Pireneos en flor a cinco colorees
A alternancia de flores non é só un capricho da natureza, xa que as plantas adáptanse ao clima e o clima cambia moito coa altura. Canto máis arriba, máis frío fai, polo que a floración atrásase nas montañas altas. Aproximadamente, por cada douscentos metros que se elevan, a temperatura baixa un grao. Ademais, a intensidade da radiación ultravioleta que chega, o risco de neve e a forza do vento aumentan coa altura e o chan se empobrece.
Ademais das alturas, outros factores relacionados co clima inflúen no seu floración: a orientación ao sol, é dicir, si o lugar é asollado ou sombrío; a proximidade ou distancia do mar; a presenza de torrentes, arroios ou ríos na súa contorna; o fenómeno do investimento térmico...
Dado que as condicións cambian tanto segundo o lugar, non é de estrañar que nos Pireneos a variedade floral sexa tan grande. O Sur-Sur e o Leste dos Pireneos presentan características mediterráneas, mentres que o Atlántico presenta emisións nor-occidentais. Por último, os montes altos considéranse boreoalpes, xa que presentan características dos Alpes e as latitudes norte. Así, segundo a UICN (Unión Internacional paira a Conservación da Natureza) e WWF, é un dos lugares con maior biodiversidade do mundo, superior aos Alpes, por exemplo.
Así, identificáronse aproximadamente 3.500 especies, das que 180 son endémicas, é dicir, só viven nos Pireneos. Algunhas tamén se estenden ás cadeas montañosas occidentais, polo que son endemismos pirenco-cántabros. Exemplo diso son as especies Iris latifolia, Aquilegia pyrenaica e Lilium pyrenaicum.
Esta riqueza débese á situación xeográfica da cadea montañosa, á súa orografía e á súa historia xeolóxica. Por exemplo, hai algunhas flores do Terciario. Son moi especiais, xa que naquela época o clima europeo era tropical. Ao cambiar o clima, a maioría das plantas da época desapareceron, pero no Pirineo algunhas sobreviviron, entre outras, a singular Borderea pyrenaica.
Con todo, a alternancia das fases glaciares e interglaciares do Cuaternario foi a que máis influíu nas flores dos Pireneos. A cadea montañosa é una auténtica muralla entre a península e o continente, coa consecuente perda de especies. Pero o retroceso do xeo axudou á flora a migrar de norte a sur e de sur a norte.
Por exemplo, durante a glaciación, a flora das latitudes norte estendeuse cara ao sur, o que permitiu que na actualidade existan plantas boreales nos Pireneos, como o herbáceo Salix. Na fase interglacial as migracións tamén se produciron en sentido transversal. Así, polo sur de Asia, atravesando os Cárpatos e os Alpes, chegaron plantas como o Leontopodium alpinum. É un símbolo das montañas altas, non se lle chama en balde a flor de neve. Esta flor branca está cuberta de pelos que a protexen da radiación ultravioleta e das xeadas, o que lle permite florecer tamén en picos de máis de 3.000 metros.
Está claro que os factores ambientais (clima, irradiación...) teñen una gran influencia na flora pirenaica. Pero a presión humana tampouco é despreciable. De feito, a función das flores é, en xeral, a de atraer insectos, xa que coa súa axuda a vexetación ten máis posibilidades de reprodución. Con todo, ademais dos insectos, a flor atrae ás persoas, e debido ao exceso de recollida e aos danos directos ou indirectos causados por outras actividades, algunhas plantas atópanse en perigo de extinción.
Uno deles é o Cypripedium calceolus. É una orquídea cunha flor cun pétalo na parte inferior, amarelo intenso, con dúas manchas púrpuras e en forma de bolsa. Dá e é una trampa paira insectos, a única orquídea europea que ten un label que funciona como trampa. Os insectos entran no label atraídos pola aparencia e alí ven obrigados a pasar por unha canle. Á entrada da canle deixan o pole que poden traer doutra flor e ao saír pégaselles o pole desa flor. Despois, poden levar o pole a outra flor.
Esta forma de reprodución é moi especializada e singular, polo que é una flor de alto valor. Ademais, non está moi estendida: Pódese atopar en Norteamérica, Europa e Asia, pero se está perdendo en moitos lugares. Por exemplo, en Bélxica e Luxemburgo desapareceu e en Gran Bretaña só quedan uns poucos exemplares salvaxes. Nos Pireneos, só se atopa nuns poucos lugares de 1.200-1.600 metros de altura, en cámpaa, no hayedo ou nalgún bosque xunto ao río.
Agora en perigo de extinción. Segundo o catálogo do Ministerio de Medio Ambiente español, con respecto aos datos do século XIX, a perda é moi acusada e atópase nunha situación crítica. De feito, as poboacións están illadas e non hai demasiados exemplares en cada una delas. As principais causas de perda son a concentración, a presión do gando, a alteración do hábitat e a construción de infraestruturas.
Os responsables españois e franceses xa puxeron en marcha medidas de protección e recuperación, tanto en España como en Francia. Pero Cypripedium calceolus non é a única planta en perigo. No pasado, as actividades humanas, especialmente a gandaría, exerceron una forte presión sobre a flora pirenaica. A pesar de que na actualidade moitas destas actividades atópanse en declive, xurdiron novas: turismo, encoros, esquí, urbanizacións, aparcadoiros e estradas... Todos eles están a provocar a desaparición das plantas e os seus hábitats.
Ademais de todo isto, o cambio climático tamén espertou preocupación entre os científicos. O biólogo José Luís Benito, experto na flora dos Pireneos, demostrou que algunhas flores salguen agora a máis de cen anos. Isto pode deberse a un aumento da temperatura e, segundo el, pode seguir a tendencia, "pero está claro que cando cheguen á cima non poderán subir máis".
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
