355 2024ko iraila

Elkarrizketak

hierarkia-bat-dago-eta-hori-da-deuseztatu-behar-de
Elena Aldasoro Unamuno: Osasun-arloko ikertzailea

“Hierarkia bat dago, eta hori da deuseztatu behar dena”

Duela 20 urte, miokardio-infartuari buruzko IBERICA ikerketan, patologia horretan sexuak eta generoak duten eraginaz ohartu zen. Geroztik, osasun-ikerketetan baldintzatzaile sozialen eragina aztertzean jarri du indarra; bereziki, sexu eta genero aldagaienak.

Erreportajeak

aire-garbiagoa-osasunaren-mesedetan

Aire garbiagoa, osasunaren mesedetan

Europako Batzordeak airearen kalitatea hobetzeko neurri berriak onartu ditu. Herrialdeek 2030erako bete beharko dituzte ezarri berri diren neurriak, eta, horrekin, poluzio atmosferikoak eragiten dituen heriotza goiztiarrak prebenitzea espero du Batzordeak

Mundu digitala

sare-sozialen-kakaztea-alternatibak-eta-fedibertso

Sare sozialen “kakaztea”, alternatibak eta fedibertsoa

Asko hitz egiten da azkenaldian sareko zerbitzu eta produktu gero eta gehiago izaten ari diren “kakazte” (enshittification ingelesez) edo kalitate-galera nabarmenari buruz. Sare sozialak ez daude fenomeno horretatik libre, baina badira alternatibak.

Analisiak

adimen-artifizialaren-irudikapenak

Adimen artifizialaren irudikapenak

Adimen artifizialari buruz gizartean eta hezkuntzan dauden pertzepzioak ezagutzeko analisi bana idatzi dute, hurrenez hurren, Xabier Landabidea Urrestik eta Nagore Landa Gundinek, eztabaida aberasteko asmoz. 

Lekukoak

gure-espeziea-anekdota-txiki-bat-besterik-ez-da-hi
Asier Hilario Orus: Geologoa

“Gure espeziea anekdota txiki bat besterik ez da historia luze honetan”

Asier Hilario Orus Geologiako doktore da, eta Euskal Kostaldeko Geoparkeko zuzendari zientifikoa, besteak beste. Gutxi izango dira lurrarekiko eta paisaiarekiko maitasuna berak adinako grinaz eta sakontasunez transmititzeko gai direnak.

Istorioak

joan-feynman-gizartearen-legeen-gaindi-zeruko-lege

Joan Feynman. Gizartearen legeen gaindi, zeruko legeak argitu

Aulki batean eserita, negarrez ari zen, erabat atsekabetuta. Zortzi urte zituen artean. Eta ezin zuen ulertu berak zergatik ezin zuen egin anaia egiten ari zena. Amak garbi baino garbiago utzi zion, ordea: “Emakumeek ezin dute zientzia egin, euren buruak ez daude-eta horretarako eginak”.

Erreportajeak

birusak-lagun-elikagaien-segurtasunean

Birusak lagun elikagaien segurtasunean

Elikagaien bidez transmititzen diren gaixotasunei aurre hartzeko, gaixotasun horiek eragiten dituzten bakterioen aurkako birusak erabiltzeko aukera ari dira ikertzen AZTI ikerketa-zentroan.

Gai librean

zuk-ere-bihotz-simetrikoak-marrazten-dituzu

Zuk ere bihotz simetrikoak marrazten dituzu?

Aurpegi eta gorputz simetrikoak ederragoak direla pentsatzeko joera izaten dugu, baina asimetria giza gorputzean errotuta dagoen ezaugarria da, barne-­anatomiari erreparatzen badiogu.

Gai librean

bihotz-bereziak-arreta-berezia

Bihotz bereziak, arreta berezia

Gure gorputza makina biziki osoa eta efizientea da; bihotza, makina horren motorra. Batzuetan, ordea, motorra berezitasunen batekin dator fabrikatik; adibidez, sortzetiko gaixotasunen batekin, jaiotzen diren 100 haurretatik 1ean gertatzen den bezala.

Gai librean

emisio-supraharmonikoak-iturri-berriztagarrien-ele

Emisio “supraharmonikoak”: iturri berriztagarrien elektrizitatearen kide ikusezinak

Azken urteotan, emisio supraharmonikoek elektrizitate-konpainien eta ikerketa-komunitatearen arreta bereganatu dute, gailu askok sortutako emisioen konbinaketak efektu kaltegarriak eragin ditzakeelako sare elektrikoetan eta haietara konektatutako gailuetan.

Ikusmiran

garunaren-milimetro-kubikoa

Garunaren milimetro kubiko bat

Giza garunaren milimetro kubiko baten 3Dko eredua edo mapa aurkeztu zuten joan den maiatzean. Milimetro kubiko bat garunaren milioiren bat baino ez da, baina inoiz egin den garunaren maparik xeheena eta zehatzena da.

Atarikoa

Galbahea

2024/09/02

Egia-ostearen garaiotan, gero eta zailagoa da bereiztea egiazko datuak eta ondorioak azaltzen dituzten albiste eta artikulu zientifiko-teknologikoak, eduki faltsuak dituztenetatik. Adibidez, Scientometrics aldizkarian argitaratu duten azterketa baten arabera, lau halako egin du gora atzera botatako …

Albisteak

SUV autoak dira energiarekin lotutako karbono-emisioen hazkundearen % 20aren erantzuleak

2024/06/05

EIE Energiaren Nazioarteko Agentziaren arabera, autoen salmentan arrakasta berezia izan dute SUV motakoek. Horrek energia-kontsumoa eta karbono dioxidoaren isuriak …

Giza enbrioiaren asimetria lehen zatiketatik hasten dela frogatu dute

2024/05/20

Egun bateko giza enbrioi bat osatzen duten bi zelulak berdinak diruditen arren, frogatu dute giza gorputzaren gehiena haietako batetik sortzen …

Barrabiletan ere topatu dituzte mikroplastikoak

2024/05/30

Pertsonen eta txakurren testikuluetan mikroplastikoak topatu dituzte maila esanguratsuetan. Eta ikertzaileek ohartarazi dute litekeena dela horrek eragina izatea ugalkortasunaren jaitsieran. …

Neandertal arkaiko baten fosilak aurkitu dituzte Karrantzako El Polvorínen

2024/06/12

Neandertal baten 18 arrasto aurkitu dituzte Karrantzako El Polvorín kobazuloan dagoen beheko galerian, Lehenengo Osina deituan. Guztiak banako bakarrarenak direla …

Elefanteek izenen antzekoak izan litezkeen deiak erabiltzen dituzte

2024/06/12

Afrikako sabanako elefante basatiek elkarri deitzeko erabiltzen dituzten deiak gizakiok erabiltzen ditugun izenen antzekoak izan litezkeela ondorioztatu dute ikertzaile batzuek,  …

Ozono-geruza suntsitzen duten substantzien mailak behera egin du atmosferan

2024/06/13

Ozono-geruza suntsitzen duten substantzien mailak nabarmen murriztu dira atmosferan. Horixe erakutsi du Nature Climate Change aldizkarian argitaratu duten azterketa batek. …

Paleolitoko labar-arteak askotariko funtzioak zituela baieztatu dute Euskal Herriko kobazuloetan

2024/06/18

Euskal Herriko kobazuloetan Madeleine aldiko (duela 18.500 eta 13.500 mila urte bitartekoak) labar-artea metodo konputazionalak konbinatuz , ezaugarri espazialen eta …

Ugaztunetan sexua determinatzen duen molekula-multzo bat aurkitu dute

2024/06/20

Ugaztunetan sexua determinatzen duen molekula-multzo bat identifikatu dute Andaluziako Garapen Biologiako Zentroko eta Granadako Unibertsitateko ikertzaileek. Saguetan frogatu dute mikroRNA …

Krauseren korpuskuluek koitoan funtsezko funtzioa dutela argitu dute saguetan

2024/06/25

Krauseren korpuskuluak egitura sentsorial espezializatuak dira, eta 1850. hamarkadatik ezagutzen badira ere, ez zeuden guztiz garbi haien funtzioak. Orain saguekin …

Ehun urtetik gorako pertsonek aztarna molekular desberdina dutela frogatu dute

2024/06/26

Ehun urtetik gorako pertsonek modu osasungarrian nola zahartu jakiteko zantzuak eman diezazketelakoan, ikerketa aitzindari bat egin du nazioarteko ikertzaile-talde batek, …

GLP-1 errezeptorearen agonistek asebetetzea nola sortzen duten argitu dute

2024/06/27

Azken aldian, ikerketa asko ari dira egiten GLP-1 errezeptorearen agonistei buruz. Hain zuzen, obesitateari aurre egiteko eraginkorrak direla frogatu dute, …

Downen sindromea zuen haur neandertal baten fosila aurkitu dute

2024/06/27

Hezur tenporalaren zati bati esker, frogatu dute neandertalek zailtasunak zituzten haurrak zaintzen zituztela. Fosila Cova negra kobazuloko aztarnategian aurkitu zuten …

Edizio genetikoko teknika berri bat sortu dute, CRISPR baino zehatzagoa

2024/07/03

RNA-zubiak izeneko teknika batek aukera ematen du DNA-sekuentzia luzeak txertatzeko, alderantzikatzeko edo ezabatzeko, bakterioen genomaren kokapen espezifikoetan. Gaur egungo metodoak …

Frogatu dute artobeltza egokia dela garia ordezteko lehorte-egoeretan

2024/07/01

Zientzialariek aurreikusi dute, etorkizunean, laboreek lehorte-garai luzeagoak eta gogorragoak jasan beharko dituztela, eta karbono dioxidoaren maila eta tenperaturak ere altuagoak …

Syntrichia caninervis goroldioa hautagai egokia da Marten bizitzeko

2024/07/08

Txinako Zientzia Akademiako ikertzaileek frogatu dutenez, Syntrichia caninervis goroldioa gai da Marteko kondizioetan bizitzeko, eta, beraz, planeta hori kolonizatzeko aproposa …

Babesleak
Eusko Jaurlaritzako Industria, Merkataritza eta Turismo Saila