Vinte e un anos e 100 exemplares
Aquela revista científica tan sinxela e de aspecto ruidoso como Elhuyar (perdóame Luís, Andoni e outros, pero eu tomeime a forma cando a coñecín) viña traballar novos campos na cultura vasca: ciencia e tecnoloxía. Á marxe dos libros de Gabirel Jauregi, Pisia e Kimia da preguerra, apenas había nada de ciencia en eúscaro. No primeiro número de 40 páxinas publicado en setembro de 1974, expresáronse claramente na editorial as intencións da nova publicación que viña á praza da cultura vasca:
“Para que o eúscaro salga á praza da ciencia, debemos presionar aos presentes para que os seus creadores móstrennos o que é e entre todos poidamos axudarlles a crear un mundo cada vez máis maduro, máis apropiado, máis decorado.”
Estas liñas indicaban ben o obxectivo: “b para que os creadores móstrennos como é”. Á hora de confeccionar a revista non se miraba principalmente ao lector, como debería facelo nunha revista deste tipo, senón ao escritor. O obxectivo era formar a escritores e á lingua e iso nadaba no produto. “Hik escribe química en euskara, dálles igual de que me dixeron a min cando me acheguei os membros de Elhuyar, e así fun despedindo as pesadas obras de química que ninguén podía tragar.
O que desde o punto de vista actual pode parecer un comportamento erróneo, non era entón una filosofía equivocada, senón que era necesario. Formeime por escrito e formouse por escrito. Un gran poeta andaluz escribiu que o camiño se fai andando e no noso caso non faltaba razón. Así, por exemplo, Luís Bandres partiu dos camiños da física naquel primeiro número e fóronse “arrincando” de gran, acumulando material para que os profesores das ikastolas explicasen en eúscaro os conceptos de física. Igual noutros campos científicos. Non se podía esperar.
Nos próximos anos a revista continuou coa mesma idea: buscar novos escritores e formar o idioma. Houbo excepcións. Nº 17 (1978) P. M. Etxenike e R. H. O artigo titulado “ O Potencial Wake de Iones Rápidos en Estado Sólido”, publicado por Ritchie, pretendía demostrar que a investigación científica de alto nivel podíase difundir tamén en eúscaro. Era una reivindicación e un símbolo, pero as palabras de Adolfo Suárez permanecían frescas (“ Non se pode explicar física nuclear en catalán ou vasco” un pouco máis abaixo). A excepción de entón é hoxe habitual.
En 1981 a revista tivo a súa primeira profunda renovación. A quen necesitaba o número 26 denominóuselle 7, 1 no camiño das revistas científicas normalizadas. A nosa non era, con todo, normalizada. Na editorial deste número dicíase, entre outras cousas:
“Porque o desafío que temos na actualidade ante nós é moi diferente e a necesidade de responder a unha situación diferente con diferentes barreiras é evidente. Non temos por que convencer a ninguén, polo menos aos euskaldunes, de que os temas científicos tamén se poden escribir en eúscaro, polo que o papel de hoxe en día é demostrar que tamén se poden dicir cousas interesantes en eúscaro e ademais demostrar que somos capaces de expresarse dunha maneira agradable... A xente non vai comprar revistas en eúscaro porque están escritas en eúscaro, senón porque o que se di nelas é interesante.”
Ese era o reto, dicir cousas interesantes de forma amena. O esforzo foi grande. Modificouse a maqueta, dividiuse a revista en seccións e deuse máis peso á divulgación científica e técnica. En calquera caso, a imaxe aínda era una revista de pártea.
Con todo, Elhuyar non era una revista científica normalizada e ese verme comíanos vísceras. Non tiña un aspecto estándar, o formato de libro non lle beneficiaba. O contido era tamén una especie de cestón, empezando con material escolar e terminando con artigos de investigación. A cultura vasca merecía outra cousa e ademais estabamos nunha situación de mellora.
En 1985 tomamos a decisión de facer una revista científica estándar. Decidimos dividilo en dous partes: a divulgación e a investigación. En decembro de 1985 Elhuyar. Publicouse o número cero de Zientzia eta Teknika e, a pesar de ser un pastiche de artigos publicados con anterioridade e de ser una zarpela moi comparada cos actuais, tivo un gran éxito na feira de Durango. Ensinounos que inventamos o camiño. En poucos meses duplicamos o número de subscritores.
Ao longo do percorrido conseguimos configurar a revista que tes entre mans e que está moito máis cerca do estardón. A revista, inicialmente bimestral, completou 100 exemplares, con diferenzas significativas entre o número cero e o número cen, tanto na maqueta como nos contidos. Non se pode negar que melloramos, pero aínda temos moito que mellorar.
Estamos a ofrecer ao lector una revista de divulgación científica e técnica digna. Con todo, aínda lle falta un pouco de estándar. A maior parte do reto está na mellora do estilo dos artigos e da capacidade comunicativa, así como na formación de profesionais que o fagan. Desgraciadamente, non creo que estea todo nas nosas mans, necesitamos axuda externa.
Elhuyar e Elhuyar están a facer un gran esforzo. O esforzo e a publicación das revistas científicas e técnicas disparouse. As nosas forzas non son suficientes. Se se quere avanzar na estandarización, a axuda económica das administracións vascas é fundamental.
Quen agarrará o touro das ramas?
INFORMÁTICA VERSUS AUTOFORMACIÓNAté 1984 as máquinas de escribir foron a tecnoloxía utilizada na elaboración dos libros. Ese ano produciuse un cambio estratéxico en Elhuyar cando adquirimos un computador Rank Xerox paira procesar textos. A vantaxe con respecto ás máquinas de escribir era enorme e así, paira escribir fórmulas matemáticas ou realizar correccións non era necesario facer un esforzo de outrora. Con todo, non tiñamos impresora porque era moi cara. Por tanto, continuamos buscando algo máis e trasladamos á oficina, xunto coa impresora láser, Macintosha, recentemente lanzada en 1986. Esta tecnoloxía, ademais de dar estabilidade, abriunos as portas a novos camiños. Nun principio considerouse un sistema paira facer os libros en orde, pero na actualidade temos a base de datos de subscritores da revista ou de entradas do dicionario enciclopédico en Macintosh. A finais da década pasada comezamos a desenvolver o software de aprendizaxe na plataforma IBM Pc e desenvolvemos diferentes produtos que axudan a aprender matemáticas, física, xeografía ou euskara. Nos últimos anos demos un paso máis e iso foi introducirnos no mundo multimedia. Paira iso baseámonos na experiencia de traballar en plataformas Macintosh e IBM Pc e xa temos o noso primeiro produto, o CD-ROM “ Ezagutu Gipuzkoa” na rúa. Con todo, o éxito do proceso de informatización baseouse na capacidade de innovación dos membros de Elhuyar. A. Sagarna e J. Coitelo |
Un novo paso cara á divulgación
Aínda que se dixo en máis dunha ocasión, ao ser algo que hai que deixar claro, perdoarás ao lector que volva repetirse. Os primeiros pasos da Asociación Cultural Elhuyar foron demostrar que a nosa lingua, aínda non adaptada á “ciencia” e á “técnica”, non era una lingua secundaria. É dicir, demostrar que o noso é, como o resto, una lingua que pode ser adecuada paira tratar calquera tema. Por tanto e con este obxectivo, a divulgación deixouse nun segundo plano, ofrecendo aos escritores a oportunidade de formarse e demostrando aos que pensaban que se equivocaban.
Co paso do tempo non bastaba con facelo, polo que o segundo paso foi dar o seu oco á divulgación e coidar a calidade do contido. Durante ese tempo tratamos de equilibrar ambas as partes, aínda que non conseguimos manter ese equilibrio en todos os exemplares. Loxicamente, como o novo camiño era o desenvolvemento da divulgación, este foi o que na maioría dos casos quedou moi patoso e os artigos que publicabamos eran demasiado compactos. Nesta segunda fase, o obxectivo era ofrecer ao lector un material de autoformación adecuado ao seu contido. E paira cumprir con ese obxectivo tiñamos preparada a nosa infraestrutura, na que os que se dedicaban á divulgación eran principalmente profesores ou técnicos e as nosas forzas concentrábanse en publicar en eúscaro apropiado.
Así as cousas e a medida que nos achegamos aos novos retos, chegounos o momento de dar un paso máis. É dicir, mantendo o que conseguimos até entón (e mellorándoo se fose posible, reforzando a rede de colaboradores, por exemplo), a hora de dar unha bo axitación ao aspecto e de facer un esforzo especial paira adaptarse a unha época na que a imaxe e a imaxe son as principais. Pensar e facer (ao noso nivel baixo, por suposto), xa que este tipo de cambios ten dous partes, o novo deseño (como xa fixeramos a man) e o coidado da parte gráfica de cada un. Aínda que tentamos aplicar este último en todos os números, non sempre publicamos o produto que queriamos, por moitos problemas (incluído diñeiro).
Pero esta nova era tiña outro oco e ten que ver co seu contido. Non basta con publicalo en eúscaro apropiado e cun bo aspecto, é imprescindible que se axilice tamén o contido e fágase de forma que sexa fácil paira calquera. Paira iso era imprescindible traer un xornalista ao equipo, algo que hoxe se fixo realidade.
Por tanto, e paira terminar, dicirvos que estamos a dar novos pasos cara á divulgación sen parar e agradecervos a todas as persoas que achegades algo paira poder sacar á luz o novo exemplar do período, empezade polos escritores e acabade contigo como lector, porque sen lector non é posible perdurar.
R. Director da Revista Arrojeria
Cooperación
Cando se publicou o número 0 da revista Elhuyar, Zientzia eta Teknika, estaba a estudar eúscaro no barnetegi de Kortezubi. Fun á Feira de Durango e alí descubrín que era esa revista e que era o grupo Elhuyar. Foron de Elhuyar os libros de matemáticas que lin paira traballar o dicionario de matemáticas, os dicionarios de UZEI e os libros de alfabetización científica da UEU.
Por primeira vez recibín clases de matemáticas na UEU de 1986 en eúscaro e os membros de Elhuyar explicáronme a alfabetización científica. A finais de ano Elhuyar deume a oportunidade de escribir o meu primeiro libro de matemáticas, que se publicou ao ano seguinte. Mentres tanto, na revista sobre matemáticas J. M. Goñi e J. Encargábanse de Duoandikoetxea. A finais de 1987 Elhuyar ofreceume una colaboración de sección fixa e desde o ano 1988 escribín sen interrupción sobre o tema das matemáticas, primeiro no apartado de Xogos Matemáticos, logo no de Matemáticas Curiosas e finalmente no de Matemáticas.
O seis primeiros exemplares anuais convertéronse en once exemplares, o que nos obrigou a axitar a cabeza. Non sempre foi fácil adiviñar que escribir no seguinte número. Pero a verdade é que me gustaba o traballo e na mente parecíanme ideas.
Máis aló da historia, quero traer a miña reflexión aquí. A emoción inicial que xera escribir nunha revista pode chegar até o obxectivo. Se o meu obxectivo era ampliar as matemáticas, non podía conformarme con escribir. Véñenme á cabeza estas e outras preguntas: Son interesantes os meus artigos? Cantos len? E a calidade? E o nivel? Quizá as mesmas preguntas que a maioría dos escritores, son a soidade dos escritores? Con todo, non se que resposta.
Non coñezo a favor dos lectores. Segundo os resultados da enquisa realizada por Elhuyar, un 18% le os temas matemáticos. Gustaríame aproveitar esta ocasión paira animar ao lector a achegar ideas, artigos, opinións e axuda. Este apartado, sobre Matemáticas, non é pechado, non é meu nin de Elhuyar, senón aberto e de todos.
Grazas e felicidades a Elhuyar!
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
