Lorategiak, gizakia sentsazio bila
Gaur egungo lorezaintzan denak balio du: ingurunearekin erabat integratuta egon daiteke lorategia edo kontrastean, lerro zuzenez josia edo ez, material naturalekin egina edo eraikuntzako hondakinekin... are gehiago, loreak eta landareak egotea ez da ezinbestekoa. Ez da beti nabarmentzen gizakiak egina dela, diseinatua, baina hala da, baita itxura naturala duenean ere.
Diseinu ausartenak
Punta-puntako lorezaintza zertan den jakiteko erakustoki aparta da Chaumont-sur-Loire-ko jaialdia, Frantzian. Nazioarteko lorategi-jaialdia da: urtero, berrehun bat lorategi-proiektu jasotzen dituzte, horietatik hogei aukeratu eta gauzatu egiten dituzte; horretarako prestatutako hogei partzela dituzte Chaumonteko etxaldean (berrehun metro koadrokoa bakoitza). Lorategi-diseinu ausartak, berriak, orijinalak, harrigarriak izaten dira, eta apirila eta urria bitartean ikusgai jartzen dituzte.
Urtero gai bat aukeratzen dute antolatzaileek, eta gai horrekin zerikusia duen lorategi bat diseinatzen dute parte-hartzaileek. 2006rako aukeratu duten gaia, esate baterako, hau da: "lorategian jostari".
Parte-hartzaileak taldeak izan ohi dira, profesionalak zein eskoletakoak. Normalean taldea ez dute lorezainek bakarrik osatzen; arkitektoak, paisajistak, diseinugileak, eszenografoak, ingeniariak... hainbat arlotako espezialistak batu ohi dira. Epaimahaiak bereziki baloratzen du taldea jakintza-alor anitzekoa izatea.
Talde bakoitzak bere eran interpretatzen du gaia, nahi duen materialak eta teknikak erabiliz... sormenarena da muga bakarra --partzelaren neurriaz eta aurrekontuaz gain, noski--.
Chaumont etxaldeko diseinuak ikusita, argi dago lorategiaren kontzeptua oso zabala dela. 2003an, esate baterako, zeresan handia eman zuen Adrian Geuze-k egindako diseinuak: lorategiko elementuen artean kalabazak eta hezur-piloa zeuden.
Chaumonteko diseinuak ausartegiak dira agian halakoetara ohitua ez dagoen batentzat, ez baitira sartzen lorategiaren definizio klasikoan --hiztegiaren arabera, "lorategia: landareak, eta batez ere lore apaingarriak, hazten diren lur-zatia" da--. Diseinu horietan natura (zentzu zabalenean) guztiz bortxatzen da artea egiteko.
Argi dago lorategiaren definizioa oso zabala dela gaur egun; eta diseinu berri horiek batzen dituen ezaugarri nagusi bat behinik behin badute: sentsazioak eragiten dituzte. Inor gutxi geratuko da epel halako lorategiak ikusita.
Beste muturrean, natural-naturalak, itxuraz
Dena dela, gaur egungo joerak ez daude beti arkitekturarekin eta punta-puntako diseinuarekin hain hertsiki lotuta; klasikoagoak dira, nolabait esateko, hiztegiko definiziotik gertuago daude. Stockholmeko Rosendal lorategia, esate baterako, Chaumonteko diseinuetatik urrun dago, konbentzionalagoa da. Lehenengo begiratuan baratze bat dirudi; berehala ohartzen da bat, ordea, karga estetiko handia duela. Hango lore-multzoak, zuhaitzak, barazkiak eta gainerakoak ez daude hola-hala jarrita. Alderantziz.
Rosendal lorategian arreta pizten duen lekuetako bat hondakinak konpost bihurtzen diren gunea da, lorategi eta baratze gehienetan ezkutatu egiten den gunea, hain zuzen ere. Ez da kasualitatea; aitzitik, gaur egun ingurumenak duen garrantziaren seinale da. Izan ere, XXI. mendeko lorezaintzan joera bat nabarmentzekotan, ingurumenarekiko ardura eta begirunea da joera hori.
Nekazaritzan bezala, lorezaintzan ere geroz eta garrantzia handiagoa ematen zaio ingurumenari, eta, hori dela eta, ingurumen-lorezaintza indarra hartzen ari da.
Ingurumen-lorezaintzan nekazaritza ekologikoaren irizpide berberei jarraitzen zaie. Tokiko klimara eta lurrera ondoen egokitutako landareak aukeratzen dira, larregi ongarritu eta ureztatu beharrik ez izateko. Eta, landareak eta lurra ez ezik, ekosistema osoa hartzen da kontuan --besteak beste izurririk ez izateko erarik eraginkorrena, eta, batez ere, garbiena da, pestizidak ahalik eta gutxien erabiltzea baita lorezaintza ekologikoaren premisetako bat--. Garbi dago, eredua natura da. Horrek ez du kentzen natura menperatuta egotea, noski.
Dena dela, lorategietan oso ohikoak dira kanpoko espezieak oraindik ere. Itxura denez, Ingalaterrako lorezaintzaren eragina da hori. Kanpotik ekarritako espezie asko erabili izan dituzte, eta hango klimara egokitu ere egin dira asko.
Lorategi ingelesek paisaia naturala bilatzen dute ('paisaia' da, hain justu, gizakiaren eragina ikusten delako). Paisaia-lorezaintza deritzon lorezaintza-eredua XVIII. mendekoa da, Erromantizismoaren garaikoa. Kent, Brown eta Repton paisajistek mundu ideala bilatzen zuten (greziarren Arkadiaren ideia zuten buruan), eta, horretarako, mundu ideal horretako elementuak ezartzen zituzten paisaian: belazeak, zuhaitzak, ardiak... Hala, ingurune natural baten sentsazioa lortzen zuten; baina interbentzio-maila oso handia zen.
Aintzirak, belazeetako gorabeherak, zuhaitz-multzoen kokapena zelaiaren marko gisa belazean sartu-irtenak eginez... guztia diseinatua zen. Zuhaitzak, esate baterako, inausten zituzten, baina 'txukuntzeko' baino ez; ez zedila igarri zainduta zeudenik.
Ingalaterrako lorategiak eredu izan dira baratze-lorategien oparotasunari dagokionez ere. Gertrude Jekyll-ek jarraitzaile asko izan ditu. XIX. mende bukaerako eta XX.aren hasierako lorategi-diseinatzaile horrek landare-espezie zerrenda amaigabea erabiltzen zuen; eredu gisa, oroimenean zeukan txikitako Ingalaterrako countryside hura omen zuen, landazabala, alegia. Hura zela eta, landazabaleko landareak sartu zituen, besteak beste, lorategi eta baratzeetan.
Bestalde, klima epelagoetatik Ingalaterrara ekarritako espezieek lore eta fruitu gutxiago ematen zuten, oro har. Hori konpontzeko, hormaren kontra hazten zituzten; hala, hormak beroa pilatzen du, eta landareak ingurune epelagoa dauka hazteko. Adibidez, magnolia bat ikus daiteke etxe ingeles bateko horman loraldi betean, landare igokari bat balitz bezalaxe hazita; eta udareondo bat fruta gozo-gozoz beteta baratzea inguratzen duen hormaren kontra.
Eta hormatik gertu hazten zituzten loreak ere, lur-sail estuetan pilatuta, hormaren babesa eta beroa aprobetxatzeko. Hala, nahasian hazten zituzten arrosak, izpilikua, ezpela, bergenia...
"Naturak ez ditu maite lerro zuzenak"
Lerro zuzenak oso ohikoak dira gaur egungo lorategietan, ordea. Zuzen-zuzen moztutako heskaiak edo landarezko hesiak --topiaria izenarekin ezagutzen den artea, apaintzeko inaustea--, esate baterako, beste lorezaintza-eredu batetik mailegatu dira. Izan ere, helburua ez da beti izan naturala ematea: Frantziako Arrazionalismoaren garaian (XVII. mendea), esate baterako, helburua natura menperatua agertzea zen, gizakia naturaren gainetik zegoela sentiarazi behar zuten. Gogoan izan Versailles-eko lorategia (Andrée le Notre-k diseinatua).
Itxuran oso lorategi desberdinak diseinatzen bazituzten ere, paisajista ingelesek frantziarrengandik edan zuten hasiera batean; eta frantziarrek, noski, aurretik izan ziren beste lorategi-diseinu batzuk izan zituzten eredu (Italiako Errenazimendukoak, besteak beste). Eta abar.
Lorategi bateko elementu bakoitza banan-banan hartuta (iturria, loreak, argia eta itzala, zuhaitzak...), atzera egin daiteke lorategien historian, estilo batetik bestera. Ikusten denez, gaur egungo lorategietan aurrez landu izan diren estiloen aztarnak ageri dira. Eta agian horrexek egin ditu hain desberdin... Definizio bat emanez gero, baten bat kanpoan geratuko litzateke beti. Batzen dituen ezaugarri bat, behintzat, bada: lorategietan natura moldatu du gizakiak sentsazioak eragiteko.
Eskerrak Mendikoiko Joseba Plazaolari artikulua prestatzen laguntzeagatik eta argazkiak uzteagatik.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
