1 cucharadita de sal yodada
Hai tempo que o home iniciou a loita contra a falta de iodo. Imaxínache. En 2800 os chineses recomendan tomar algas mariñas do xénero sargassum paira combater o bocio. Os chineses non sabían que a inflamación da zona da garganta era consecuencia da falta de iodo; como sabían, o iodo non se atopou e até 1811. E, con todo, non funcionaban polo mal camiño, de ningunha maneira, co iodo no mar a lume de biqueira, porque os alimentos de orixe mariña (algas, marisco, peixe...) tamén teñen moito iodo.
Hoxe sabemos que a falta de iodo xera bocio e moitas outras enfermidades. De feito, o iodo é o elemento básico das hormonas que produce as glándulas tiroideas, e cando na dieta non tomamos o iodo necesario, prodúcense diversos desequilibrios sanitarios.
E si, como os chineses suxerían no seu momento, a mellor maneira de tomar o iodo de forma correcta e natural é comer alimentos de orixe mariña. Pero é só paira quen pode facelo. De feito, a Organización Mundial da Saúde (OMS) estima que ao redor de dúas mil millóns de persoas atópanse afectadas pola falta de iodo, un terzo da poboación mundial. E a maioría deles, inevitablemente, non poden acceder aos alimentos de orixe mariña: ben pola pobreza, pola distancia do mar ou polos hábitos alimenticios.
Solución: engadir iodo ao sal
Desde o século pasado enriquecéronse diversos alimentos como auga, pan, leite, aceite e sal. E a partir destas experiencias, quedou ben demostrado que o fomento do consumo de sal yodada é a vía máis eficaz paira acabar coa escaseza mundial de iodo.
A primeira campaña de sal yodada realizouse en Ohio en 1917 e pouco despois, en 1922, foi seguida por Suíza. Con todo, o uso do sal yodada non se estendeu moito e a escasa difusión fíxose sobre todo cara aos países occidentais. O consumo de sal yodada recibiu un impulso real desde 1990. Ese ano celebrouse o Cume Mundial da Infancia, na que se realizou un diagnóstico da ausencia mundial de iodo. O consumo de sal yodada tampouco chegaba ao 20% dos fogares dos países subdesarrollados, e 110 países do mundo tiñan o problema da falta de iodo.
A ausencia de iodo nun país significa que afecta á saúde pública do país. A falta de iodo causa enfermidades en todas as idades, desde nenos até adultos. O bocio pode ser una das enfermidades máis coñecidas, o crecemento da glándula tiroides, pero non por iso a máis grave.
A falta de iodo afecta especialmente ás mulleres embarazadas e aos nenos en situación de lactación. A falta de iodo na muller embarazada aumenta o risco de aborto e a morte do bebé. Ademais, o bebé pode nacer con certas anomalías: discapacidade intelectual, xordeira, estrabismo, nanismo... Nos nenos, a falta de iodo é especialmente perigosa até o tres meses, época na que o cerebro do neno desenvólvese rapidamente.
Realizáronse numerosos estudos que descubriron que en poboacións con déficit de iodo o cociente intelectual infantil é entre 10 e 15 puntos por baixo do normal. Son nenos aparentemente normais, pero se reducen o rendemento escolar e algunhas habilidades intelectuais. A falta de iodo é a principal causa de atraso mental en nenos evitables.
A discapacidade intelectual que afecta os nenos motivou sobre todo ás autoridades gobernamentais a tomar decisións firmes no Cume Mundial da Infancia de 1990. Púxose en marcha una campaña paira engadir iodo ao sal de todo o mundo.
Elixiron o sal como medio de transporte do iodo. O sal, e non outro alimento, xa que o sal consómese en case todo o mundo, o que permite chegar a case todos os recunchos. Ademais, a adición de iodo ao sal é un proceso barato e relativamente fácil de controlar, xa que na maioría dos estados a produción de sal depende de poucas empresas. Ademais, o sal yodada é una mestura moi estable e similar ao sal común, xa que o iodo non afecta a cor, sabor e cheiro do sal.
Resultados dos últimos anos
As autoridades presentes no cume de 1990 comprometéronse a acabar coa falta de iodo paira o ano 2000. E pasou o ano 2000, pero a escaseza de iodo non desapareceu. Con todo, o consumo mundial de sal yodada aumentou considerablemente, pasando do 20% en 1990 ao 66% en 2003. Este consumo de sal yodada eliminou enfermidades provocadas pola falta de iodo en varios países: En 1990 había 110 países con carencia de iodo e en 2003, 54.
Con todo, non se pode esquecer que cinco destes 54 países consumiron en exceso o iodo. Isto pon de manifesto a necesidade de preservar a concentración de iodo no sal e garantir un consumo moderado do sal yodada. O consumo excesivo de iodo tamén pode provocar alteracións tiroideas e un consumo excesivo de sal pode causar problemas de hipertensión.
De face ao futuro...
A carencia de iodo segue sendo un problema mundial. Analizando aos nenos de entre seis e doce anos, o sueste asiático atópase na peor situación, onde 96 millóns de nenos padecen carencias de iodo. Séguenlle África e o oeste do Pacífico, con 50 millóns de nenos cada un. En Europa e o leste do Mediterráneo hai 40 millóns de nenos afectados pola falta de iodo e en América uns 10 millóns.
Extrapolando a proporción que ten nos nenos a toda a poboación, en todo o mundo aproximadamente 2.000 millóns de persoas sofren enfermidades provocadas pola falta de iodo. Ademais, non hai que esquecer que faltan datos de 66 países
No ano 2002, as Nacións Unidas estableceron una nova data paira acabar coa falta de iodo, o ano 2005. A finais deste ano quédalle pouco, e parece que neste caso tamén será complicado conseguilo. Aínda queda por abrir o sal yodada e, ademais de difundila, haberá que tomar medidas paira manter este consumo no futuro. Ademais, á xente que non pode ou non pode tomar sal yodada haberá que ofrecerlle outras opcións, outros alimentos enriquecidos en iodo. En calquera caso, paira manter a senda iniciada en 1990, será imprescindible o respaldo internacional e o compromiso real de cambiar a situación por parte dos países con déficit de iodo.
Cantas salgues yodadas ao día?
A necesidade de iodo varía en función da idade e a situación fisiológica. Os bebés recentemente nados necesitan ao redor de 50 microgramos por día e a partir da idade a necesidade de iodo vai aumentando até os 150 microgramos por día paira maiores de 12 anos e adultos. Doutra banda, esta necesidade aumenta considerablemente no embarazo (uns 175 microgramos por día) e nas mulleres lactantes (uns 200 microgramos por día). A extraordinaria necesidade destes dous últimos grupos é perfectamente entendible, xa que a nai debe dar o iodo ao bebé ou ao recentemente nado.
Así, segundo a Organización Mundial da Saúde, se os adultos tomamos una cucharadita de sal ao día, 5 gramos de sal, teriamos o iodo necesario. Os nenos necesitan un pouco menos, media cucharadita de sal. Por último, as mulleres embarazadas e/ou lactantes, ademais do sal yodada, aseguran que deberían tomar suplementos ricos en iodo.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
