Gai librean

Pirinioetako glaziarrak galzorian

Aurtengo neguan Filomena izan dugu hizpide, hain zuzen, erregistroen arabera duela hamarkada asko ikusi gabeko elur-denboralea. Elur-uzta oparoa utzi zuen Euskal Herrian eta ederki zuritu zituen Iberiar penintsulako beste hainbat eremu ere, tartean, penintsula bera Eurasiar kontinentetik banatzen duten Pirinioak.

Biluzik elurretan

2021. urte hau historikoa izaten ari da, ez bakarrik COVID-19aren pandemiagatik eta AEBko Kapitolioari eraso egin ziotelako, baita Filomena deituriko ekaitz gogorrak eragindako muturreko hotz-boladagatik ere. Zer pentsatuko zenuke elurretan gorputz biluzi bat aurkituko bazenu? Ziurrenik, erasoren baten biktima izan daitekeela bururatuko zaizu. Eta esaten badizut pertsona hori nahita biluzi dela? Portaera irrazional horren azalpena giza fisiologian aurki dezakegu.

CRISPR-Cas9 ekologia-krisiari aurre egiten laguntzeko

SARS-CoV-2 koronabirusak gogor astindu ditu gizartearen oinarriak. Alta, epe laburrera begira, badirudi egungoa ez dela azken pandemia izango: horixe berretsi du Osasunaren Mundu Erakundeak, OMEk, eta balizko ondorioek gizakiaren habitat naturala suntsi dezakete. Zientzia baliagarria izan daiteke horretarako ere.

Desordena eta gizadiaren heriotza: sinonimoak ote?

Irudikatu egoera. Lau pertsona lauki-formako gela batean: bi zutabe eta bi lerro, bata bestearekiko distantzia berdinera. Goiko ikuspegitik, esango genuke antolamendu hori simetrikoa dela; ordenatua, alegia (1.irudia).

Alda dezagun agertokia. Gela barruan dagoen pertsona orori pauso bat emateko eskatu zaio, eta urrats hori lau norabidetara mugatu da: aurrerantz, atzerantz, ezkerrerantz ala eskuinerantz. Izan liteke, euren artean adostu gabe, denek aurreraka egitea. Hori horrela balitz, ordena mantenduko litzateke. Pertsona horietako bakoitzak erabaki hori hartzeko probabilitatea, baina, urria da: laurden batekoa, lau norabidetan mugitu daitekeelako bakoitza. Bada, lau pertsonek berdin jokatzeko probabilitatea oraindik eta baxuagoa da, 1 zati 4x4x4x4-koa edo 1 zati 256-koa.

Zelula amak: etorkizuneko biomedikuntzaren eragileak

Azken hiru hamarkadetan, zelula amen inguruko interes klinikoa nabarmen handitu da. Izan ere, zelula horiek hainbat gaixotasun tratatzeko duten potentziala ikerketa anitzetan frogatu da. Azken urteetan ikerketa aurreklinikoetan egindako aurrerapenek bide eman diete zelula ametan oinarritutako giza entsegu klinikoei. Saiakuntza kliniko gehienak fase goiztiarretan dauden arren, fase aurreratuetako entseguek ekarri dituzte zelula ametan oinarritutako lehendabiziko produktu baimenduak. Konkretuki, 2015ean, Japonian, TemCell® izendatutako produktuak onarpena jaso zuen mentu versus ostalari gaixotasuna tratatzeko. 2018an, Europako Sendagaien Agentziak zelula ametan oinarritutako lehendabiziko sendagaia baimendu zuen —bakarra da oraindik gaur egun—, Crohnen gaixotasunak eragiten dituen uzki inguruko fistulak tratatzeko. Hala ere, zelula amen behin betiko translazio klinikoa lortzeko, zenbait erronka gainditu behar dira oraindik; garrantzitsuenen artean, zelulen erretentzioa eta epe luzeko eragina bermatzea daude. Eta erronka horiei aurre egitea izan da doktoradutza-tesiaren helburu nagusia.

Zorionak zuri, zorionak beti, zorionak Henrietta?

Guztiontzat horren berezia eta gogorra suertatu den 2020. urtean, non COVID-19a ia berri guztien buru izan den, fokuetatik kanpo geratu da (gure uste apalean) urteurren bat, Henrietta Lacks-en jaiotzaren 100. urteurrena hain zuzen ere. Henriettaren bizitza labur eta xumea izan zen arren, haren zelulek ez dute soilik COVID-19a mendean hartzen laguntzen, baizik eta beste hainbat gaixotasunen nondik norakoak ulertzen eta aztertzen laguntzen dute. Berebiziko garrantzia duten tresna bilakatu dira zelula horiek. Hau da gure omenaldi txikia.

NAVIER-STOKES: galderen zurrunbiloan harrapatuta

Erronkak gustuko badituzu garaiz zaude Clay Matematika Institutuak eskaintzen duen saria [1] eskuratu eta milioi bat dolar poltsikoratzeko. Egitekoa, ordea, ez da nolanahikoa: milurteko zazpi problemetariko baten misterioak argitzea, fluidoen higidura definitzen duten Navier-Stokesen ekuazioek ezkutatzen dituztenak hain zuzen ere. Matematika eta fisikaren mugetan dauden ekuazio horiek zeresana sortu dute azken urteotan, 2017an Princeton Unibertsitateko matematikari talde baten emaitzek ezbaian jarri baitzuten soluzioen bakartasuna.

Edith Clarke: emakume baten ondarea zientzian

Gutxik dakiten arren, Edith Clarkek, Estatu Batuetako lehen emakume ingeniaria izan zenak, asmatu zuen Clarke transformatua, sare trifasikoen eta makina …

Alferrik saiatzen gara natura giltzapetzen. CAF-Elhuyar 2021 (dibulgazio orokorraren saria)

Eskolako laborategia bitxikerien kabinete bat da. Ikasleak, grinatsu, irakaslearen atzetik sigi-saga dabiltza, korridore batetik bestera, eskaileretatik gora eta aurrera, ate …

Polimero jasangarriak garatzea elikagaiak ontziratzeko. CAF-Elhuyar saria 2021 (tesia)

Nazio Batuen Erakundeak garapen jasangarrirako zenbait helburu argitaratu ditu. Haien artean daude gosea murriztea, elikagaien segurtasuna mantentzea eta elikadura hobetzea. …