“Temos que recuperar o valor social da ciencia”
Javier Armentia Frutuoso (Vitoria, 1962) é astrofísico e foi director do Planetario de Pamplona desde a súa fundación (1990) até o outono deste ano, polo que non é de estrañar que moitos o consideren a alma do Pamplonetario. Pero tamén é moito máis Armentia: profesora, divulgadora, colaboradora nos medios de comunicación, promotora de iniciativas para a socialización da ciencia, defensora dos colectivos que sofren a discriminación no ámbito científico e reivindicadora dos seus dereitos… Por tanto, ten claro que, aínda que non siga traballando no Pamplonetario, non se aburrirá. Á revista Elhuyar, pola súa banda, deulle unha escusa para pedir testemuño, e respondeu xenerosamente ás preguntas.
Que é o que máis lle sorprendeu, axitado ou asombrado desde que empezou a traballar?
Podo dicir moitas cousas, pero non quero complicar o traballo. Para elixir un só, teño claro cal é, aínda me fascina e sorpréndeme: a evidencia da aceleración do universo. En 1998, un grupo de astrofísicos que observaban supernovas moi afastadas deron a coñecer que o universo se expandía cada vez máis rapidamente. Isto trastornaba todas as hipóteses anteriores acerca da evolución do Universo.
Eu empecei a traballar estas contas en 1980, e entón houbo unha inflación cósmica no tempo. Segundo el, o Universo expandiuse rapidamente e con forza nos primeiros anos e, despois diso, continuou expandíndose de forma estable. Discutíase si o universo estenderíase e dispersaríase até o infinito ou chegaría a un límite e empezaría a reunirse até o Big Crunch.
Saber que o universo se está expandindo cada vez máis rapidamente foi algo terrible. Pero a cosmología teno! Noutros ámbitos talvez resignaríanse, pero nós seguimos observando e grazas a iso identificamos algúns fenómenos que nos axudan a entender o que sabemos do Universo.
Que revolución ou descubrimento gustaríache ser testemuña?
O que eu quixese é que a ciencia teña o seu papel e o seu lugar na sociedade. Que a ciencia sexa unha ferramenta que nos axude a resolver os nosos problemas; que contribúa, por suposto, ao clima e ao medio ambiente, pero tamén ás desigualdades sociais, á inclusión… E é urxente. Pero teño a impresión de que a ciencia, máis ou menos, xogou a miúdo o papel de irmán imbécil do capitalismo. Moitos científicos dixeron: “Non, eu non me meto nestes problemas, eu fago investigación”. Pero esta actitude implica ser cómplice.
A ciencia centrouse desde o principio na libre circulación de ideas e na avaliación de pares. Pero mire, o que convertemos: agora temos un sistema privado que move unha chea de diñeiro e converteuse en prisioneiro de editoriais. E eu tamén teño que publicar artigos e mellorar o meu índice de impacto. En Astrofísica, afortunadamente, os almacéns gratuítos de artigos e o software libre foron habituais desde sempre, e os datos dos observatorios pasan a ser de dominio público tras un período de tempo.
Durante moito tempo, os científicos compartiron os seus descubrimentos con outros compañeiros, por carta, etc. E iso perdeuse. Temos que recuperar o valor social da ciencia.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
