Hasiera »   Erreportajeak »   Lehorreko lana, ezinbestekoa

Traballo en terra, imprescindible

• Zabaldu:
• Twitter
• Facebook
• Emaila

Ao saír da praia, a limpeza do galipot da planta dá lugar a traballos. Con todo, este traballo non é nada comparado co que se está esforzando por limpalo desde novembro. O combustible vertido polo Prestige segue chegando á costa, sen que sexa posible limpar moitas zonas contaminadas anteriormente. É certo que as primeiras imaxes negras diminuíron, pero aínda queda moito por facer. Como limpalo todo?

A costa cantábrica presenta un aspecto mellor que hai uns meses, xa que na superficie do mar xa non hai una gran capa de mousse de chocolate. Con todo, desde un punto de vista próximo, detéctanse rapidamente restos de fuel. Tendo en conta a proximidade do verán e a importancia do turismo, está a buscarse o método máis eficaz e adecuado paira limpar o litoral. As preferencias das autoridades e os científicos non sempre coinciden.

Con todo, todos teñen claro que non se pode deixar toda a limpeza en mans da natureza. Antes a xente pensaba que a natureza tiña una capacidade de renovación ilimitada e vertía tranquilamente os seus residuos ao mar, coa esperanza de que co tempo o propio mar destruíseos. Si o mar é de feito capaz de degradar os residuos, pero só en parte, unha vertedura deste tipo supera esa capacidade.

Desastres anteriores demostraron que hai que facer un esforzo de limpeza. En 1974, no estreito de Magallanes, o petroleiro Metula emitiu 50.000 toneladas de combustible, nas que ao existir un mar moi abrupto e non habitar ninguén, non se fixo nada paira limpar a vertedura. Desde entón pasaron case trinta anos e as rocas seguen estando asfaltadas.

Que situación, una solución

O combustible vertido polo Prestige tamén se degrada lentamente e a costa cantábrica non pode manterse, son necesarias os labores de limpeza. Con todo, o límite entre os beneficios da retirada de fuel e os danos derivados das operacións de limpeza é moi débil nalgúns lugares. Nalgúns desastres anteriores empregáronse métodos de limpeza duros, e logo víronse as consecuencias: estes tratamentos foron máis prexudiciais a longo prazo que o combustible.

A pesar de utilizar métodos suaves, convén que nalgúns lugares só participen expertos. Por exemplo, as marismas, as praias con dunas ou os baixos niveis da zona intermareal son moi vulnerables, polo que se debe extremar a precaución no traballo xa que pola contra é fácil evitar que se beneficie e prodúzase un dano.

Paira minimizar a afección á contorna é imprescindible una adecuada planificación e coordinación das tarefas de limpeza. Paira empezar, convén saber como é o combustible, xa que á hora de elixir os métodos de limpeza tamén ten influencia. Neste caso, o fuel do Prestige ten poucos compostos solubles e volátiles, polo que cabe supor que case todo o que se verteu antes ou despois chegará á costa.

Por outra banda, o fuel que chega inmediatamente despois da vertedura é diferente ao que chega nun tempo. A situación empeora co tempo: o fuel capta a auga, se emulsiona e o seu volume duplícase ou triplica. Finalmente, o fuel pode chegar a conter entre o 60% e o 70% de auga. O problema é que é moito máis viscoso e pegañento que o fuel inicial.

Posteriormente, tras moito tempo de combustibles no mar, aparecen as bolitas de alcatrán. Debido ás ondas e ás correntes, as grandes manchas iniciais se fragmentan, pérdense os compostos volátiles e a capa superior endurécese. Así se forman as bólas de alcatrán. Son menos pegañentas que a emulsión de fuel e recóllense con relativa facilidade na costa, pero son moi persistentes.

O mellor, a man e suavemente

Na beira do Cantábrico, os labores de limpeza levan a cabo principalmente de forma manual, non só porque ás veces non existe outra alternativa, senón porque é a mellor opción. Con todo, hai zonas nas que se opta por non actuar: zonas moi perigosas paira as persoas que traballan, zonas nas que os labores de limpeza son máis nocivas que beneficiosas, cantiis onde as ondas limpan moi ben...

Na maioría dos demais lugares, o mellor método de limpeza é a recollida manual do fuel mediante pas, anciños, cepillos, salabardos, etc.

A limpeza manual é moi adecuada se a contaminación é baixa ou media e si faise ben o risco de afección ao medio ambiente é realmente baixo. O maior risco é limpalo con “demasiadas ganas” e extraer algas e organismos adheridos, por exemplo. Ademais, hai que prever onde recoller os residuos e por que camiño, paira evitar contaminar o que antes estaba limpo.

Os materiais absorbentes, como as fibras de polipropileno, o serrín, a palla, etc., son apropiados nalgúns lugares, como os pozos de tramo de roca. Este método non produce ningún dano, pero non serve paira recoller as bólas de alcatrán cando o fuel é moi viscoso. Nos pozos con maior cantidade de combustible pódense utilizar aspiradoras. Con todo, do mesmo xeito que ocorre cos materiais que absorben o aceite, o combustible debe estar líquido e a maior parte do fuel xa está reforzado.

En zonas con gran cantidade de fuel, rocas con pedras grandes, edificios ou cando non é posible chegar ao lugar onde se atopa o fuel, utilízanse mangueiras a baixa presión. A presión da auga debe ser inferior a 10 psi e unirse a un sistema de recollida de combustible desprendido. Ademais, paira evitar danos ás comunidades situadas no nivel baixo ou nos sedimentos, en ocasións é recomendable utilizar mangueiras cando a marea está arriba.

Experiencias anteriores, leccións

As mangueiras de alta presión só son recomendables nos edificios e nalgunhas rocas que non chegan á marea. Na vertedura de Exxon Valdez en Alaska en 1989 utilizáronse chorreados de auga a alta presión paira a limpeza dalgunhas zonas. Estes lugares tardaron máis tempo en recuperarse que os mantidos. Por iso, agora este método só se utiliza en diques, peiraos, etc.

Aínda que en xeral comprobouse que a limpeza manual é a máis adecuada, utilizouse tamén una gran maquinaria en determinadas zonas, como é o caso da praia de San Lorenzo de Xixón. O chan desta praia é moi compacto e a marea negra chegou a ela durante uns días. Entón utilizáronse as escavadoras. Noutros casos, en praias con sedimentos pouco compactados ou con manchas dispersas de fuel, non se recomenda en ningún caso o uso de maquinaria.

Ao principio, en Galicia houbo máis dun que pediu a entrada de grandes máquinas, que non crían que coa limpeza manual sería suficiente. Con todo, o uso de máquinas pode causar danos enormes: En 1978, o petroleiro Amoco Cádiz emitiu 250.000 toneladas de combustible en Francia, fronte a Bretaña. Alí, como aquí, había moita xente que vivía desde o mar e esforzouse moito por retirar o combustible. Paira a limpeza das rías introducíronse grandes maquinaria e retirouse medio metro do sedimento de fondo. Na actualidade estes lugares non foron recuperados.

O sucedido en catástrofes anteriores foi decisivo paira decidir que medidas tomar.

Pero iso non é suficiente. Os expertos denuncian que nestes casos non se realizan suficientes investigacións científicas, polo que non é posible tomar decisións baseadas en resultados científicos. Por iso, paira saber como se debe actuar é imprescindible realizar investigacións a longo prazo. Porque a ciencia ten que dicir.

Limpar a costa: que é o prioritario?

O fuel do Prestige foi a lema diario do pasado inverno: estase vertiendo tanto por día, Nautile cubriu tantos buracos, recolléronse tantas toneladas nas praias, tantos pescadores no mar. Inmediatamente detectouse a necesidade de realizar una recollida de fuel no mar paira evitar a chegada da vertedura á costa. Quedou patente que o esforzo realizado nesta zona na Comunidade Autónoma do País Vasco ha tido un resultado moi positivo, eliminable. Polo demais, lamentablemente, camiñamos en paralelo.

Nas nosas praias queda pouco que “salvar”, desgraciadamente e salvo excepcións. Os valores naturais e ecolóxicos mellor conservados na nosa costa presentan costas rochosas. A comisión institucional creada paira a xestión da crise, impulsada por grupos ecoloxistas e naturalistas, aprobou con bastante celeridade o protocolo de limpeza de rocas, pero a súa aplicación non foi priorizada por expertos en crises de Erika e Exxon Valdez. Tamén corre perigo a presenza de rocas, e non está clara a validez dos métodos de limpeza. Ademais, limpar una zona costeira tan custosa e volver a ensuciarla rapidamente... Non. Pospúxose.

Mentres tanto, o fuel das rocas empezou a moverse e a cambiar. Unhas manchas de fuel resistentes anteriormente solidificadas, reblandecidas polo sol, empezan a deslizarse cara a zonas non manchadas. Outros quedaron cubertos polo movemento das pedras. Outras son separadas polas ondas das rocas e dispersas pola costa. É dicir, empezan a suceder imprevistos. A limpeza non priorizada parece que finalmente se acometerá.

Pero mentres tanto, os ciclos da natureza avanzaron, como cada ano. Os falcóns e os quejigales da costa dedícanse á cría desde xaneiro, case o mesmo número de bufos brancos e cordas. Agora toca ás gaivotas e ao sero: Paira San Prudencio haberá novos ovos asados nas colonias de cría, e os pitos que non saben voar estarán até a zona de San Ignacio, baixo a ameaza de calquera persoa. As brigadas de limpeza non están a pensar en entrar AGORA, non? Ou si manda San Turismo?

Rafa Saiz

Por onde lavar? Antes de comezar cos labores de limpeza deberase definir o lugar preferente. Paira iso non só se ten en conta o grao de contaminación, senón que tamén se contempla outros aspectos. Por unha banda, os lugares de alto valor ecolóxico deberían ser os primeiros en limparse, xa que ameazan aos habitantes e aos seus descendentes. Doutra banda, tamén se mira o aspecto socio-económico, xa que hai moita xente da costa que vive dos viveiros de marisco e das praias turísticas. Ao final, con todo, o aspecto práctico é decisivo, en parte planifícase en función do diñeiro dispoñible.