3412021(e)ko martxoa

Erreportajeak

RNA mezularia, txerto berrien funtsa

Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia

COVID-19tik babesteko Sendagaien Europako Agentziak baimendutako lehen bi txertoak RNA mezularian oinarritzen dira. Dituzten ezaugarriei esker, txerto klasikoek baino azkarrago …

Badator 5G-a

Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia

Dagoeneko hemen dugu 5G-a. Hiriburuen eta hainbat hiriren erdiguneetan badago, nahiz eta, egiaz, oraindik ez den 5G osoa, 4G-aren eta …

Adimen artifiziala eta genero-berdintasuna: urratzen ari garen bidea

Aztiria Urtaran, Josu - Adimen Artifiziala Hizkuntzan Unitateko koordinatzailea Elhuyar Fundazioa
Cortes Etxabe, Itziar - Hizkuntza eta Teknologia Unitateko koordinatzailea Elhuyar Fundazioa

Adimen artifizialaren olatua gizarte-esparru orotara ari da iristen, eta, eraldaketa digitala bizkortzeko ezinbesteko teknologia-multzoa bilakatu arren, aho biko ezpata izan …

Elkarrizketak

María José Sanz Sánchez BC3 Basque Centre for Climate Changeko zuzendaria

“Espezie zaurgarria gara, ez baititugu ikusten geure buruari sortutako arriskuak”

Agirre Ruiz de Arkaute, Aitziber - Elhuyar Zientzia

Klima-aldaketa eta biodibertsitate-galera nahikoa ez, eta COVID-19aren zoonosiak agerian utzi du jatorri antropologikoa duen ingurumenaren degradazioak giza osasuna bera jar …

Analisiak

Minaren eta tristuraren medikalizazioa

Labaka Etxeberria, Ainitze - Erizaina
Marga Saenz Herrero - Psikiatra

AEBko opioideen krisiak zeresan handia eman du azken urteotan. Milaka pertsona hiltzen dira urtero droga-gaindosiaz, eta horietako askori mediku batek …

Mundu digitala

IPFS, webarentzako fitxategi-sistema banatua

Leturia Azkarate, Igor - Informatikaria eta ikertzailea

Weba, sortu zenetik, “zerbitzari” deritzen ordenagailuetan oinarrituta dago: edukia haietan gordetzen da, eta haiek “zerbitzatzen” diete eduki hori erabiltzaileei, nabigatzailearen …

Lekukoak

Itziar Alkorta Idiakez Bioetikan aditua

“Iraultzailea izango litzateke kontserbadorea izatea”

Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia

Labur gelditu da orri betea Itziar Alkorta Idiakezen erantzunak jasotzeko, gogoeta mamitsua plazaratu baitu. Izan ere, hamarkadak daramatza giza ugalkortasun …

Istorioak

June Almeida. Mikroskopioaren mugak hedatzen

Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia

Esperantza handirik ez zuen Tyrrellek. Bazekien ia ezinezkoa zela, baina bazekien, baita ere, inork lortzekotan, Almeidak lortuko zuela. Eta bai …

Ekinean

Saioa Martinez de Lahidalga Azkue Medikua

“Askotan, ez zara zapalkuntzaz jabetzen, errealitate hori pairatu arte”

Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia

Saioa Martinez de Lahidalga Azkue buru-belarri dabil BAME azterketarako prestatzen. Iaz egin zuen, baina ez zitzaion nahi bezain ondo atera, …

Atarikoa

Gizarte honen balioak, kolokan

Agirre Ruiz de Arkaute, Aitziber - Elhuyar Zientzia

COVID-19aren datuek erakusten dute ingurumenaren degradazioak eta klima-larrialdiak zoonosi eta gaixotasun berriak ekarriko dizkigutela, zerbait egin ezean. Prest gaude gure …

Gai librean

Estaldura jasangarriak nanopartikula funtzionalak erabiliz

Barquero Salaberria, Aitor - POLYMAT (EHU)

Estaldurak edo gainestaldurak (margoak, bernizak, lakak, tintak…) behar beharrezkoak dira gaur egungo bizitzan, ia gainazal guztiak estali behar baitira. Haien …

Exergia: eraikinetan energia-efizientzia sustatzeko tresna

Picallo Perez, Ana - ENEDI ikerketa-taldea Energia Ingeniaritza saila (EHU)
Sala Lizarraga, José M. - ENEDI ikerketa-taldea Energia Ingeniaritza saila (EHU)
Iribar Solaberrieta, Eider - Eraikuntza Kalitatearen Kontrolerako Laborategia Eusko Jaurlaritza

Zein da pisutsuago 1 kg lasto edo 1 kg burdina? Askok badakite erantzuna: pisu-unitatea kg-a bada, berdin pisatuko dute. Antzeko …

Liztor beltzaren inbasioaren modelizazioa

Oscoz Villanueva, Inaxio - Fisikaria

Gaur egun, gure ekosistemen biodibertsitatearen mehatxu nagusietako bat dira espezie inbaditzaileak. Haien adibide da Vespa velutina edo liztor beltza. Espezie …

Albisteak

Duela 41.000 urte neandertalek hildakoak hobiratzen zituztela baieztatu dute

Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia

La Ferrasie 8 deitutako gizkiaren fosilen azterketan oinarrituta, ikertzaileek baieztatu dute duela 41.000 urte La Ferrasie aztarnategiko neandertalek (Dordoina, Frantzia) …

Haragiaren prezioa igo behar da, ingurumen-kostua bere gain har dezan

Agirre Ruiz de Arkaute, Aitziber - Elhuyar Zientzia

Klima-larrialdiari aurre egiteko ezinbestekoa da giza jarduera guztien ingurumen-kostuari erreparatzea. Baita nekazaritza eta abeltzaintzaren kostuari ere. Municheko Unibertsitate Teknikoko ikertzaileek …

Giza gaixotasunak ikertzeko eredu hobea lortu dute makakoen genoma birsekuentziatuta

Agirre Ruiz de Arkaute, Aitziber - Elhuyar Zientzia

Genomak sekuentziatzeko teknikak asko hobetu dira lehenengo genoma osoak sekuentziatu zirenetik, eta genoma gako batzuk birsekuentziatzeko unea iritsi dela uste …

EHUko ikertzaileek frogatu dute astrozitoak gako direla Parkinsonaren garapenean

Elhuyar Zientzia -

Parkinsona garuneko neuronak kaltetzearekin erlazionatuta dagoen gaitza da: neurona dopaminergikoetan alfa-sinukleina izeneko proteina metatzen doa, eta, ondorioz, neuronak endekatzen eta …

Anfibioen gainbeherak malaria-agerraldiak areagotu zituen

Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia

Kitridiomikosiak eragindako anfibioen gainbeherak malaria-agerraldiak areagotu zituen 1990eko eta 2000ko hamarkadetan Erdialdeko Amerikan, ikertzaile-talde batek ondorioztatu duenez.

1980ko hamarkadatik …

Zientzialarien deia Europako gobernuei, SARS-CoV-2aren intzidentzia txikia izan dadin

Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia

SARS-CoV-2 birusaren hedapenak dituen ondorioak aintzat hartuta, intzidentzia metatua ahalik eta txikiena izan dadin estrategia bateratua ezartzeko eskatu die zientzialari-talde …

Eragozpenak badituzten arren, maskarak eraginkorrak direla frogatu dute

Agirre Ruiz de Arkaute, Aitziber - Elhuyar Zientzia

COVID-19aren kudeaketan, hasieratik eztabaida piztu zen maskarekin; batez ere, ez erabiltzeko gomendioa eman zutelako pandemiaren hastapenean. Orduan ez zegoen onura …

Hizkuntzak aztertzeko algoritmoak baliagarriak dira birusen mutazioak aurreikusteko

Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia

Hizkuntzen eta birusen eboluzioan egon litezkeen antzekotasun kontzeptualetatik abiatuta, birusen mutazioak aurreikusteko tresna bat garatu dute MITeko ikertzaileek. Tresna baliagarria …

Larraungo larreetan errinozero iletsuak eta mamutak bazkatzen ziren duela 46.000 urte

Elhuyar Zientzia -

Larraun hitzak berak adierazten du inguru hori larre-lekua izan dela aspalditik. Bada, duela 46.000 urte, errinozero iletsuak eta mamutak bazkatzen …

Bereizketa sistematikoa jasaten dute arlo zientifikoko LGTBIQ taldeko langileek

Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia

Michigango Unibertsitateak AEBko STEM arloko langileei (zientzia, teknologia, ingeniaritza eta matematika) egindako inkesta baten arabera, beren burua LGTBIQ taldekotzat dutenek …

COVID-19an sexuak duen eragina aztertzeko eskatu dute

Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia

SARS-CoV-2ak eragiten dituen ondorioak ez dira berdinak gizonetan eta emakumeetan; adibidez, infektatuz gero, gizonek 1,7 aldiz arrisku handiagoa dute hiltzeko …

Leku itxietako airea noiz berritu behar den kalkulatzen duen sistema bat diseinatu dute Nafarroako Unibertsitate Publikoan

Elhuyar Zientzia -

Leku itxietako airea noiz eta zenbat berritu behar den kalkulatzen duen sistema bat diseinatu du Ana Ruiz Ilundain Nafarroako Unibertsitate …

Marrazoak eta arraiak % 70 gutxitu dira azken mende-erdian

Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia

Munduko marrazoen eta arraien populazioak % 70 murriztu dira 1970etik aurrera. Eta, ondorioz, elasmobrankio-espezieen hiru laurden desagertzeko arriskuan daude. Emaitza …

Al Amal zunda Marteren orbitan da

Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia

Al Amal zunda Marteren orbitan da. Arabiar Emirerri Batuek bidaltzen duten lehen zunda da Al Amal (itxaropena, arabiarrez). Uztailean jaurti …

Einsteinioaren propietate batzuk neurtzea lortu dute

Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia

Einsteinioa aztertzeko moduan sortzea eta haren propietate batzuk neurtzea lortu dute Berkeley Laborategiko eta Georgetown Unibertstitateko ikertzaile batzuek. 250 nanogramo …

Ozeanoaren soinua aldatzen ari da

Agirre Ruiz de Arkaute, Aitziber - Elhuyar Zientzia

Itsasoko giza jardueren eraginez, ozeanoaren soinua aldatzen ari dela diote zientzialariek. Soinua funtsezkoa da itsasoko ingurune sentsorialean, soinua baita ozeanoko …

3 milioi genoma afrikar

Agirre Ruiz de Arkaute, Aitziber - Elhuyar Zientzia

Giza genoma lehendabiziko aldiz sekuentziatu zenetik hogei urte bete diren aste berean, hain zuzen sekuentziazio hark utzitako hutsune handietako bat …

Itsaslabarretako ezegonkortasunak aztertzeko metodologia berri bat garatu dute EHUn

Etxebeste Aduriz, Egoitz - Elhuyar Zientzia

Itsaslabarretako ezegonkortasunak aztertzeko metodologia berri bat garatu dute EHUko geologo batzuek. Tresna oso baliagarria da, eremu horietan segurtasun-neurriak hartu behar …

Babesleak
Eusko Jaurlaritzako Industria, Merkataritza eta Turismo Saila