Por encima das discapacidades, cara á autonomía persoal
"A tecnoloxía debe ser un gran aliado paira as persoas con discapacidade, pero paira iso hai que seguir traballando no campo do deseño universal: deseñar produtos e contornas que todas as persoas poidan utilizar sen necesidade doutras adaptacións e deseños especializados". Son palabras do doutor Albert Cook, que ofreceu una conferencia en San Sebastián.
Cook é profesor de Patoloxía e Audiología da Linguaxe na Facultade de Medicina e Rehabilitación da Universidade de Alberta (Canadá). O pasado mes de novembro celebrouse no Parque Tecnolóxico de San Sebastián una xornada sobre sistemas de comunicación paira persoas que, de forma temporal ou permanente, non teñen acceso á voz, sobre "Novos enfoques no ámbito da I+D da tecnoloxía de apoio á Comunicación Aumentativa e Alternativa". O segundo convidado da cita foi o enxeñeiro electrónico Luís Azevedo, da Universidade Técnica de Lisboa, que falou sobre as tecnoloxías asistenciais do hospital paira a comunicación ampliable.
Ambas teñen una relación directa coas persoas con discapacidade e expuxeron exemplos de dispositivos que axudan a este tipo de persoas nalgunhas tarefas ou no día a día: unhas son sofisticadas e outras máis sinxelas.
Existen dispositivos intelixentes paira o oído (que adaptan o volume en función dos ruídos do medio), así como implantes de cóclea paira xordos: mediante unha operación aplícaselles un dispositivo no oído paira facilitar as funcións da cóclea; o implante recibe sinais acústicos e convérteas en sinais eléctricos que excitan o nervio auditivo; estas últimas son enviadas ao cerebro como impulso nervioso.
Tamén mencionaron o sistema de Eye Tracking (que consiste en seleccionar os compoñentes coa mirada nunha pantalla) e uns pequenos ordenadores portátiles paira nenos con discapacidade intelectual, baseados nun contexto coñecido polo neno, e na pantalla móstranse diferentes lugares en imaxes (escola, restaurante, parque…) para que poida expresar as súas preferencias. Métodos que converten textos en voz, sistemas baseados en pictogramas (cada pictograma pode ter máis dun significado e o significado vén determinado pola suma de iconas)... Moitos destes dispositivos de apoio son accesibles no mercado e outros seguen en desenvolvemento.
É sabido que este tipo de sistemas abriron novas portas a persoas con discapacidade comunicativa. Pero, ademais da importancia de seguir desenvolvéndoos, dous expertos destacaron a importancia de apostar en todo momento polo deseño paira todos.
Axuda ou barreira?
"As principais Tecnoloxías da Información e a Comunicación (TIC) ofrecen ás persoas con discapacidade grandes vantaxes: ponse en contacto con outras persoas, ofrécense posibilidades de acceso á educación e á inserción laboral e, en xeral, contribúen á participación social das persoas con discapacidade. A cuestión é que o principal problema é o acceso ás persoas con discapacidade que van utilizar os Tics; os obstáculos son tecnolóxicos", sinalou Cooke.
Aos que teñen problemas motores, por exemplo, resúltalles difícil utilizar o teclado, o rato e outros métodos de entrada, e máis difícil aínda os pequenos teclados móbiles e os computadores portátiles. Os problemas de visión requiren pantallas máis grandes ou formatos alternativos (Braille, saída de voz...). E no caso dos que teñen limitacións cognitivas tamén hai que mellorar: "necesitan interfaces non complexos paira os usuarios, que non teñen moitas vías de información ou que á vez non requiren atención nas diferentes áreas da pantalla".
Se non se mellora todo isto, Cook considera que os Tics poden ser máis un obstáculo que una axuda. Di que si teñen que satisfacer as necesidades de todos, teñen que ser accesibles paira todos, fáciles de adaptar paira moitas discapacidades e capacidades. Pola contra, en lugar de contribuír á integración das persoas con discapacidade, pódese lograr o contrario: aumentar a diferenza entre elas e o resto da poboación.
Desde hai anos comezouse a reforzar o concepto de accesibilidade universal non só no urbanismo, senón tamén na informática. Tamén están moi presentes, por exemplo, os do Laboratorio de Interacción Acode-Computador paira Necesidades Especiais (BBPKEL) da UPV.
BBPKEL, 25 anos traballando
O laboratorio foi creado por tres profesores da UPV, fai 25 anos, no campus de Donostia. "Queriamos investigar, pero a informática en si parecíanos demasiado tecnolóxica; queriamos facer algo máis humano", lembrou Xullo Abascal, fundador do laboratorio e actual director. Paira abordar os problemas de comunicación das persoas con discapacidade comezouse a traballar na aplicación das novas tecnoloxías da información.
Desde entón desenvolvéronse una serie de dispositivos dirixidos principalmente a persoas con dificultades paira falar, moverse e manipular (controlar a contorna). Nos últimos anos ampliaron o seu ámbito de aplicación e deseñaron interfaces persoa-computador paira todo tipo de necesidades especiais. O Grupo deseñou programas de apoio á comunicación directa e remota entre as persoas (mediante sistemas de telecomunicacións accesibles), sistemas de control da contorna, software de simulación e avaliación de diversos sistemas de entrada/saída e dispositivos de comunicación portátiles, entre outros.
Tal e como explica o investigador Nestor Garay, "nun principio fabricáronse varios dispositivos no laboratorio, combinando hardware e software, pero agora é moito máis fácil coller un dispositivo estándar e adaptalo, ou realizar aplicacións adaptadas aos dispositivos existentes, incorporando as correspondentes interfaces ou asistencias técnicas". "Así é --di Abascalek--. Fixemos varios dispositivos á carta, pero logo vimos que era mellor a formalización e a teorización e o deseño paira todos".
"Diferente e complementario"
A LPC prioriza por tanto a investigación relacionada coa accesibilidade universal. "Una ampla liña de investigación refírese á accesibilidade web, na que non se pode pensar nun destinatario dun só tipo --di Garayk--. Saíron varios proxectos e teses doutorais: cegos, xordos, con problemas motores... é difícil determinar o receptor, ademais de combinacións. O usuario pode ser calquera e a iso chamamos nós accesibilidade universal. Queremos deseñar para que todo o mundo teña todas as opcións, sen obstáculos. Cada persoa é diferente, nas incapacidades e nas capacidades, e nós non debemos tratar de pór límites, os límites créanse por si mesmos ou están precedidos".
Abascal indica que hai que distinguir entre sistemas accesibles paira todos (“beneficiosos paira todos”) e tecnoloxías de apoio ou dispositivos especiais. "Traballamos a dúas caras. A pesar de contar cunha garantía deseñada paira todos, moitas veces son necesarias dúas cousas. Nas páxinas web vese moi claro que un cego, por exemplo, necesita un lector de pantalla. Pero a pesar de ter un dispositivo especial, se houbese una imaxe na pantalla sen comentarios, el non podería saber que hai alí. Se non o deseñas paira todos, os dispositivos de axuda non serven para nada. Son dúas cousas diferentes e complementarias entre elas".
Con iso coinciden as principais liñas de investigación actuais. E iso posibilita, dalgunha maneira, a colaboración. No caso da LPC, ademais de con outros membros da UPV, colaboraron en España, Italia, Bélxica, Alemaña ou EEUU. "A situación cambiou moito -comenta Abascalek-. Fai 25 anos este campo da informática non estaba recoñecido como un campo científico, agora si. A sensibilización tamén mellorou". Exemplos diso son as publicacións especializadas e os congresos que se foron editando ao longo destes anos: "Xornadas como Miramon serven paira ver como traballan os demais para coñecer novas técnicas e experiencias. E dános tempo paira ampliar o noso, e quizais tamén paira colaborar".
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
