Tratamento da cabeza
O efecto placebo é una cadea de reaccións no cerebro e a esperanza dunha mellora clínica, o tiro pistoleiro inicial. De feito, esta esperanza activa a rexión que procesa o premio no cerebro, aínda que o tratamento sexa placebo.
En xeral, "calquera cousa que nos produza una sensación de pracer na vida fai que se intensifique a actividade desta rexión", afirma Ra l de la Fuente, neuróloga da Universidade Británica de Columbia (Canadá). Refírese ao corpo estriado ventral. Algúns investigadores achegan máis detalles e sinalan como punto de partida una das estruturas que forman o corpo acanalado ventral, o núcleo accumbens.
Nesta activación libérase un determinado neurotransmisor: a dopamina. A dopamina participa en aspectos de comportamento como a motivación, o soño, o humor, a atención e, por suposto, o premio.
Esta dopamina liberada na rede neuronal, ao chegar a outras rexións do cerebro, úneas. Depende da enfermidade ou síntoma que conduciu ao paciente a tratamento placebo, e de que outras rexións actívanse e nas que se libera neurotransmisor ou hormona.
De feito, a dor e a depresión non se procesan na mesma rexión do cerebro, e os problemas asociados ao Parkinson adoitan observarse na rexión que coordina o movemento. Ademais, en cada una destas rexións participan distintos neurotransmisores.
Analxésicos paira a dor
A dor foi o campo máis estudado no estudo do efecto placebo e os primeiros estudos paira coñecer a base neurobiológica do efecto placebo neste campo.
En 1978, o equipo de investigación da Universidade de California, Jon Levine, suxeriu que compostos poderían estar detrás da analgesia provocada polos placebos. Mencionáronse as endorfinas, compostos do grupo de morfina que produce en por si o corpo. Isto débese á incorporación de naloxona a pacientes con dor postoperatoria. A naloxona é un antídoto de opioides. Ao vacinarse, viron que a analgesia provocada polo placebo desaparecera e que a dor antes de dar o placebo volvera.
A morfina e outros opioides dificultan a difusión do sinal da dor entre as neuronas. Así quita a dor. De feito, as neuronas que realizan a transmisión da dor teñen receptores que se unen á morfina e, una vez unidas, a transmisión interrómpese.
Pois a naloxona asóciase con maior afinidade aos receptores da morfina. Pero, a diferenza da morfina, non interrompe a transmisión da dor e, por tanto, non elimina a dor.
Confirmando a imaxinación
Estas probas indirectas de Levine foron confirmadas posteriormente tras o desenvolvemento das técnicas neurovisuales. Ademais de que a presunción de tomar o medicamento provoca a liberación de endorfinas, púidose identificar a rexión cerebral na que se produce.
Nun experimento, o neurocientífico Jon-Kar Zubieta e os seus compañeiros de equipo causaron molestias aos participantes introducindo una solución salina de alta concentración na Universidade Michigan. A continuación observouse un descenso na actividade de varias rexións que procesan a dor tras a aplicación do placebo, mediante a realización de escáneres mediante tomografía de emisión de positrones (PET).
"Como se viu, a actividade do sistema de endorfinas aumentou cando se informou aos participantes de que se lles administrou un medicamento que elimina a dor. Os participantes no experimento sinalaron ademais que sentiron menos dor. A conexión entre cerebro e corpo está bastante clara". Esta declaración realizouna Zubieta ao fío da investigación publicada.
É máis, mesmo antes de introducir o suposto analxésico os participantes observaron que comezaron a liberar endorfinas. Anticipáronse ao beneficio médico.
Dopamina máis dopamina
A secreción de endorfinas non é o único mecanismo que se pon en marcha por efecto placebo. Noutras rexións do cerebro tamén provoca una maior liberación de dopamina nalgunhas enfermidades. Por exemplo, no caso do parkinson.
O equipo de De la Fuente, nun artigo publicado na revista Science en 2001, explicou que os placebos provocan a liberación de dopamina nas persoas afectadas polo parkinson, o que lles permite mellorar. Paira chegar a estas conclusións utilizáronse técnicas de neuroimagen.
"Agora sabemos que una vez liberado o corpo estriado na ventral, sóltase a dopamina no corpo estriado dorsal", di De la Fuente. As persoas afectadas polo Parkinson presentan una falta de dopamina no corpo estriado dorsal. Por tanto, melloran inevitablemente porque cumpriron coa súa escaseza.
No caso da depresión, que tamén é moi sensible aos placebos, os expertos creen que, en lugar de dopamina e endorfinas, en ocasións libérase serotonina. Dalgunha maneira, pode dicirse que existe una escaseza de serotonina en pacientes depresivos en determinadas zonas do cerebro. Por iso os placebos poden mellorar.
Con todo, de la Fuente quixo subliñar que non hai tanta luz serotonina como nos outros dous casos. "Non sabemos --engade -- se todas as respostas de placebo observadas están relacionadas coas tres sustancias mencionadas. Sabemos que a dopamina e as endorfinas están involucradas, e probablemente tamén a serotonina. Ademais, é posible que máis sustancias participen no efecto placebo. Se tivese que apostar, faríao. Pero aínda non se investigou".
Até cando aliviar os síntomas?
As endorfinas liberadas polos placebos quitan a dor, completan a falta de pacientes afectados pola dopamina, que probablemente alivia a depresión. Nestes tres casos os síntomas alívianse. Iso non quere dicir que se curen as enfermidades.
No caso do parkinson, por exemplo, as neuronas que segregan dopamina morren. No corpo estriado ventral, zona imprescindible paira controlar o movemento, obsérvase que o nivel de dopamina diminúe. A adquisición de placebo supón una maior actividade dos vivos. Pero non se resucitan neuronas mortas.
O mesmo ocorre cando a depresión e a dor son síntomas dunha enfermidade: non curan as enfermidades, diminúen os síntomas provocados por ela.
Cabe pensar, con todo, que se se trata dun alivio pola sugestión e a esperanza de curación, antes ou despois desaparecerá, reaparecendo entón os síntomas anteriores.
Pois aí, de novo, responde a esperanza xerada co tratamento. Por tanto, canto máis agresivo sexa o tratamento, maior é a duración da resposta placebo. "Cando aceptas una operación, esperas que a mellora dure moito tempo e cando tomes una pílula sabes que nunhas poucas horas o efecto pasará", afirmou Fontes.
Simulando una operación de introdución de novas neuronas paira tratar o parkinson, por exemplo, a Universidade Denver viu que a gran actividade das neuronas por efecto placebo durou máis dun ano.
Inmunidade baixo efecto placebo
Xunto ao estudo da actividade do cerebro e neurotransmisores, estudouse en ocasións se o sistema inmunitario reacciona por mor dos placebos. Por exemplo, un grupo de investigadores da Universidade de Duisburg-Essen (Alemaña) e do Instituto Federal Suízo de Tecnoloxía investigaron esta vinculación en ratas. A resposta foi afirmativa (ver cadro esquerdo). Neste caso, influíron no condicionamento --finalmente, fornecendo só auga doce - da deprimencia do sistema inmunitario das ratas.
Ademais de influír no condicionamento, noutras condicións e circunstancias observouse que o sistema inmunitario está incluído na resposta placebo. Numerosos estudos realizados con pacientes postoperatorios demostraron que, ademais de eliminar a dor, as inflamacións na zona tratada diminúen ao tomar o placebo. As inflamacións volven aparecer co antídoto das endorfinas.
A inflamación é una das primeiras reaccións do sistema inmunitario cando se produce una ferida ou dano. O obxectivo é protexer a zona afectada. Pero esta protección leva una serie de síntomas que nos fan sentir enfermos: aumento, dor, febre, etc. É una resposta en fase aguda.
Pois ben, se os placebos eliminan parcialmente estes síntomas, é posible que o efecto placebo, en xeral, diminúa a resposta na fase aguda do sistema inmunitario. Así o propón o profesor Dylan Evans da Escola Universitaria Cork no seu libro Placebo.
Segundo De la Fuente, "a pesar do seu atractivo, a interpretación persoal do autor" é a proposta por Evans. De feito, "é moi posible" que estea relacionada dalgunha maneira a liberación destas sustancias e a resposta do sistema inmunitario, pero esta relación "non está verificada".
Gran impulso grazas á visibilidade
Todos os expertos consideran incipiente o coñecemento sobre o efecto placebo en xeral. É certo que por primeira vez observouse na década de 1950. A finais da década de 1970 propúxose por primeira vez que sustancia podería estar detrás da resposta placebo. Pero até hai bastante tempo, até o ano 2001, non se observou de cerca a influencia dos placebos no cerebro. Comparado co desenvolvemento das persoas, "o bebé que aínda non sabe camiñar" é, segundo o neurólogo de la Fuente, o noso coñecemento do efecto placebo.
Con todo, desde o desenvolvemento das técnicas de neuroimagen, as investigacións proliferaron e prosperado. Todos os descubrimentos que se realizaron nos últimos anos sobre o tipo de placebo, os mecanismos que hai detrás e as súas posibles aplicacións médicas deron "credibilidade" ao fenómeno que até entón estivo orfo. Maj-Britt Niem, investigador do Instituto Federal de Tecnoloxía de Suíza, e un dos autores dos experimentos mencionados sobre o sistema inmunitario, así o afirma na revista Scientific American.
En canto ás aplicacións médicas, comenta que "algúns médicos empezan a recoñecer" aproveitar o efecto placebo paira aumentar a incidencia de fármacos e cirurxías. De la Fuente é da mesma opinión. "Non é una apología --explica - a favor do uso de placebos. Trátase de aproveitar ao máximo o efecto placebo asociado ao tratamento. Todo tratamento activo leva asociado un efecto placebo xerado pola esperanza de curarse". Considera que sería una forma de axudar aos pacientes. Con todo, este camiño suscita dúbidas éticas.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
