3502023(e)ko ekaina

Erreportajeak

Menopausiaz, osotasunean

“Menopausia normalizatuz”. Izenburu hori eman zion emakume ginekologoz eta psikologoz osatutako talde batek British Medical Journal aldizkarian iaz argitaratu zuen …

Ibaietako oztopoak eraisten

Ibaia jarioa da, garraioa da, mugimendua da, bizia da. Ibaietakoak dibertsitate handienetakoa duten ekosistemak dira, eta mehatxatuenetakoak. Errotak eta burdinolak …

Hegazkin aerodinamikoagoak, seguruagoak eta jasangarriagoak helburu

Hegazkinen aerodinamikan eragiten duten faktoreen artean, garrantzi handia dute gainazalek. Hori dela eta, Teknikerren teknologia garatu dute, aeronautikako pieza mikroperforatuak …

Elkarrizketak

“Ezinbestekoa da adimen artifizialaren gainean eztabaidatzea eta gogoeta egitea”

Bernhard Schölkopf ezaguna da adimen artifizialaren inguruko ikerketaren munduan. Besteak beste, Sistema Adimendunen Max Planck Institutuko zuzendarietako bat da (zehazki, …

Analisiak

AHT eta auto elektrikoa, noizko eta zenbateraino?

Klima-larrialdiari aurre egiteko estrategien artean, garraioak garrantzi aipagarria du. Horren erakusgarri dira azken urteotan arloa eraldatzeko egin diren inbertsioak. Pertsonen …

Mundu digitala

Adimen artifizial sortzailearen booma

Ziur denoi ezagunak egiten zaizkigula Stable Diffusion, LaMDA, Midjourney, GPT, DALL-E, Bard eta, batez ere, ChatGPT izenak, azken hilabeteotan ez …

Lekukoak

“Guztiaren teoriaren sorreraren lekukoa izatea gustatuko litzaidake”

Jacinto Iturbe Barrenetxeak (Bilbo, 1951) jaso du 2023ko CAF-Elhuyar Merezimendu Saria, zientziaren dibulgazioan eta eus­­­kararen normalizazioan egindako lanarengatik. Izan ere, …

Istorioak

Rachel Carson: Krisi ekologikoaren lehen notak

«Esprai, hauts eta aerosol horiek botatzen dira soroetan, lorategietan, basoetan eta etxeetan; eta ahalmena dute intsektu oro, “onak” eta “txarrak”, …

Ekinean

“Adinkeria zabalduago dago sexismoa eta arrazakeria baino”

Borja Doncel García erizaina, ikertzailea eta irakaslea da. Oraindik ere, adimen artizialeko itzultzaile gehienek erizaina femeninoan itzultzen dute, adibidez, gaztelaniara: …

Atarikoa

Zientzia gizarteratzea helburu

Udaberri honetan argitaratu da Espainiako gizartearen zientziari eta teknologiari buruzko ikuspegiaren 2022ko inkesta. Bi urtez behin argitaratzen du FECYT zientzia …

Gai librean

Garena egiten gaituena, egiten duguna idazteko

Gizakiok betidanik izan dugu hurrengo belaunaldiei ezagutza transmititzeko grina berezi bat, eta horrek informazioa gordetzeko zenbait modu deskubritu edota garatzera …

Elektroiekin dantzan nanoeskala argitzeko

Historian zehar eginiko aurrerapen teknologiko eta aurkikuntza zientifiko ugari gure ikusmen-gaitasunaren hobekuntzan oinarritu dira. XVI. eta XVII. mendeetan, bultzada nabarmena …

Albisteak

AEBko bi zientzia-akademia nagusi emakumeak lehenesten ari dira

Azken 20 urteetan, emakumezkoek lehentasuna izan dute AEBko Zientzia Akademian (NAS) eta Arteen eta Zientzien Akademian sartzeko, argitalpen- eta aipamen-historial …

Animalia basatien populazioak berreskuratzea oso onuragarria litzateke klima-larrialdiari aurre egiteko

Animalia-espezie gako batzuen populazioak berreskuratuta eta babestuta asko hobetu daiteke karbonoaren harrapaketa eta metaketa naturala, eta, ondorioz, horrek asko lagunduko …

Landare estresatuek soinuz adierazten dute beren egoera

Tomate- eta tabako-landare estresatuek igortzen duten soinua aire bidez hedatzen dela eta metro batera ere detekta daitekeela frogatu dute ikerketa …

Malariaren txertoak nabarmen gutxitu ditu haurren ospitalaratzeak eta heriotzak

Osasunaren Mundu Erakundeak iragarri duenez, malariaren kontrako STS,S txertoarekin egindako fase pilotua emaitza itxaropentsuak izaten ari da. 2019an hasi zen …

Kalamuan THCa eta kanabidiola neurtzeko teknika merke eta azkar bat proposatu dute

Kalamuan THCa eta kanabidiola neurtzeko infragorri hurbileko espektroskopia teknika merkea eta azkarra dela erakutsi dute Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikertzaileek, Agronomy …

Irakurketaren, garunaren eta geneen arteko erlazioa aztertu dute

Irakurketak garunaren egituran aldaketarik eragiten ote duen, eta osagai genetikoek horretan zerikusirik ote duten aztertu dute, kognizioa, garuna eta hizkuntza …

Doñana arrisku larrian dagoela ohartarazi dute zientzialariek

Doñanako Estazio Biologikoak argitaratu duen azken ikerketaren arabera, Doñanako urmael-sistemaren % 59,2 galdu da, 1985-2018 urteen artean. Neurri batean, …

Ozeano Bareko plastiko-uhartean, komunitate berri bat sortu dute kostako ornogabeek

Ozeano Bareko mendebaldeko kostako itsas ornogabeek komunitate bat sortu dute Ipar Pazifikoko ekialdeko zurrunbilo subtropikaleko hondakin plastikoetan. Hondakin-multzo hori Ozeano …

Inoiz behatutako galaxia nano urrunena hauteman dute

James Webb Space (JWST) teleskopioaren bereizmen handia eta grabitazio-lente ahaltsu bat erabiliz, hasierako unibertsoan sortu ziren galaxiak oso txikiak zirela …

Hibernatzen ari diren hartzak eta mugitu ezin diren pertsonak tronboetatik zerk babesten dituen aurkitu dute

Epe luzeko mugiezintasuna duten pertsonek eta hibernatzen ari diren hartzek odolbilduak osatzeko gako den proteina baten maila txikiagoak dituzte, eta …

Pentsamendua eta gorputza integratzen dituen sare bat identifikatu dute garunean

Garuneko gune motorrak, hau da, mugimenduaz arduratzen diren eremuak, erresonantzia magnetiko funtzionalaren bidez aztertuta, orain arte ezagutzen ez ziren sare …

Klimaren eta biodibertsitatearen krisia bereizezinak dira eta biei batera egin behar zaie aurre

Klima-aldaketak eta planeta osoko biodibertsitatearen galerak okerrera egiten jarraitzen dute; eta bi krisiak elkarren artean loturarik ez duten bi hondamendi …

Rosalind Franklinen ekarpen zientifikoa Watson eta Crickenaren parekoa izan zela baieztatu dute

Rosalind Franklin zientzia-arloko bazterkeriaren adibide ezagunenetako bat da. Izan ere, jakina da James Watsonek eta Francis Crickek Franklinek egindako …

Zulo beltz bat eta igortzen duen zorrotada jaso dituzte, irudi berean

Lehen aldiz, irudi berean jaso dituzte zulo beltz bat eta handik ateratzen den materia-zorrotada handi bat. Zehazki, M87 galaxiaren zulo …

240 ugaztunen genomak alderatu dituzte

Nazioarteko zientzialari-talde batek 240 ugaztun-espezieren genomen dibertsitatea aztertu dute; milioika urtetan zehar zein zati aldatu diren eta zein kontserbatu diren. …