CAF-Elhuyar 2018: Una solución circular contra o lixo local que está a tragar o mundo
Barato, fácil de transformar, sustentable, lixeiro e versátil, a produción mundial de plásticos aumentou considerablemente nos últimos 52 anos. En 1964 xeráronse 15 millóns de toneladas (MT) de plásticos, mentres que en 2016 xeráronse 335 MT, o que supón 22 veces máis. En Europa a demanda de plásticos foi de 49,9 Tm, sendo a materia prima maioritaria paira aplicacións de envasado. Só o 42,6% do lixo xerado dos produtos de plástico producidos recolleuse, da que o 41,6% utilizouse como combustible, o 27,3% destinouse a vertedoiros e o 31,1% reciclouse (Figura 1).
Segundo os datos obtidos, entre 2006 e 2016 a cantidade de plástico reciclado aumentou un 79%. Estes datos suscitan a dúbida de que, se cada vez recíclase máis, por que segue aumentando considerablemente a produción de plásticos ano tras ano? Espérase que paira o ano 2036 a produción de plásticos sexa dobre.
Como se mencionou, entre as numerosas aplicacións que ten o plástico, o envasado é o principal. Paira o ser humano, o empaquetado converteuse nun tema de consumo necesario e fundamental paira o día a día, xa que as embalaxes cumpren una serie de funcións como manter, protexer, ser práctico, comunicar e asegurar a calidade e bo estado dos alimentos. O tipo de plástico elíxese segundo o seu uso. Os plásticos máis utilizados nos envases identifícanse co círculo Möbius (Figura 2). No centro do círculo de Möbius podemos ver os números 1 a 7 que indican o tipo de plástico co que está fabricado o produto. O símbolo non indica que o produto sexa reciclable nin estea fabricado con material reciclado. A mesma confusión conceptual prodúcese cun símbolo de organización similar ao yin-yang formado por dúas frechas. O denominado punto verde indica que os produtores do produto realizaron una contribución económica paira reciclar plástico nalgún lugar do mundo, pero non que o produto sexa reciclable ou estea fabricado con materiais reciclados.
Por que non se recicla todo o que botamos ao lixo amarelo?
Cando o lixo doméstico (papel, vidro, plástico, metal) depositámola selectivamente nos colectores separamos o lixo. Así, no ano 2016, cada habitante dos fogares do País Vasco depositaron no colector amarelo una media de 13,20 kg de envases de plástico. A pesar de que cada individuo se esforza en separar o lixo doméstico xerada, aínda son notables as porcentaxes de fraccións impropias que terminan nun colector innecesario. A maior parte das fraccións impropias atópanse nos colectores que recollen os envases de plástico. No ano 2016 recolléronse nos colectores amarelos do País Vasco un 29,2% de residuos impropios.Isto dificulta o traballo das plantas de selección selectiva de residuos e a súa posterior reciclaxe.Por tanto, para que o residuo chegue ao momento de tratamento é necesario que cada individuo separe ben o lixo (Figura 3).
A separación selectiva do lixo facilita, por tanto, o tratamento dos residuos, pero isto non significa que todos os envases de plástico que se refugan poidan ser reciclados. A separación e a reciclaxe de plásticos non é tan directa como o proceso de reciclaxe de vidro e metais. Dado que os diferentes plásticos non poden ser reciclados entre si, ao sacalos do cubo amarelo do lixo é necesario identificar e separar os plásticos. Doutra banda, a adición de aditivos ao plástico (estabilizadores, pigmentos, lubricantes) permite atopar en moitas ocasións plásticos de diferentes composicións químicas, manchados de restos de comida e bebida, ou outros materiais (etiquetas de botellas, manta de iogur dentro do envase). Todo iso dificulta a identificación e separación do plástico.
A diferenza das botellas de vidro 100% reciclables, a reciclaxe de envases de plástico ten limitacións. Una delas é a reutilización. Por seguridade alimentaria, algúns tipos de plásticos non poden ser reutilizados paira o envasado de alimentos, polo que o plástico utilizado debe ser reutilizado. Outro dos límites son os procesos térmicos utilizados paira a reciclaxe de envases de plástico. Estes procesos degradan o plástico e provocan a perda de propiedades do material ao seu paso. Así, os plásticos teñen un ciclo de reciclaxe limitada, polo que o material reciclado débese mesturar co novo plástico para que o produto final teña as propiedades necesarias. Todo iso impide a produción de envases 100% de plástico reciclado e obriga a producir e utilizar máis novos plásticos paira satisfacer a demanda dos consumidores.
Entón, onde van os plásticos non reciclables?
Cando se recicla lixo plástico ou o plástico reciclado non soporta máis ciclos de reciclaxe, utilízase paira producir produtos que non teñen nada que ver co produto inicial e que non poden ser reciclados, como teas, fíos, cordas, toldos, envases, bolsas, materiais de construción, asfalto de estradas, etc. A modo de exemplo, as PET serven paira producir o fío sintético empregado na industria téxtil. Así, na Fundación Tzu Chi fabricouse una manta de 230 x 180 cm2 con 78 botellas de PET. Aínda que se dá un novo uso ao lixo, dado que o produto que se xera non é reciclable, o lixo termina en incineradoras, vertedoiros e mares ou océanos, ou se traslada a outros territorios (Figura 4).
Paira facer fronte ao problema do volume de residuos de plástico, os residuos destínanse a incineradoras. Aínda que a enerxía obtida no proceso de combustión utilízase como enerxía eléctrica e como calor, ao queimar o plástico emítense dióxido de carbono (CO2), metano (CH4) e outros gases de efecto invernadoiro ao aire, prexudiciais paira o medio ambiente e o ser humano. A parte que non se recicla e non vai ás incineradoras vaise a vertedoiros. Durante o proceso de degradación do lixo plástico, que pode durar até 500 anos, libéranse compostos contaminantes e tóxicos á superficie terrestre e á auga, afectando negativamente á natureza e á saúde humana.
Antes de que os vertedoiros énchanse de lixo na súa totalidade, os residuos de plástico transpórtanse a outros territorios. O 46% dos plásticos recolleitos en Europa paira a súa reciclaxe foron exportados, dos que o 90% acabaron en China. Durante o transporte do lixo, os plásticos pérdense polo camiño e terminan na superficie terrestre, nas beiras do mar e no fondo dos océanos. Debido á degradación ambiental (auga, vento, sol) estes plásticos rompen en pequenos fragmentos até chegar a ser microplásticos (< 5 mm). Estas pequenas partículas de plástico son consumidas polo zooplancton e as aves mariñas como alimento. Ademais, o zooplancton é un dos alicerces básicos da cadea alimentaria mariña, xa que os peixes aliméntanse de zooplancton, o que permite que os microplásticos terminen no corpo humano a través da cadea trófica.
Hai solución paira os problemas dos plásticos?
A separación selectiva do lixo é importante e necesaria, pero todo iso demostra que a reciclaxe dos envases de plástico atrasa quéimaa do lixo plástico ou o seu traslado a vertedoiros, ao mar ou outros territorios. En xeral, a viaxe dun envase de plástico comeza a explotar os recursos naturais, tras os procesos de transformación consómese e termina en vertedoiro. Os materiais que se moven en liña recta unidireccional viaxan en economía lineal (Figura 5). Sabemos que nos dous extremos desta liña hai serios problemas: a xestión dos lixos finais e o aproveitamento continuado dos recursos naturais extremos iniciais (o crecente petróleo).
.jpg)
A pesar de que os problemas dos lixos de plástico enfróntanse con procesos máis eficientes que utilizan as novas tecnoloxías, seguir neste modelo lineal non é o mellor camiño paira dar una solución eficaz aos problemas. Por iso, co obxectivo de dar una mellor solución aos problemas, comezouse a investigar e producir produtos plásticos que conteñan materiais renovables e/ou biodegradables (almidón, celulosa) en actividades de investigación e desenvolvemento. Os plásticos de base biolóxica denomínanse bioplásticos. O 0,4% das 259 MTs plásticas consumidas a nivel mundial en 2012 foron bioplásticos e a súa produción vaise estendendo lentamente. Os bioplásticos pódense clasificar en tres grupos (Figura 6). A industria está a apostar por materiais non biodegradables procedentes de fontes renovables ou materiais biodegradables NON renovables. A pesar de que estes novos camiños enfróntanse a un dos problemas da economía lineal, aínda se segue promovendo a explotación de recursos naturais ou a xestión de lixos (Figura 6).
Paira dar solución aos dous problemas que xorden na economía lineal dos plásticos, a solución máis sustentable é o uso de bioplásticos fabricados con materiais biodegradables procedentes de fontes renovables. Neste modelo, o lixo final utilízase paira producir novos produtos, xerando lixo cero ao longo de todo o percorrido e pechando o ciclo de vida do material. Desta forma poténciase o modelo de economía circular (Figura 7). Afortunadamente, co obxectivo de achegar solucións eficaces aos problemas dos plásticos, Europa comezou a apostar polos bioplásticos renovables e biodegradables, seguindo o modelo da economía circular. En calquera caso, nun modelo sólido, sustentable e eficaz que afronte os problemas dos lixos dos envases de plástico que se empezou a expandir lentamente, é necesario crear, fomentar e fortalecer o apoio e a colaboración de individuos, colectivos, empresas, industrias e institucións. Así, con este modelo circular, as xeracións actuais poden satisfacer as súas necesidades sen sacrificar a capacidade de satisfacer as necesidades das xeracións futuras.
Bibliografía
Plastics- the Facts 2017. An analysis of European plastics production, demand and waste data. PlasticEurope 2016.
Ellen MacArthur Foundation. The New Plastics Economy contra Rethinking the Future of Plastics. 2016
Ecoembes. Emaitzak 2016. 20 urte da lei de envases, 20 urte de Ecoembes. 2016
DNI Hahladakis, C.A. Velis, R. Weber, E. Iacovidou, P. Purnell. An overview of chemical additives in plastics: Migration, release, fate and environmental impact during their use, disposal and recycling. Journal of Hazardous Materials, 344, 2018, 179-199.
OECD, policies for bioplastics in the context of a bioeconomy 2013. Industrial Biotechnology, 10, 2014, 19-21.
Food and Drug Administration (FDA). Guidance for Industry: Use of recyled plastics in food packaging (Chemistry Considerations), 2006.
D. Lazarevic, E. Aoustin, N. Buclet, N. Brandt. Plastic waste management in the context of a European recycling society: comparing results and uncertainties in a life cycle perspective. Resources, Conservation and Recycling, 55, 2010, 246-259.
J.Q. Jiang. Occurrence of microplastics and its pollution in the environment: A review. Sustainble Production and Consumption, 12, 2018, 16-23.
C.A. Velis. Circular economy and global secondary materials supply chains. Waste Management and Research, 33, 2015, 389-391.
L. Giusti. A review of waste management practices and their impact on human health.Waste Management, 29, 2009, 2227-2239.
G. Kaur, K. Uisan, K. L. Ong, C. S. C. Lin. Recent trends in greeen and sustainable chemistry & waste valorisation: Rethinking plastics in a circular economy. Current opinion in green and sustainable chemistry, 9, 2018, 30-39.
European Commission. Closing the Loop contra An EU Action Plan for the Circular Economy. Brussels, 2015.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
