Saúde en altura
Elh.- Como expuxestes vós na expedición o problema da saúde?
J.F. Nunha expedición como Azkona- Gurea, é dicir, un grupo de amigos sen moito diñeiro, todo o que se desprace ao monte ten que achegar algo paira conseguir a montaña. Non podes aceptar a unha persoa que non vai achegar directamente desde o punto de vista do alpinismo e que vai custar o diñeiro de levarllo. Por iso un membro do espidizo terá que asumir o traballo do médico e neses asuntos adoita ser o máis afeccionado. Neste caso a min sóubome facer de médico.
Elh.- Como expuxo o seu traballo?
JFA.- A Federación de Montaña conta cun médico especialista en medicamento deportivo, Ramón Garate, que se encarga de asesorar ás expedicións desde o punto de vista sanitario. Dirixinme a el. Segundo o tipo de expedición, o tamaño e outros factores, ten preparados uns modelos de botiquín. É dicir, si viaxas ao Himalaya, hai que levar estes medicamentos e ademais si sodes cinco acodes a outra aspirina.
Elh.- Como son os problemas que se poden atopar no Himalaya?
JFA.- Acudindo ao Himalaya pódense dividir en tres grupos os posibles problemas de saúde. Por unha banda, os habituais entre nós: catarros, etc. Doutra banda, a presenza de enfermidades tropicais no medio ambiente tropical de Nepal. E por último, os problemas relacionados coa altitude, típicos das alturas.
Se temos en conta as enfermidades tropicais, é conveniente tomar algunhas vacinas antes de saír. Deberase tomar a vacina bucal contra a malaria. Tamén anti-hepatite, porque á marxe da hepatite mellora moito o estado inmunológico do corpo. Outro problema son as disenterias. Non é estraño que o estado de saúde non sexa bo ou que se atopen augas ou alimentos en mal estado. A un viaxeiro normal, con menos de tres días de antigüidade, non lle prexudica moito, pero ao montañeiro que ten que subir ao monte pode perder a forma. Ademais de Nepal, a disentería é una zona endémica da amebia, polo que debes saber cal é a causa ante a diarrea paira logo darlle o medicamento máis adecuado.
No botiquín ofrecido por Ramón Garate había un corilio paira os ollos. Nun principio non nos parecía moi útil, pero ao final foi doutra maneira porque tivemos moitas infeccións oculares.
Lh.- Cal é a causa destas infeccións?
DFG.- Sobre todo baixo nivel de salubridade ambiental. Sen saber por que o ollo levantábase pola mañá como una pelota de ping-pong. Estes problemas oculares ocorréronsenos nunha zona determinada durante a ida e a chegada.
Lh.- Que problemas expón a altura?
JFA.- Os problemas máis graves neste tipo de expedición son os provocados pola altitude, xa que se é fatal podes perder a vida. Ao subir cara arriba a presión parcial do osíxeno atmosférico vai diminuíndo, o cambio de osíxeno nos alvéolos pulmonares é menor e por tanto o achegue de osíxeno no sangue diminúe. Como soluciona o corpo este problema? Nun principio acelera os ritmos cardíaco e respiratorio. O corazón realiza 120 pulsaciones por minuto en lugar de 60 habituais e consome moita enerxía. O organismo debe compensalo, gastar menos enerxía, aumentando a concentración de células vermellas no sangue.
Prodúcese un fenómeno moi curioso. Cando se lle fai algunha ferida, como o xeo ou o piolet, a cor do sangue é moito máis intenso que o normal; pode dicirse que non é vermello e ten unha cor granate; engórdase moito, con textura de chocolate. Isto é debido a que tes moitas células vermellas no sangue, concretamente poliglobulia.
Elh.- Ouvín que a edema pulmonar é un dos problemas da altitude. Que nos pode explicar respecto diso?
JFA.- Como dixen antes, uno dos mecanismos que utiliza o corpo paira combater a escaseza de osíxeno é o aumento do ritmo cardíaco. Isto provoca un aumento da presión sanguínea precapilar nos alveolos e una presión excesiva para que o sangue circule con normalidade nos alveolos pulmonares. O resultado é a acumulación de auga nos pulmóns, a edema pulmonar. Edema é o resultado dun mecanismo de acondicionamento que supera os 3.000 m. Despois de pasar o sexto día por encima dos 3.500 m, desaparece o risco de que se produza a edema pulmonar debido a que o mecanismo de poliglobulia comezou a traballar.
Os síntomas da edema pulmonar son tose, expectoración e disnea
Elh.- Que facer ante a aparición de síntomas da edema pulmonar?
DFG.- Só ten una boa solución: Descender por baixo de 2.500 m. Cando hai un problema de altitude, como a edema dos pulmóns ou a edema cerebral que vou explicar máis tarde, a persoa con este problema non se adaptou á mente. Quero dicir que a medida que a persoa que non ten problemas vaise aclimatando, despois duns días nesa altitude. Pero quen teña un problema de aclimatación non conseguirá nada nesa altitude. Será peor, porque a medida que pasen os días o seu estado de saúde irase agravando. O mellor é perder altitude canto antes.
Elh.- Acaba de citar a edema cerebral. Que é?
JFA.- A edema cerebral é consecuencia da poliglobulia. O sangue, ao ter moitas células vermellas, vólvese moi grosa e ten dificultade paira camiñar polos estreitos vasos sanguíneos. E como ocorre nos pulmóns, cando hai dificultade paira a circulación sanguínea no cerebro, a auga comeza a acumularse nas membranas cerebrais. A auga almacenada no cerebro presiona e pode causar a morte.
Vin algún caso así e é emocionante. En Ándelos vin un inglés no 86 e sobre a causa dun edema cerebral, un ser humano vexetal: tiña una mirada perdida, non ouvía, non sentía nin sufría. Ademais, esta situación non ten retorno.
O típico de ándelos é a edema pulmonar. Hai que facer una aclimatación moi rápida e a altitude dos montes é menor. Collen o autobús en Ándelos en Lima e un día sóbenche ao altiplano, a 4.000 m. Non hai una forma de aclimatación adecuada. Con todo, no himalaya poden producirse máis facilmente edemas cerebrais, xa que a altitude é maior.
Os síntomas máis importantes da edema cerebral son a falta de coordinación e o choteo. Exponse un tipo de test paira detectar posibles sumas sinxelas cando se baixa cada mañá. Se non o consegues, o mellor é empezar a baixar canto antes.
Elh.- Tivestes problemas de conxelación?
JFA.- Bo, vouche a explicar o mecanismo das conxelacións. Existen dúas causas principais. Por unha banda, a poliglobulia. O sangue é máis grosa e ten dificultade paira circular polos estreitos vasos sanguíneos das extremidades e non pode levar a calor necesaria. Doutra banda, fatígaa fai que o sangue vaia aos órganos necesarios paira vivir en maior medida (cerebro, riles, pulmóns) e non ás ramas.
Que facer contra o engorde do sangue? Hai que beber moito. A altitude pérdese moito líquido. O ambiente é moi seco, xa que arriba a presión do vapor de auga tamén é baixa. Na respiración pérdese moito líquido. A base da alimentación son cousas secas, non podes subir verduras. Tes que conseguir todo a auga derretiendo a neve e é un traballo moi canso. Imaxínache que chegas á tenda cansado ao final do día e tes que estar moito tempo quentando a neve no lume para que non caia, sacar a man da neve fóra... Eu a mañá anterior á cima estiven 2 horas e media paira conseguir 7 litros de auga. Estás en contra da túa vontade porque estás canso e preferías estar durmido, pero si queres perdurar tes que facelo obrigatoriamente.
Elh.- Podería dicir si era sobre a alimentación que tivestes?
JFA.- En expedicións como a nosa existen tres tipos de alimentación: a de marcha de aproximación, a do campamento basee e a de acampada en altitude. Nós compramos en Nepal os alimentos que comemos na marcha de aproximación e no campamento basee: macarrones, pastas, bollería, marmeladas, pan, verduras, etc. Ademais, tomabamos concentrados vitamínicos paira equilibrar a dieta. Nos campamentos de altitude tomabamos alimentos deshidratados e concentrados vitamínicos. Era imposible tomar alimentos frescos, xa que por unha banda o peso a subir aumenta moito e por outro o risco de perder. Con todo, sen mirar ao peso sobes un capricho. Nós, por exemplo, subimos un pico de chourizo.
*
Concluímos así o diálogo que mantivemos con Juan Fernando Azkona sobre o Goimendi e agora parécenos que sabemos algo máis.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
