Andrés Urdaneta, pai da viaxe de volta
Grazas a este problema, Elcano e a tripulación da Vitoria completaron a primeira volta ao redor do mundo. Magallanes, xefe da expedición, non quería ir de Filipinas ao oeste paira volver a Europa. Cara atrás, quería navegar cara a América e facer unha viaxe cara ao Leste paira volver a casa. Pero entón era imposible cruzar o Pacífico cara ao Leste e tiveron que continuar cara ao Oeste até completar a primeira xira ao redor do mundo. O primeiro navegante que superou a barreira do Pacífico na súa viaxe cara ao Leste foi Andrés de Urdaneta, 40 anos despois aproximadamente.
Os polineses navegaron polo Pacífico Oriental moito antes que Urdaneta. Colonizaron a illa de Pascua e Hawai desde Oceanía. Esta viaxe foi supostamente desde o sur e en barcos pequenos. É moi difícil coñecelos, pero é moi posible que os indíxenas que viven no Pacífico saiban como facer a viaxe ao Leste. Os historiadores creen que o propio Urdaneta tivo relación cos indíxenas de Filipinas e que falaron sobre a navegación na expedición de Loaysa.
Expedición de Loaysa
O 24 de xullo de 1525, Carlos I enviou una expedición ás illas Molucas baixo o mando do Comendor Frei García Jofré de Loaysa. Saíron sete barcos, uno deles baixo a responsabilidade de Elcano, Sancti Spiritus, que foi no barco Urdaneta. Non está moi claro cal era o papel de Urdaneta. Algúns din que foi criado de Elcano, pero non parece que iso sexa certo. Naquela expedición morreu Elkano e a súa última vontade foi recollida e asinada por Urdaneta, un criado que dificilmente o podía facer.
Curiosamente, naquela expedición morreron Elkano e navegantes de alto nivel, incluído o propio Loaysa, e non os simples mariñeiros. A razón explícase nos escritos de Urdaneta. Viaxaban en seis barcos e, nun momento da viaxe, todos os capitáns e oficiais reuníronse e celebraron una comida; coméronse uns peixes especiais e intoxicáronse. Os síntomas da intoxicación foron anotados por Urdaneta, o que permite a algúns escritores afirmar que a enfermidade era unha síndrome da investigación. Urdaneta estudaba ben a enfermidade desde un punto de vista científico e deixouno todo moi claro.
Urdaneta e os sobreviventes pasaron moito tempo nas illas Molucas. O propio Urdaneta pasou nove anos alí e coñeceu ben a zona, as súas correntes, etc. Estivo con xente de alí e foi recibindo toda a información. Ademais, tiña una gran facilidade paira as linguas, polo que os historiadores creen que as súas relacións cos indíxenas foron a través dela. Volveron a Europa dando a volta ao mundo, pero é posible que Urdaneta, mentres estaba en Moluca, consiga experiencia e información paira navegar no Pacífico una vez máis.
De novo ao mar
Parecía que a seguinte oportunidade ía vir da man do conquistador Pedro de Alvarado, que convidou a Urdaneta a unha expedición polo Pacífico. Mentres Urdaneta estaba en México, Alvarado morreu e Urdaneta viviu alí durante os trinta anos seguintes. Paira os historiadores son anos escuros, porque non hai moita información sobre a vida de Urdaneta naquela época. No entanto, cabe destacar que en 1553 entrou frade.
Anos despois Urdaneta tivo a seguinte oportunidade de volver ao mar. Felipe II chamoulle paira una expedición a Filipinas. A preocupación do rei era investigar onde estaba o antimeridiano: Segundo o tratado de Tordesillas, a recentemente descuberta terra situada ao Oeste dun meridiano sería paira Castela e a que está ao Leste paira Portugal. Desta maneira, Castela absorbería a maior parte dos territorios de América. Pero o meridiano tamén distribuía as terras alén do mundo. Felipe II pediu con esta escusa a propiedade de Filipinas (e adquiriuna, por iso as illas teñen ese nome). Con todo, non lles era posible determinar onde estaba aquel antimeridiano.
O historiador Artetxe escribiu que Urdaneta díxolle ao rei que segundo os seus cálculos Filipinas pertencían aos portugueses. Que necesitaba algunha escusa paira ir a Filipinas, porque en realidade esas illas están na zona de Portugal.
Viaxe de volta
A viaxe de volta non era fácil. Cinco expedicións tentaron facer a viaxe antes de Urdaneta. Pero ante tormentas, correntes, vento, enfermidades… todas as expedicións anteriores fracasaron.
Urdaneta conseguiu facer aquela viaxe tomando un camiño moi raro desde o punto de vista dos daquela época. Afastouse do ecuador cara ao norte paira evitar ventos e correntes adversas e regresou a América desde o círculo máximo, o camiño máis curto. O historiador José Ramón de Miguel di que seguramente quería ir da mesma latitude de Toledo e conseguiuno cunhas medicións astronómicas. Cando se achaba a unha latitude duns 39 graos, Urdaneta realizou manobras raras (percorrido no mapa en forma de M), supostamente sen sentido, pero moi comprensibles tendo en conta a necesidade dunha navegación transversal. Grazas a iso, atrapou á corrente Kuro-Shivo e puido viaxar cara ao leste. Chegou á costa da zona de California e de alí regresou a Acapulco en outubro de 1565. Viaxe de volta XIX. Até o século XX foi a principal referencia paira cruzar o Pacífico cara ao Leste. Posteriormente, a tecnoloxía da navegación permitiu outras vías.
Andrés Urdaneta morreu en México en 1568 (diso están convencidos os historiadores). A historia da navegación lembra pola súa viaxe de volta, pero a historia da ciencia debería lembrarse tamén por outras moitas cousas. Entre outros, polos documentos escritos que recibiu. Realizou calendarios detallados e descricións fiables, documentación imprescindible paira quen queira coñecer a ciencia de outrora.
Agradecementos especiais a Goyo Lekuona e a José María Bidueiro. O recolleito no artigo e outras tantas informacións sobre Urdaneta pódense atopar na páxina web do programa de radio Norteko Ferrokarrilla: www.elhuyar.org/norteko_ferrokarrila/
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
