Descomposición da hojarasca como indicador da saúde dos arroios

Entre os grupos de investigación que participaron no proxecto RIVFunction atópase o Departamento de Bioloxía Vexetal e Ecoloxía da UPV/EHU. O grupo de traballo investigou a relación entre a velocidade de descomposición da materia orgánica e a concentración de nutrientes. “Tomamos 100 arroios desde Portugal até o norte de Rumania e Suecia; cada grupo analizamos 10 arroios, e nós realizamos sobre todo o traballo de campo nas Encartaciones”, explica Arturo Elosegi, membro da investigación, “recollemos os arroios de diferente concentración de nutrientes [fósforo e nitróxeno], que se atopaban o máis cerca posible paira incorporar o menor ruído posible aos datos”. Xunto a Elosegi, o traballo de investigación foi dirixido por Jesús Pozo da UPV.

Colocáronse un total de 2.400 sacos de hojarasca de carballo e aliso nos ríos de toda Europa paira medir a velocidade á que se descompuñan microorganismos e invertebrados, observando que a medida que aumenta a concentración de nutrientes aumenta a velocidade de descomposición, dentro duns límites inferiores e superiores. Os resultados foron publicados na revista Science de hoxe. A pesar de que xa se coñecían conclusións similares ás obtidas na investigación, Elosegi destacou que se trata do “maior experimento de descomposición xamais realizado”. “Ese traballo a escala nunca se fixo no mundo e iso dálle valor”, subliñou.

Segundo Elosegi, a descomposición da materia orgánica é un indicador significativo do funcionamento do río: “No estudo dos ríos, normalmente aténdese ás súas características estruturais: a calidade da auga, as especies que os habitan, etc. Pero moitas veces o que realmente nos interesa é o funcionamento. É como cando levamos o coche á revisión. Comproban que as pezas están no seu sitio, pero o que ti queres é que o coche funcione, é dicir, que as pastillas do freo estean ben e ademais fréese.”

Ademais de medir, comprender

Uno dos indicadores de funcionamento do río é a velocidade de descomposición da materia orgánica, pero non basta con medir paira comprender e interpretar o funcionamento do “estómago do río”. Estudos anteriores demostraron que a velocidade de descomposición está influenciada por factores humanos como a contaminación ou a transformación do hábitat, e descubriron neste estudo que, pola obtención de patróns válidos, os dous arroios en estado antagónico poden dar a mesma medida de descomposición.

Un investigador da UPV analiza o funcionamento dos arroios. Paira iso, colocan bolsas de hojarasca no río e miden a cantidade de hojarasca que desapareceu co tempo. Ed. Arturo Elosegi

Os datos recolleitos demostran que, só en termos de velocidade, os ríos serían inseparables, moi limpos e contaminados, xa que en ambos se descompón moi lentamente. As razóns que hai detrás son moi diferentes. Nos primeiros, caracterízanse pola escaseza de hojarasca, pola escaseza de nutrientes e pola escaseza de seres vivos que o descompoñan. No caso dos contaminados, os autores do estudo atoparon probas de que se debe á toxicidade do medio e á desaparición dalgúns invertebrados. “Dicimos que as respostas non son moi sinxelas. É dicir, se o corazón vaiche aos poucos pode ser porque estás moi tranquilo ou ou estás a piques de morrer”, comparou Elosegi.

Elosegi ten claro que a saúde dos ecosistemas, como a das persoas, non se coñece medindo una soa variable. “Ademais desta variable hai que medir todas as demais, xa que todas as análises químicas dun río poden dicir que está ben e que a presenza das comunidades non ten problemas, pero o seu funcionamento está moi deteriorado”.

A pesar da finalización do proxecto RIVFunction, Elosegi e o seu equipo continúan traballando con variables paira investigar o funcionamento dos ríos, como a medición das velocidades de descomposición da materia orgánica e a relación destas variables co resto de variables que afectan o ecosistema dos ríos. De feito, proximamente publicarase na revista Science of the Total Environment unha investigación similar desenvolvida nos ríos mediterráneos.

Neste caso, 76 puntos das concas do Ebro, Llobregat, Jucar e Guadalquivir mediron a velocidade de descomposición dos escarvadentes de madeira: “Utilizamos os escarvadentes que os médicos nos meten na boca paira comprobar a garganta, xa que é moi fácil deixalos no río, volver dous meses despois e ver cantos se descompuxeron. Nas zonas máis rápidas de descomposición observouse que a velocidade é entre 40 e 50 veces maior que nas zonas de descomposición máis lenta. É dicir, hai ríos con estómago moi chulo e outros moi rápido. Por que? Non sabemos. Habería que mirar en cada caso, pero a descomposición ofrece un método moi sinxelo de medir o seu funcionamento”. Por iso, Elosegi considera una boa variable paira realizar labores de recoñecemento rutineiro dos arroios, “paira utilizar algo como indicador temperán do que está a quedar, como se fai cos índices bióticos”.