340 2020ko abendua

COVID-19a luzera begira

Elkarrizketak

Agustin Arrieta Urtizberea: Filosofoa

“Gure sinesmenak zalantzan jartzeko gaitasuna da pentsamendu kritikoa izatea”

Pentsalariek diote pentsamendu kritikoa izatea dela XXI. mendeko giza abilezia garrantzitsuena. Izan ere, oso kritikoak izan ezean, manipulatzen errazak bihurtzen gara. Agustin Arrieta EHUko filosofoak eman digu gaitasun hori garatzeko giltzarria: gure sinesmenak alde batera uzteko prest egotea.

Analisiak

Lurralde-antolamendua eta bizitza

Hirigintzak eta lurraldearen antolamenduak eragin handia dute gure bizitzan: osasunean, ingurunean, generoan, kontsumo-ohituretan, hizkuntza-erabileran, eta oro har, gure bizimoduan. Hortaz, garrantzitsua da begirada horiek guztiak hiri-plangintzetan txertatzea. Baina nola antolatu beharko lirateke hiriak bizitza erdigunean jartzeko? Nola planifikatu osasuna sustatzeko, haurrek kalean jolastu ahal izateko eta zahartze aktiboa bultzatzeko edota gure hizkuntza zaintzeko?

Erreportajeak

Buruko osasuna ikuspegi feministatik

“Ez da berdina emakume eroa edo gizon eroa izatea”. Asaldura psikiatrikoak despatologizatzearen aldeko Madrilgo elkarte baten esaldia da, eta Mari Luz Esteban Galarzak aipatu zuen “Generoa, medikalizazioa eta osasun mentala” jardunaldian. Harena izan zen lehen hitzaldia, eta ondoren etorri ziren beste zenbait. Guztien artean, ezagutza zientifikoaren eta praktika psikiatrikoaren erroak aztertu zituzten, ikuspegi feministatik.

Mundu digitala

Connected Home over IP, domotikarako komunikazio-estandarra

Duela urte batzuetatik hona, ikusi dugu nola hedatuz joan diren sistema domotikoak etxeetan. Alabaina, domotika-sistemen garatzaile nagusiek komunikazio-protokolo eta interfaze propio eta bateraezinak dituzte. Oztopo handia da hori domotika zabaltzeko. Hori aldatuko du gailu domotikoak konektatzeko garatzen ari diren estandar berriak: Connected Home over IP.

Lekukoak

jose-ramon-etxebarria-bilbao-herri-mugimenduetan-p

Jose Ramon Etxebarria Bilbao: Fisikaria

“Herri-mugimenduetan parte hartzea iraultzatxo txikiak abiarazteko bidea da niretzat”

2020ko urrian, Eusko Ikaskuntzak Manuel Lekuona saria eman dio Jose Ramon Etxebarria Bilbaori, merezimendu osoz. Zoriontzeko deitu, eta haren hitzek argi erakusten dute nolakoa den Etxebarria: zintzoa, sakona, gertukoa eta saiatua.

Istorioak

Eta polietilenoa sortu zen

Altzairuzko erreakzio-hodiari begira gelditu zen Fawcett. Hondoan sustantzia zuri bat zegoen. Esperimentua ez zen espero bezala joan, inondik inora ere. Ostiralean, etilenoaren eta bentzaldehidoaren arteko erreakzioa probatzeko esperimentua jarri zuten martxan. Tenperatura 170 °C, eta presioa 1.900 atmosfera.

Gai librean

Isuriz bahitu: karbono-aztarnaren balantzan ardi latxak orekan

Joan den urtarrilean gainditu egin zen, beste behin, atmosferako berotegi-efektuko gasen (BEG) kontzentrazioaren azken neurketa. Iturburuak askotarikoak dira; tartean, abeltzaintza da globalki sortzen diren BEGen % 14,5aren erantzule. Aitzitik, abere orok ez du pisu berbera aipaturiko ehuneko horretan, ez eta ekoizpen-sistema berean bateko edo besteko animalien maneiuak ere.

Gai librean

Google eta nagusitasun kuantikoa

2019a urte berezia izan zen konputazio kuantikoarentzat, lehen aldiz ebatzi zuelako ordenagailu kuantiko batek superordenagailu klasiko handienek ere ebatzi ezingo luketen problema bat. Lorpen horri nagusitasun kuantikoa deitu zaio. Google enpresak finantzaturiko esperimentu horren karietara, ez dira falta ordenagailu kuantikoen boterea mirari baten pare jartzen duten ahotsak. Baina zein da ordenagailu horien benetako ahalmena?

Gai librean

Adipozitoak, obesitatea eta osasuna: uste baino erlazio konplexuagoa

Garai batean abantaila ebolutibo bat zena (elikagaiak oparo zeudenean energia biltegiratzeko ahalmena), lehen mailako osasun-arazo bihurtu da gaur egungo gizarte sedentario eta gainelikatuan: obesitatea. Izan ere, hainbat osasun-arazo eragin ditzake, hala nola gibel-esteatosia, diabetesa, zenbait minbizi-mota edo gaixotasun kardiobaskularrak. Baina badira zenbait ikertzaile ondorengo hau proposatu dutenak: “Eta posible balitz obeso eta osasuntsu egotea?”

Ikusmiran

Gordintasunez basati

Txalupa baten helizeak isatsa moztu zionetik, kalderoi honek ezin izan zuen igeri egin. Marrazoek eraso egin zioten, egoeraz baliatuta. Argazkilariak kalderoiaren min-oihuak entzun zituen, eta inguruan bueltaka babesten zuten senideenak. Wildlife Photographer of the Year 2020ra aurkeztutako argazki bat da. Ondorengo argazkiak iradokitzaileak dira, oso. Basatiak bezain ederrak. Batzuk, gordinki mingarriak.

Atarikoa

Luzera begira

2020/12/01

COVID-19aren bigarren olatuan bete-betean sartuta, eta Europa erdi konfinatuta dagoela, protagonista berri bat azaldu da gure artean: nekea. Krisialdia kudeatzeko erabiltzen ari diren erremintak berraztertu eta etorkizunera begiratzeko une aproposa dela iruditu zaigu, birusa gure ...

Albisteak

Fukushimako istripuko erradioisotopoak sistema lurtarretan nola zabaldu diren aztertu dute

2020/10/28

Japoniako gobernuak Fukushimako tona bat ur erradioaktibo ozeanora jaurtiko duela iragarri eta egun gutxira, Nature Reviews Earth & Environment aldizkariak istripuan zabaldutako erradioisotopoen monitorizazio luze batek utzitako emaitzak argitaratu ditu.

Kanabinoideek glukosaren metabolismoan duten eraginaren ondorioz, apaldu egiten dute elkarrekintza soziala

2020/09/21

Astrozitoek odol-emaritik glukosa hartzen dute, garunari energia emateko. Aldi berean, astrozitoak neuronen kontrolpean daude, neurotransmisoreen bidez. Kontrol horretan, beste elementu ...

Zementuaren ingurumen-inpaktua aztergai

2020/09/24

Zementua eta hormigoia dira gizakiok munduan gehientsuen erabiltzen ditugun material artifizialak. Hala, horiek sortzeak zer nolako ingurumen-inpaktua duen aztertu du ...

Nanohodien bidez bizkarrezur-muineko lesioetako neuronak birkonektatzea lortu dute

2020/09/29

Bizkarrezur-muineko lesioak osatzeko bidean, urrats garrantzitsua eman dute Donostiako CIC biomaGUNE eta Italiako SISSA ikerketa-zentroetako ikertzaileek. Izan ere, neuronen arteko ...

Ugaztunen eta hegaztien garunak alderatu dituzte, hegaztien gaitasun kognitibo harrigarriak azaltzeko

2020/09/27

Nola liteke zenbait hegaztik —beleek, esaterako— tximino handien pareko gaitasun kognitiboak izatea, hain desberdina izanik hegaztien eta ugaztunen garuneko antolaketa ...

Labar-artea duten kobazuloak aurkitzeko sistema bat garatu dute

2020/09/30

Labar-artedun kobazuloak identifikatzeko eredu bat diseinatu dute Kantabriako eta Euskal Herriko Unibertsitateko ikertzaileek, espeleologoen laguntzarekin, eta informazio geografikoen sistemen bidez ...

Landareen sustraietako mikrobiotan bakterio bat da nagusi

2020/10/05

Gizakion mikrobiota bezalaxe, landareen mikrobiota ezagutzeak ere interes handia du zientzialarientzat. Izan ere, sustraien bidez landareekin interakzionatzen dute lurreko bakterioek ...

Zerk bultzatu zuen dikromatismoaren sorrera eboluzioan?

2020/11/04

Animalia-espezie askotako arrak eta emeak dimorfikoak izaten dira; desberdinak dira itxuran zein funtzionamenduan (oinarrizko funtzio metabolikoetan, immunitate-sisteman, portaeran…). Hegazti eta ...

Medikuntzako Nobel saria, C hepatitisaren birusa aurkitu zutenentzat

2020/10/05

Karolinska Institutuak C hepatitisaren aurkako borrokan oso esanguratsuak izan diren hiru ikertzaile saritu ditu aurten Medikuntzako Nobel sariaz: Harvey J ...

Fisikako Nobel saria, zulo beltzen azalpenari eta aurkikuntzari

2020/10/06

Zulo beltzen sekretuak argitzeko gako izan diren bi aurkikuntzen egileak sarituko ditu Fisikako Nobel sariekin Suediako Zientzien Errege Akademiak. Batetik ...

Kimikako Nobel saria, genoma editatzeko CRISPR/Cas9 metodoa garatu zutenei

2020/10/07

Emmanuelle Charpentier eta Jennifer A. Doudna biokimikariek jasoko dute 2020ko Kimikako Nobel saria, haiek garatutako edizio genetikoko teknikak egin dituen ekarpen iraultzaileengatik.

Munduko ekosistemen % 30 berreskuratuta, % 70 murriztu daiteke espezieen desagerpena

2020/10/15

Klima-larrialdiaren eta biodibertsitate-galeraren auziek ekosistemak berreskuratzeko apustu globala eskatzen dute. Globala, eta bi helburuak modu bateratuan aintzat hartzen dituena, hamabi herrialdetako hainbat zientzialarik Nature aldizkarian argitaratutako ikerketaren arabera. Munduan lehentasunez berreskuratu beharreko eremuak identifikatzea ezinbestekoa dela diote, kalkulatu baitute ezen, haietako % 30 berreskuratuta, aurreikusitako espezieen desagertzeen % 70 ekidingo liratekeela, eta Industria Iraultzatik atmosferan metatutako karbonoaren erdia xurgatuko.

Bi egarri-motak modu desberdinean kudeatzen ditu garunak

Kimika kuantiko topologikoan egin den urrats garrantzitsu baten berri eman du Nature aldizkariak. Material magnetiko topologiko berriak identifikatzeko metodo bat diseinatu dute, eta dagoeneko 100 isolatzaile eta erdieroale magnetiko topologiko berri baino gehiago aurkitzeko aukera eman du. Ikerketan, Ikerbasque, EHU eta DIPCko ikertzaileek hartu dute parte.

Elikadura-ohiturak aldatzea beharrezkoa da Parisko Akordioko helburuak lortzeko

2020/11/05

Erregai fosilen CO₂-igorpenak bat-batean eta guztiz etengo balira ere, ezingo litzateke lortu Parisko Akordioan ezarritako 1,5 ºC ...

Jarrai gaitzazu

Zu idazle

Zientzia aldizkaria

Aldizkaria paperean

340 2020ko abendua

Elkarrizketak

Analisiak

Erreportajeak

Mundu digitala

Lekukoak

Istorioak

Gai librean

Gai librean

Gai librean

Ikusmiran

Atarikoa

Albisteak

Jarrai gaitzazu

Zu idazle

Zientzia aldizkaria

Hileko ikusienak