Cheiro a cheiros
Todo aquel que vive xunto a una papeleira sabe que é o mal cheiro. Ou quen vive xunto a un matadoiro, ou vive xunto ao mercado, ou calquera que pase por detrás da cociña do restaurante. Segundo o estudo realizado pola Fundación Labein e a Asociación APESA (Association Pôle Environnement Sud Aquitaine) sobre a subvención parcial do Fondo de Cooperación Aquitania-Euskadi, na Comunidade Autónoma do País Vasco e Aquitania existen sete importantes sectores industriais a analizar: o sector do papel e a madeira, a industria química, a metalurgia, a industria do plástico, a agricultura// a industria da agricultura/// sector da industria da industria da industria dos residuos e a industria da industria do coiro e a alimentación. En moitas comarcas da CAPV e Aquitania existe un alto grao de industrialización e un elevado número de actividades xeradoras de cheiros (ver táboa).
ACTIVIDADE INDUSTRIAL | COMPOSTOS OLOROSOS EMITIDOS |
Carpintaría | Compostos fenólicos, trementina... que se producen durante a degradación de lignina e resina. |
Industria papeleira | Compostos que conteñen xofre e nitróxeno |
Industria química | Ademais do produto específico segundo a actividade concreta, ácido sulfúrico, amoníaco e dióxido de xofre |
Metalurgia | No proceso de fundición xéranse resinas de alto cheiro |
Industria do plástico | Disolventes aromáticos, principalmente estireno. Moitos disolventes son mutágenos |
Industria agraria/alimentaria | Xofre e compostos nitrogenados principalmente |
Tratamento de residuos | Lixo de vertedoiros; lodos de EDAR |
“A sociedade móstrase cada vez máis preocupada polo cheiro e a medida que a xente toma conciencia o problema vai saír”, explica Óscar Santa Coloma de Labein. Óscar Santa Coloma, responsable do Departamento de Aire da Unidade de Medio Ambiente e Construción de Labein, comezou a traballar na problemática do cheiro fai uns catro anos. Labein é pioneiro nesta materia na Comunidade Autónoma do País Vasco e neste caso adiantou a lexislación. De feito, a lexislación ambiental existente en España data dos anos 70 e aínda que os cheiros aparecen na lista de contaminantes atmosféricos, nos desenvolvementos da lexislación vixente non se tratan nin regulan. En Francia, pola súa banda, os cheiros están contemplados na lexislación e existen normas específicas paira determinadas actividades que desprenden cheiro.
Con todo, o grupo de cheiros da Comisión Europea de Normalización está a preparar una norma que defina como se deben medir os cheiros e é moi posible que estea vixente paira finais de ano. De feito, Óscar Santa Coloma é un dos membros deste grupo e cre que a norma suporá un gran avance. “É necesario, importante e interesante dispor dunha forma normalizada de medir, pero ademais consideramos fundamental a creación dunha lei, xa que se hai denuncias hai que concretar como tratalas”.
Subxectivo e variable
Os cheiros débense á presenza de moléculas de diversas orixes en forma de gases e, aínda que na maioría dos casos atópanse en concentracións moi baixas, son capaces de excitar o olfacto humano. Os nosos cheiros son combinacións de sustancias volátiles puras. Por exemplo, na formación do cheiro a fresas interveñen 35 sustancias químicas e máis de 100 no cheiro do café. A través dun proceso que aínda non se coñece ben, estas moléculas excitan o noso nervio olfativo e crean una sensación concreta. Á súa vez, cada persoa recibe o cheiro á súa maneira, xa que é un concepto relativo e subxectivo. O ritmo diario, as enfermidades, fatígaa, a idade, as hormonas... poden cambiar a sensación de cheiro.
En xeral, a contaminación dos cheiros prodúcese por moléculas con núcleos de alta densidade electrónica, como aminas, sulfuros, mercaptanos e hidrocarburos insaturados. Dentro dos grupos funcionais, os compostos aromáticos poden dividirse en catro grandes familias: compostos que conteñen xofre (H2S, mercaptanos, sulfuros e disulfuros), compostos que conteñen nitróxeno (amoníaco e aminas), aldehídos e cetonas, e finalmente, ácidos orgánicos.
Os compostos que conteñen nitróxeno e xofre proceden principalmente da descomposición de proteínas e aminoácidos. Tanto cetonas como aldehídos, en caso de fermentación de carbohidratos ou de descomposición térmica de produtos orgánicos e graxas. Cando os produtos orgánicos descomponse en estado anaerobio, ácido acético, sulfuro de hidróxeno, amoníaco, etc. créanse.
Cada un destes compostos ten o seu cheiro, pero cando aparecen xuntos non ten por que darse a suma de cheiros. Ás veces un cheiro cobre a outro ou un fortalece a outro. Cada composto por separado e conxuntamente non dá o mesmo cheiro, polo que os cheiros non poden ser investigados unicamente mediante análises químicas. Así mesmo, o cheiro segue a lei de Stevens, é dicir, non hai proporcionalidade entre a intensidade e a concentración dos compostos químicos que o producen. Por iso, tívose que buscar un método especial paira medir o cheiro.
Como se mide o cheiro?
“O cheiro mídese analítica e olfatométricamente. Por unha banda, mediante cromatografía de gases e espectrometría de masas identifícanse os compoñentes da mostra e calcúlanse as súas concentracións. Doutra banda, un equipo de expertos composto por polo menos 6 persoas cheiraban a mostra, de aí a olfatometría e calcúlase a súa intensidade”. O cheiro mídese por tanto con catadores de cheiros. A mostra a cheirar dilúese varias veces até chegar ao limiar de percepción do cheiro, é dicir, ata que non se ole. A intensidade de cheiro obtense en función do número de diluídas da mostra, sendo a intensidade o número de diluciones realizadas con aire puro. A intensidade de cheiro exprésase en unidades de cheiro por m3, valor que se utiliza paira determinar si existe contaminación de cheiro nun lugar. Normalmente defínense dous limiares de percepción: o 50% dos expertos percibe cheiro e o 100% nota cheiro. Utilízase o primeiro das análises.
Ambas as medidas son complementarias, a olfatometría achega información sobre a intensidade e impacto do cheiro e a análise serve paira determinar que sistema de depuración convén instalar na fonte do cheiro, xa que dependendo dos compoñentes do cheiro e da fonte de contaminación (cheminea, vertedoiro, auga, etc.) será máis adecuado un método de depuración. Con todo, aínda que a única forma de tratar os cheiros é mediante o tratamento de compostos químicos que producen o cheiro, non sempre é suficiente. En ocasións, aínda que a depuración consegue reducir considerablemente a concentración de compostos, o cheiro persiste.
Mostraxe e modelización
A investigación sobre un mal cheiro comeza identificando as fontes do cheiro. Paira iso identifícanse as posibles fontes e ponse en marcha o plan de mostraxe. Posteriormente tomarase a mostra representativa. É fundamental tomar a mostra directamente da fonte paira evitar confusións co aire ambiente. A mostra recóllese en bolsas especiais fabricadas con materiais inertes e inodoros. Nun extremo faise baleiro e desde o outro se recolle a mostra, en definitiva o aire contaminado. Posteriormente, tal e como se mencionou anteriormente, realízanse análises químicas e olfatometría e calcúlase o caudal de cheiros que emite a fonte ao longo do tempo. Posteriormente realízase a modelización.
Óscar Santa Coloma sinalou que a modelización é a parte máis complicada de todo a análise. “Hai que calcular como se propagan os cheiros á contorna, até onde chegan e como se produce a dispersión. Paira iso introdúcense os datos nun modelo matemático e realízanse mapas de cheiro. Tómanse as características da fonte e os datos topográficos e meteorolóxicos da comarca e aplícanse ao modelo. Os modelos proporciónannos unidades de cheiro locais e nós podemos saber onde está a contaminación de cheiro e onde non”. A orografía da rexión, a dirección do vento, a radiación solar, etc. condicionan moito a dispersión do cheiro e a modelización é fundamental en calquera análise de contaminación do cheiro. Con toda esta información, só falta definir o método de depuración máis adecuado e tomar medidas.
Pódense facer dúas cousas, mellorar o proceso ou pór en marcha técnicas de depuración. En xeral, os cheiros son recuperados ou eliminados. A recuperación realízase principalmente por absorción e absorción e, nalgúns casos, por condensación. Por arrefriado, alcois, aldehídos e outras sustancias transfórmanse en líquidos que poden ser recuperados e reciclados. Con todo, dependendo do disolvente que se queira recuperar e da taxa de limpeza que se desexe obter, en ocasións será necesario utilizar nitróxeno líquido. Entre os procesos de eliminación destacan a oxidación ou incineración térmica e a biodepuración. A oxidación é moi adecuada paira o tratamento de mesturas complexas de contaminantes e paira a recuperación de enerxía, pero se o efluente contén xofre, nitróxeno, cloro ou flúor pode formar produtos perigosos. Na biodepuración os contaminantes degrádanse mediante microorganismos.
Estes métodos son moi apropiados cando as fontes son pechadas, pero non son eficaces en EDAR ou vertedoiros. Nestes casos os neutralizantes son os máis adecuados. “Á beira da área activa dun vertedoiro colócase una barreira de neutralizante”, explica Óscar Santa Coloma, “a barreira verte o neutralizante en forma de aerosol, que reacciona con moléculas aromáticas e convérteas en moléculas sen cheiro. É un método moi bo, pero cando a superficie é grande pode ser cara. Por iso, proponse colocar barreiras que se activarán en función da dirección do vento. Están en Italia e deron moi bos resultados, pero aínda non se fixo nos vertedoiros de aquí”. E é que a sociedade non é consciente de que o cheiro non só é molesto senón que tamén é contaminación. A problemática do cheiro afróntase de forma transversal en Hego Euskal Herria a través de proxectos de medición e mellora da calidade do aire, pero non parece suficiente a curto prazo.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
