieneko neutrinoa behatu dute
Inoiz detektatu den energia handieneko neutrinoa hauteman du nazioarteko ikertzaile-talde batek. Hain zuzen, orain arte detektatu izan direnak baino 30 …
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
