339 2020ko iraila

COVID-19aren ertzak

Erreportajeak

COVID-19aren txertoa: osasunaren burujabetza ala ardura soziala?

COVID-19ak ebatzi gabeko auzi bat harrotu du gizartean: txertoena. COVID-19aren aurkako txertoa garatuz gero, estatubatuarren % 50k ez omen luke hartuko, ezta frantziarren % 25ek ere. Egoera horretan, birusaren beste agerraldi larri bat izateko aukerak zaurgarri uzten du gizartea. Baina zilegi al da herritar guztiak balizko txertoa hartzera derrigortzea? Non dago osasunaren burujabetzaren eta ardura sozialaren arteko muga?

Elkarrizketak

Amaia Bacigalupe de la Hera: Osasun Publikoan doktorea

“Ikertzaileok ardura zientifiko-politikoa dugu”

Amaia Bacigalupe de la Hera Osasun Publikoan doktorea da, soziologia-irakaslea Euskal Herriko Unibertsitatean, eta ikertzailea OPIK taldean. COVID-19aren krisiaren interpretazioarekiko eta kudeaketarekiko kritiko azaldu da, ez baitu uste, inondik inora ere, halabeharrez gertatu den zerbait denik, denoi berdin eragiten diguna. Eta arrazoi eta ebidentzia sendoak ditu hori uste izateko.

Erreportajeak

Klitoria mitoaren gainetik

Zientziak askoz gehiago eta hobeto ikertu ditu sexu-organo maskulinoak femeninoak baino. Hala, oinarririk gabeko hainbat mito sortu dira; tartean, klitoriak plazererako "bakarrik" balio duela dioena. ikerketek erakutsi dute, ordea, ugalketan ere baduela eragina.

Lekukoak

inma-arostegi-madariaga-nahiko-nuke-proiektuen-sak

Inma Arostegi Madariaga: Matematikaria

“Nahiko nuke proiektuen sakontasuna garrantzitsuagoa izatea itxura baino”

Inma Arostegi Madariaga matematikan doktorea da, eta bioestatistikan aditua. Gogo onez hartu du Elhuyar aldizkariaren gonbidapena ere, nahiz eta galderak “zailak” iruditu zaizkion. Erantzunak emateko denbora pixka bat eskatu du, eta nabari zaio ongi hausnartutakoak direla, gogoeta sakonak eskaini baititu, iraganera zein etorkizunera begira.

Istorioak

Williamina Fleming. Nork esango zuen astronomo izango zenik

“Emaztea” zirrimarratu, eta “senarra” idatzi zuen gainean. Estatubatuar herritartasuna eskatzeko formularioa betetzen ari zen. Gizonezkoentzat prestatua zegoen. Emaztearen izena jartzeko zen eremuan senarrarena idatzi zuen, eta, ondoan, “zendua” gehitu zuen. “Ofizioa” atala zetorren gero. Irribarrea ezpainetan, distira begietan, hizki bakoitza gozatuz idatzi zuen, astiro: “A s t r o n o m o a”.

Analisiak

4.0 industria: iraultza baten atarian gaude?

Aldaketa teknologiko handietan murgilduta gaude: big data, adimen artifiziala, etengabeko konektibitatea, nanoeskalaren konkista… Ate joka ditugu denak, eta, elkarrekin, iraultza berri baten abiapuntu izan daitezke industrian. 4.0 industria gauzatuz gero, aldaketak ez dira industrian soilik gertatuko, ordea. Gizartea eta baita ekonomia ere iraul ditzakete. Prest al gaude horretarako? Nola aldatuko lirateke gizartea, lan egiteko moduak eta egungo lanbideak?

Mundu digitala

HTTP/3, webaren komunikazio-protokoloaren bertsio berria

World Wide Weba HTTP protokoloan oinarritzen da, nabigatzaileen orri-eskaerak eta zerbitzarien orri-bidalketak Interneten garraiatzeko. Protokolo hori eboluzionatzen joan da, 1990eko hamarkadaren hasieran sortu zenetik. Orain, bertsio berri bat proposatu dute, HTTP/3, weba azkarragoa eta seguruagoa izatea eragingo duena.

Gai librean

Irrati-telemetria: okil gibelnabarren sekretuak erakutsi dituen iraultza

“Trrrrrrrr. Trrrrrrrrr”. Egun-argitzea, Nafarroako oihan trinko batean. Laino artean, okil gibelnabarra ari da pago-adar batean “danborra joz” bere lurraldea hori dela aldarrikatzen. Bat-batean, hegan abiatu, eta basoak irentsi du. Nora joan ote da? Auskalo!

Gai librean

Biodibertsitatearen ezagutza-mapak

Mendeetan metatutako historia naturaleko laginen digitalizazio-lanekin batera, iraultza teknologikoak big dataren aukerak ekarri ditu biodibertsitatearen alorrera. Espezieen banaketa ezagutzeko inoizko informazio ugari eta zehatzena dugu eskuragarri, klik-segida batean. Alabaina, informazioaren kantitateak berak kolokan jar dezake biodibertsitate-mapen sinesgarritasuna.

Gai librean

Farmakokutsadura: medikamentuak ere naturaren kutsatzaile?!

2000 eta 2004 bitartean, nabarmenki igo zen, Asian, sai bizkarzuri bengalarren (Gyps bengalensis) ale heldu eta gazteen heriotza-tasa. Ondorioz, bortizki murriztu zen haien populazioa, eta galzorian geratu zen Asiako sai-espezie nagusietarikoa zena. Heriotza haien erruduna oso ezaguna zaigun farmako bat izan zen: diklofenakoa (antiinflamatorio ez-esteroideoen taldekoa).

Atarikoa

Osasun indibiduala, osasun kolektiboa

2020/09/01

COVID-19aren krisialdiak aukera ezin hobea eskaini du osasunari bere osotasunean begiratzeko. Egungo ikuspegi biologizista mugatutik harago, osasuna ongizate zabalago baten modura ulertzeko gako asko eman ditu; eta, nola ez, osasunari komunitatearen ikuspegitik heltzeko.

Hasteko dakarkiguna ...

Albisteak

Musikak eragiten dituen emozioen mapa osatu dute

2020/05/25

Txinako eta AEBko entzule boluntarioekin egindako ikerketa baten bidez, musikak eragiten dituen emozioak identifikatu, sailkatu, eta elkarren arteko harremanak erakuten ...

Harri-pilak egiteak kalte egiten die leku horretako bizidunei

2020/05/28

Izugarri hedatzen ari da ingurune naturaletan harri-pilak egiteko ohitura. Ikertzaile-talde batek berretsi du ohitura hori kaltegarria dela hainbat animalia eta ...

Kaloriak murrizteak ez du beti eragiten bizialdia luzatu eta, aldi berean, osasuntsuago egotea

2020/06/10

Aspaldi frogatu zuten dietan kaloriak murriztea modurik eraginkorrena dela bizialdia luzatzeko eta adinarekin zerikusia duten gaixotasunak atzeratzeko, baina Current Biology ...

Hibernazioan sartzea eragiten duen zirkuitu neuronala aurkitu dute

2020/06/10

Hibernazioan sartzea eragiten duen zirkuitu neuronala identifikatu dute karraskarietan, Nature aldizkarian argitaratu dituzten bi ikerketa desberdinetan.

Animalia batzuek beren gorputzeko ...

Mikroplastikoen euria euri azidoa baino larriagoa izan daitekeela ohartarazi dute

2020/06/16

Science aldizkarian argitaratutako ikerketa baten arabera, euriak atmosferako mikroplastikoak isurtzen ditu etengabe. AEBko mendebaldeko parke nazional babestuetan urtero 1.000 ...

Elgorria uste baino askoz lehenagokoa da, birusaren genomatik kalkulatu dutenez

2020/06/18

Elgorriaren birusa K.a. lehen milurtekoan agertu zela kalkulatu dute, garai desberdinetako birusen genomak aztertuta. Uste zena bainoa askoz lehenago ...

Izar masibo baten desagerpenak astrofisikarien arreta piztu du

2020/06/30

Galaxia nano batean dagoen izar masibo ezegonkor bat desagertu dela konturatu dira Europako Behatoki Australeko (ESO) astrofisikariak, eta horrek orain ...

Zuhaitzak landatuta ez da beti lortzen karbono gehiago finkatzea

2020/06/23

Zuhaitzak landatzea da klima aldaketari aurre egiteko askotan mahai gainean jartzen den proposamenetako bat, basoek karbono-hobi gisa funtzionatzen dutelako, atmosferan ...

Garuneko beste zelula batzuk neurona bilakatzeko teknika berri bat

2020/06/24

Garuneko beste zelula batzuk neurona funtzional bilakatzea lortu dute saguetan eta giza zelula isolatuetan, pauso bakarreko teknika berri bat erabiliz ...

Hazkunde ekonomikoa jarri dute ingurumen-arazoen abiapuntuan

2020/06/25

Gehiegizko kontsumoa eta kapitalismoan oinarritutako aberastasuna dira ingurumen-arazoak abiatzen dituzten faktore nagusiak, ikertzaile-talde batek Nature Communications aldizkarian argitaratutako berrikuspen-artikulu baten ...

COVID-19an aditu emakumezkoen hutsunea salatu du BMJ aldizkariak

2020/06/30

Denok galtzen dugu emakume adituen iritziak ez direnean entzuten; hori dio British Medical Journal aldizkariaren Genero Dibertsitatearen Taldeak. Haren esanean ...

Urpean zeuden arkeologia-aztarnategiak azaleratu dituzte Australian

2020/07/01

Aurrenekoz, kultura aborigenei lotutako arkeologia-aztarnategiak azaleratu dituzte Australiako uretan. Uhartearen iparraldean egin dute aurkikuntza, Murujuga eskualdeko kostaren aurrean.

Bertako bi ...