Atascado na transición enerxética
A transición enerxética é un soño, una esperanza e una promesa ancestral, a redución do uso de combustibles fósiles e a súa substitución por fontes de enerxía limpas e renovables. Hai tempo que entendemos que esta transición será fundamental, entre outras moitas cousas, paira facer fronte a una crises ou una emerxencia climática que agora se está voando. Pero os últimos datos que nos ofrece Gaindegia non parecen facer moita transición.
“Evolucionamos moito tecnoloxicamente –di o coordinador de Gaindegia, Imanol Esnaola Arbiza-, deixando atrás o carbón nos combustibles e empezando a utilizar fontes máis limpas. Tamén se crearon diversos axentes paira aproveitar fontes limpas de enerxía (Goiener, Nafarkoop, I-ener) e algúns municipios están a desenvolver sistemas de microproducción descentralizados (Lizarraga, Gares, Izaba, Oñati). Pero seguimos tendo una gran dependencia do petróleo na industria e nos nosos hábitos cotiáns. O consumo de combustibles derivados do petróleo volveu a niveis anteriores á crise. E seguindo co sistema que explota vellas fontes de enerxía, dificilmente faremos a transición”.
Coincide Santi Ochoa de Eribe Usabiaga, director de Goiener: “Houbo avances, pero a nivel de Euskal Herria estamos moi patas. A nosa dependencia segue sendo impresionante, algo que queda moi patente nos datos de Gaindegia. Os datos son lamentables”. Ochoa de Eribe considera que estamos nesta situación por moitos motivos: “Por unha banda, na sociedade non temos esa sensación de urxencia. Doutra banda, a nosa estrutura socioeconómica baseouse na industria. E non temos estratexias moi sólidas. No Goberno Vasco elaboráronse varios plans, de 2014, de 2020… pero sempre estamos por detrás de Europa”.
A enerxía en Euskal Herria
Máis do 90% da enerxía consumida no País Vasco procede de fontes externas. Gran parte da electricidade procede de España e Francia. E as fontes son moi diferentes en ambos os estados. En España destaca a dependencia de fontes contaminantes como a nuclear, o carbón, o fuel e o gas. E en Francia, o sistema eléctrico está baseado na enerxía nuclear.
Os combustibles fósiles traémolos de todo o mundo, sobre todo de África, Oriente Medio e América. En canto ao consumo, a pesar de que a crise de 2008 supuxo un lixeiro descenso, en 2018 foi o maior consumo histórico de diésel en Hego Euskal Herria e, se se cumpren as previsións de Gaindegia, só se reducirá lixeiramente en 2019. A gasolina, pola súa banda, aumentará, situándose o consumo de combustibles fósiles en 2019 en máximos históricos, cun predominio do diesel superior ao máximo de 2007.
Os índices de renovables no País Vasco son similares aos de Alemaña e á media europea, pero moi afastados dos países escandinavos. Atendendo aos usos da enerxía, obsérvase que a transición máis sinxela está a producirse no campo da electricidade. Suecia conseguiu que o 100% da electricidade proveña de fontes renovables, non así o resto. O máis difícil parece o transporte, pero Suecia, Noruega e Finlandia tamén se están facendo fortes en comparación cos demais. Por último, Suecia, Finlandia e Dinamarca sitúanse por diante dos sistemas de refrixeración e calefacción. En total, Alemaña e Holanda atópanse lonxe dos países de referencia, así como de Euskal Herria.
Os países do Norte demostran que na transición pódese facer máis e Euskal Herria está a quedarse atrás. Hai que ter en conta tamén algunhas diferenzas entre países. “Por unha banda, teñen moita sorte como recurso”, afirma Ochoa de Eribe. “Noruega, Finlandia e Suecia, por exemplo, contan con recursos acuáticos inxentes, desde o punto de vista da biomasa, pasando polos bosques. E, doutra banda, hai que ter en conta a poboación proporcional á superficie”.
Pero Ochoa de Eribe tamén ve outras diferenzas: “Que modelos e costumes existen a nivel social paira facer cousas. Por exemplo, o ano pasado estiven en Dinamarca e un deles díxome que alí teñen moi interiorizado o de ir ao pelotón. Alí fai moito vento, e si só vas de carreira, o vento golpéache de cheo, mentres que no pelotón todos xuntos tes o apoio do equipo. Esa cultura está moi interiorizada, e iso impúlsache a chegar a acordos, cooperación, etc. E alí pódese ver que tanto a esquerda como a dereita impulsan políticas enerxéticas bastante similares”.
Os nosos recursos
A enerxía producida no País Vasco provén principalmente de fontes renovables, pero non chega a cubrir o 10% do consumo. Temos límites en canto a recursos, pero aínda queda moito camiño por percorrer, segundo Ochoa de Eribe: “Por unha banda, debemos coñecer cales son os nosos recursos e como explotalos de forma sustentable”. Entre os nosos recursos destaca as cataratas e os bosques. “Pódese utilizar a enerxía da madeira dos bosques, incidindo na necesidade de facelo de forma sustentable. Haberá que ver se iso é rendible ou non, pero aí temos un recurso candente que se pode explotar e que non se lle presta suficiente atención”.
Tamén está a enerxía solar. “Aínda que a radiación aquí sexa pequena, pódese utilizar paira obter electricidade e quentar auga, polo que a usemos”. Ao vento velle máis problemas: “En Navarra hai máis opcións, pero sobre todo na comunidade autónoma, as zonas máis aptas paira a instalación de aeroxeradores son as zonas protexidas. Se queremos preservar estes espazos naturais é difícil instalar aeroxeradores. E moitas veces fálase de porse no mar, pero aí tamén temos problemas, porque a plataforma continental é moi pequena. No Mar do Norte hai unha chea de aeroxeradores, pero a uns 40 quilómetros da costa. Aquí non podemos facelo. Teriamos que colocalos moito máis cerca e veríanse, non sabemos que influencia terían na pesca de baixura, etc. Haberá que sacrificar algo. Que nivel de sacrificio queremos, hai que polo encima da mesa”.
“Non está nada fácil —confesa Ochoa de Eribe— e non só será una solución tecnolóxica. Con todo, temos moitas cousas que desenvolver. Por exemplo, os sistemas de calor do barrio (district heating) poden crearse en pequenos pobos. Tamén a nivel de electricidade pódense facer moitas cousas, por exemplo, fomentar a chamada xeración distribuída, etc.”.
Outra das claves é a eficiencia enerxética. “Se os nosos edificios non consumisen tanta enerxía, quizais con pequenas renovables, coas que o propio edificio pode xerar, bastaría e non teriamos que traer nada da rede”, explica Ochoa de Eribe.
“Hai moito que facer”, di claramente. “Con alternativas como Goiener queremos empezar desde pequeno paira demostrar que pode ser viable. Así non nos enriqueceremos, pero o obxectivo non pode ser enriquecernos. Pero, como facer ese cambio no noso sistema económico? Aí fáltanos moito”.
Esnaola considera imprescindible políticas públicas paira cambiar a situación: “A implantación de enerxías renovables require políticas públicas fortes. O Estado español ha suspendido durante varios anos as políticas de fomento de fontes de enerxía alternativas. E aínda que en Hego Euskal Herria desenvolvemos a nosa capacidade técnica, esta política pública española freou enormemente o desenvolvemento e implantación das renovables. En Iparralde a situación é diferente. Aínda que Francia é un país sumamente dependente da enerxía nuclear, ten en marcha políticas públicas que teñen en conta a transición. Con todo, o Estado francés ten que recortar o gasto público e, polo momento, non é suficiente paira pór os recursos públicos nesa dirección”.
“A cidadanía vasca está afeita a que nos estamentos estranxeiros decídase cal debe ser o modelo enerxético —di Esnaola—, pero tanto o noso benestar como a cohesión social construímolas nós mesmos. Por tanto, se queremos preservar este equilibrio no futuro, tamén teremos que introducir a transición enerxética na ecuación vasca. Sen empuxar desde nós, dificilmente chegaremos a unha nova situación”, afirma. “Esta nova situación debe estar influenciada por persoas e entidades. Ademais de incidir nas políticas e orzamentos públicos, hai moito que facer paira cambiar as prácticas cotiás. Temos un longo camiño até espertar”.
Máis que tecnoloxía
E é que a nosa transición a facer, ademais da tecnolóxica, debe ser tamén socio-económica e cultural. “Tentemos pór as renovables no territorio o máximo posible, con respecto, tanto ao medio ambiente como á sociedade, etc., pero iso tamén ten as súas limitacións”, advirte Ochoa de Eribe. “A solución non só é innovar. Tamén temos que pensar no tipo de vida que levamos e que moitas cousas que damos por boas poden non ser así”.
O transporte é un dos problemas máis graves que temos. A dependencia das enerxías fósiles é enorme e nun futuro próximo non ven grandes solucións. “Fálase moito de vehículos eléctricos, di Ochoa de Eribe, pero cantos vehículos eléctricos debemos pór? O mesmo número que os coches actuais? Hai minerais suficientes paira producir baterías? E que tipo de infraestruturas necesitamos?”.
“Podemos seguir pensando que vivir en Vitoria é normal e ir traballar a Baztan todos os días? E que problemas xera?”, continúa Ochoa de Eribe. O problema, en definitiva, non é só de enerxía. “A enerxía é un punto transversal na sociedade, en todas as sociedades, ao longo da historia, e a miúdo una visión máis global é o que nos falta. O problema é como utilizamos os recursos e quizais deberiamos cuestionar moitas das cousas que temos internadas nas nosas sociedades”.
Por exemplo, ver de que países traemos combustibles fósiles xera una gran preocupación a Ochoa de Eriber. “O que está a suceder agora mesmo en Algeria e Ecuador está directamente relacionado con iso. E si paira satisfacer as necesidades do primeiro mundo é necesario destruír outros países, desfanse. Aí están Siria ou Libia, e agora téntano con Venezuela. Una vez disoltas, incorporaranse a través das empresas ou dos países veciños á obtención dos recursos alí existentes”.
“A crise enerxética e a emerxencia climática están aí, pero a situación de emerxencia é moito máis ampla”, advertiu Ochoa de Eribe.
Paira Esnaola a crise enerxética tamén é una crise estrutural: “Construímos os nosos modelos de negocio, servizos e estilo de vida sobre un determinado consumo enerxético”. E representa un futuro conflitivo: “Non hai máis que ver como está a xeopolítica mundial. Os pozos de petróleo, as vías de aceite e gas, os minerais raros, etc. convertéronse nunha fonte de conflitos. Non parece que no mundo do baixo petróleo prevaleza o equilibrio e a solidariedade. Desde Euskal Herria, ademais de influencias externas, deberemos adaptar as nosas prácticas públicas e tendencias de consumo”.
Neste sentido, Ochoa de Eribe ve algún príncipe de esperanza na nosa sociedade: “Démonos conta de que hai pequenas e moi pequenas iniciativas que, aínda que non sexan moi espectaculares, están a resultar. A xente busca algo diferente. Aínda que esta tendencia non é maioritaria, algo se está movendo. E iso é paira min, desde o punto de vista da transición, case o mellor”.
“Nós empezamos coa intención de impulsar a creación e o consumo responsable da enerxía, pero nos demos conta de que isto é moito maior: o modelo económico, e como cambiar o modelo de sociedade. E vemos que a clave máis importante vén de aí”.
De face ao futuro, “imaxino que una sociedade terá que afacerse a facer cousas con poucos recursos e, en consecuencia, logrará una nova relación cos recursos e a contorna local. E eu creo que iremos vendo cada vez máis renovables, pero tamén diferentes modelos socioeconómicos”.
Esnaola tamén ten esperanza: “Podemos vivir ben sen faíscas importadas polo petróleo, pero niso tamén temos que aprender todos”.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
