Este outono, Elhuyar organizou unhas xornadas sobre Ciencia Aberta e RRI nas que recollemos as reflexións de dous investigadores. Identificaron os pasos necesarios paira avanzar nesta forma de entender a ciencia.
Todos nos demos conta de que en Europa non somos capaces de innovar desde os avances científicos e dicimos que vivimos una “paradoxo europeo”. Paira dar resposta a este grave problema, os Estados membros europeos e a UE puxeron en marcha una serie de iniciativas políticas que non encaixan nas súas prioridades.
Una destas políticas impulsadas pola UE foi denominada inicialmente como Investigación e Innovación Responsable (RRI) e posteriormente asociada ao concepto de Ciencia Aberta e Innovación Aberta. Una das medidas que impulsan estas iniciativas é compartir a responsabilidade na toma de decisións en materia de investigación e innovación cun amplo conxunto de axentes sociais. A identificación destes axentes debe ter en conta a científicos de diferentes disciplinas, axentes decisorios de políticas e representantes de organizacións da sociedade civil e da comunidade educativa e da industria. Nalgunhas experiencias comprobouse que dedicar máis tempo a este tipo de entrevistas pode achegar melloras na gobernanza da investigación e a innovación, o que pode contribuír a mellorar o seu impacto social e a resolver o noso paradoxo.
Os días 10 e 17 de outubro gustoume participar en dúas sesións de reflexión sobre Ciencia Aberta e RRI da man de Elhuyar e dentro do proxecto Zientziakide*. Os participantes coincidiron na idea de que temos que avanzar no camiño cara a este cambio transformador e elaboraron una lista de recomendacións. Ademais, proximamente farase chegar a listaxe ao Goberno Vasco. As recomendacións aínda se están acordando pero, entre outras cousas, destacaría a proposta dun cambio na forma de avaliar aos investigadores e a necesidade de financiar proxectos de I+D+i enfocados aos retos sociais paira impulsar un traballo máis sistémico e menos compartimentado. O proceso de cambio de paradigma na forma de investigar non fixo máis que empezar.
Pensemos nas demencias e, concretamente, no alzheimer. Ou a electromovilidad sustentable, a alimentación, a protección do medio mariño e outros moitos retos complexos. Imaxinemos una edición xenética e nanochips paira manipular o cerebro. Paira fomentar o coñecemento e a innovación é cada vez máis frecuente a responsabilidade de integrar axentes, puntos de vista e cuestións. E é que é imprescindible fomentar a cooperación entre coñecementos, o respecto aos puntos de vista e a corresponsabilidade; é imprescindible imaxinar con anticipación futuros, desexados, nocivos, marxinados, se se quere realizar investigación, desenvolvemento e innovación de forma responsable.
Uno dos obxectivos e ideais da ciencia sempre foi actuar con responsabilidade, está claro. Con todo, co tempo, as formas de entender o que é ser ciencia e científico responsable están a cambiar. Nos talleres do proxecto Zientziakide* comprobamos que os científicos teñen moitos puntos de vista sobre a responsabilidade; a liberdade científica, a motivación paira a investigación, as formas de entender a responsabilidade non son unívocas. Con todo, os participantes valoraron como opcional o RRI (Investigación e Innovación Responsable) como resposta a grandes retos en xeral.
Con todo, segundo confirmouse nos talleres, a traxectoria do RRI -e outros enfoques similares- está condicionada polo lugar e peso que teñen nas prioridades das políticas de investigación e innovación (programas estratéxicos, liñas de financiamento, sistemas de avaliación, incentivos), a formación e formación que recibimos na educación científica e no itinerario de investigación, a comprensión da ciencia e das relacións da ciencia coa sociedade, a definición do tema, o deseño e os procedementos da calidade do proxecto e a execución, os métodos de experimentación. A súa combinación explica que entendemos por investigación responsable.
*O proxecto Zientziakide realizouse en colaboración con: Departamento de Educación do Goberno Vasco, Deputación Foral de Gipuzkoa, Fundación Kutxa, Fundación Española paira a Ciencia e a Tecnoloxía (FECYT) e Ministerio de Ciencia, Innovación e Universidades do Goberno español.