Antigüidades: o encanto do pasado
Elhuyar: A exposición “Antigüidades” ten a súa orixe nun proxecto presentado no Departamento de Cultura da Deputación Foral de Gipuzkoa. En que consiste este proxecto?
F. Leizaola: A Sección de Etnografía de Aranzadi leva anos investigando o patrimonio histórico dos guipuscoanos. Parecíanos necesario dar cohesión e dar a coñecer á sociedade este traballo. O presentado ante a Deputación é un intento de redondear os resultados destas investigacións. Desde o punto de vista etnográfico, as pezas apiladas en casas ou caseríos teñen un gran valor histórico. Desgraciadamente, a percepción da cidadanía non é a mesma e considérase que son obxectos que hai que refugar. Esquecemos que o noso é un pobo que vive unido a este legado e que todas estas pequenas pezas que reunimos dan sentido á nosa vida.
Doutra banda, considerouse que o patrimonio está formado por construcións ou pezas de alto valor económico. Pola contra, non damos importancia a esas pequenas cousas que se atopan entre po. Con todo, estas pequenas cousas proporciónannos una gran información porque constitúen o noso patrimonio moble. Concienciar diso e facernos sentir orgullosos da nosa historia son os obxectivos principais do proxecto “Antigüidades”.
Elhuyar: Xa realizastes esta experiencia en varios municipios de Gipuzkoa. Que pasos hai que dar para que poidamos ver eses obxectos?.
F. Leizaola: Recorremos aos concellos que mostraron interese polo proxecto e tentamos implicar no proxecto a colectivos de gran peso específico do municipio. Aos representantes do Concello e aos membros de Aranzadi tamén nos xuntan os mozos das escolas do pobo. De feito, quíxose que os mozos sexan actores neste proxecto de recuperación. Antes de comezar o traballo práctico, realizamos dous días de exposición paira fixar os criterios. Una vez feito isto comeza o traballo externo.
Una vez agrupados os alumnos diríxense a visitar os caseríos do pobo. Segundo os criterios dados anteriormente, elaboran una lista de obxectos de interese que atoparon no caserío. Desde o punto de vista etnográfico, aínda que estes datos non son moi precisos, serven paira una primeira aproximación. Con iso quérese dicir que o traballo cos alumnos é un traballo pedagóxico e non científico. Esta experiencia permítelles coñecer a realidade que existe e non é a propia do pobo.
Esta primeira fase do traballo ten una duración de 2 meses. En base aos datos recolleitos polos alumnos, os membros da Sociedade de Aranzadi dirixímonos a estes caseríos paira ver e enumerar obxectos de interese etnográfico. A continuación recóllense os máis importantes paira a súa exposición pública. Aínda que pareza sinxelo, este último paso é un gran traballo. Por unha banda, debemos superar a desconfianza que os propietarios destes obxectos poidan ter connosco e, doutra banda, debemos advertir da súa importancia. Iso é máis difícil do que a xente pensaba.
Elhuyar: É innegable que estas pezas expostas na exposición teñen un valor sentimental paira a cidadanía. Pero cientificamente, paira que vai utilizar o Departamento de Etnografía de Aranzadi estes datos?
F. Leizaola: Este proxecto ten dous obxectivos principais. Concienciar aos veciños sobre o patrimonio que teñen no municipio e completar o Patrimonio Histórico de Gipuzkoa. En canto ao primeiro obxectivo, as exposicións locais ofrécennos esta posibilidade de integración. En canto ao segundo, está a elaborarse o catálogo do patrimonio moble. Clasificamos e fichamos cerca do 50% das pezas recollidas nos pobos. O principal criterio que utilizamos paira iso é o de ser reflexo do noso patrimonio. Con iso quérese dicir que priorizamos a análise da situación do noso patrimonio. Quixemos reivindicar que aínda que paira moitas persoas son nulas, como parte importante da nosa historia, hai que gardalas e respectalas.
Elhuyar: Como valoraría o traballo realizado até agora?
F. Leizaola: Foi moi enriquecedor. En Aranzadi pasamos moitos anos en tarefas similares, pero este proxecto permitiunos realizar una radiografía máis precisa. Até agora estivemos en Andoain, Zerain, Asteasu, Azpeitia, Zaldibia, Deba, Errezil e Usurbil, e gustaríanos ir a máis municipios paira completar o noso traballo. En calquera caso, o realizado até agora sería imposible sen a axuda de quen nos acolleron neses pobos. A Sociedade Aranzadi está a realizar un gran esforzo paira dar a coñecer mellor o noso patrimonio. Que sirva paira axudar a recuperar a dignidade do noso pasado.
Fermin Leizaola queixouse da indiferenza que a sociedade demostrou hoxe en día sobre o patrimonio histórico. “As pezas apiladas en casas ou caseríos teñen un gran valor etnográfico. Desgraciadamente, os cidadáns non teñen a mesma percepción e moitas veces descartan estes obxectos. Esquecemos que o noso é un pobo que vive unido a este legado e que todas estas pequenas pezas que reunimos dan sentido á nosa vida”.
Fermin destacou que estas pequenas cousas que compoñen o patrimonio moble teñen o mesmo valor histórico que as grandes construcións: “A estas pequenas cousas que se atopan entre po non lles damos importancia. Con todo, estas pequenas cousas proporciónannos una gran información porque constitúen o noso patrimonio moble. Concienciar diso e facernos sentir orgullosos da nosa historia son os obxectivos principais do proxecto “Antigüidades”.
A continuación realizaremos una breve explicación das fotografías.
Nas fotos primeira e segunda pódense ver os útiles do caserío. Leizaola indicounos que este tipo de materiais require una gran preparación previa, xa que, entre outras cousas, as pezas deben ser limpadas, tratadas e expostas. En calquera caso, o proxecto “Zaharrinak” é una exposición sinxela, polo que non se dá o tratamento detallado das pezas paira a súa colocación nos museos.
Na terceira imaxe pódense ver os arrecifes. Segundo a coordinadora da Sociedade de Ciencias Aranzadi, puidéronse recoller todo tipo de elementos. Fermin tamén nos dixo que os xugos de Euskal Herria teñen características propias.
No cuarto pódense ver os útiles do fogar: máquinas de coser, ferros de lisa, etc. Estas pezas son especialmente atractivas paira o visitante. Explican como era a vida antiga e aínda que teñen relación directa cos utensilios domésticos que utilizamos na actualidade, a evolución destes anos é evidente.
No quinto, Fermín mostra o fol de fume e a colmea que utilizan os apicultores.
Na sexta foto móstranse os útiles das angulas. Co obxectivo de dar cabida ás particularidades locais, o proxecto “Zaharrinak” de Usurbil mostrou as ferramentas e ferramentas utilizadas paira a captura de angulas.
Na sétima foto podedes ver as ferramentas da carpintaría. As pezas pequenas e grandes colocáronse á vez na exposición de Usurbil.
Na oitava foto podedes ver o kaiku vello. Á marxe do País Vasco, non se utilizan kaikus, o que dá un valor intrínseco ao kaiku utilizado en nosos caseríos paira o descenso de vacas e ovellas.
A novena foto móstranos as fotos, imaxes e documentos antigos cedidos polos baserritarras do pobo. Curiosamente, estas pezas teñen un gran valor paira analizar a evolución da sociedade.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
