Mala materia prima, difícil solución
O primeiro que se pode facer é xerar menos lixo. En concreto, a Unión Europea ha incluído na súa normativa una lista de prioridades nas diferentes opcións de tratamento do lixo, na que se indica en primeiro lugar a redución da cantidade de lixo. A reutilización, a reciclaxe, a compostaxe, a incineración paira o aproveitamento enerxético e, por último, o depósito en vertedoiro do que non é útil.
A aposta polas incineradoras céntrase na valorización enerxética, onde se concentran os esforzos e destínase moito menos diñeiro para que as medidas anteriores sexan efectivas.
Con todo, pódense adoptar medidas concretas e efectivas paira reducir a xeración de lixo, reutilizar o material refugado e reciclalo ao máximo. O resultado non só é beneficioso paira o medio ambiente, senón tamén paira os beneficios económicos e sociais. Por exemplo, en Bélxica múltanse os produtos que teñen máis envoltorios dos necesarios. En Alemaña, os produtos adecuadamente recolleitos levan un punto verde que permite aos consumidores elixir responsablemente.
Alfonso do Val estivo dirixindo os plans de residuos de Navarra, Selecta e A Palma, entre outros. Segundo el, o programa navarro adiantouse ás normativas e actuacións existentes en Europa e Estados Unidos paira a recollida selectiva e a reciclaxe (1993-96). Por exemplo, na mancomunidade de Montejurra conseguiron reciclar máis do 60% do total de residuos xerados.
En canto á recuperación e reutilización, en Navarra colaboran con Traperos de Emaús e os grupos que traballan niso desde sempre. A integración destes grupos no sistema é moi efectiva e ‘económica’. Segundo Alfonso do Val, as 150 familias xitanas que operan nun único barrio marxinal de Madrid na recollida de chatarra acumulan máis chatarra metálica que todas as plantas de recuperación de Madrid. Hai que ter en conta que España importa anualmente 4 millóns de toneladas de chatarra férrica e que só recupera un millón e medio de toneladas.
Residuos fertilizantes
Una das partes aproveitables dos residuos é a materia orgánica. No lixo urbano abundan as materias orgánicas fermentables: restos de comida procedentes de fogares, restaurantes e industrias alimentarias, restos de matadoiros e carnicerías, de parques e xardíns e de lodos de depuración. Finalmente, a metade dos residuos son materia orgánica.
Compostable con materia orgánica fermentable. O compost obtense pola degradación controlada desta materia orgánica, que ademais de ser útil paira a fertilización do chan, ten outras vantaxes: evítase a contaminación por degradación incontrolada dos residuos, redúcese considerablemente o volume de lixos a vertedoiro ou tratamento...
Normalmente, o compost que se obtén é de pouca calidade, xa que leva mesturado outros materiais. Ademais, as antigas instalacións son pouco eficientes. Por iso, só quedan a metade das 50 plantas de compostaxe existentes en España. En Europa a compostaxe tamén sufriu un forte retroceso e agora só o 3% dos residuos urbanos se compostan.
Con todo, a separación correcta da materia orgánica e o control do proceso permiten obter un compost de boa calidade que enriqueza os chans agrícolas, axardinados e forestais queimados. En Navarra, o compost e o lodo utilízanse en agricultura ecolóxica, obtendo en tres anos unha reciclaxe de 40 mil toneladas de materia orgánica. En calquera caso, pódese utilizar compost de menor calidade tanto en obras públicas como na restauración de canteiras e áreas degradadas.
Recuperando a enerxía dos residuos
Outra forma de aproveitar a materia orgánica é a xeración de biogás. As bacterias que degradan a materia durante a compostaxe son aerobios, é dicir, necesitan osíxeno paira vivir. O biogás obtense por medio dun medio libre de osíxeno, no que as bacterias anaerobias degradan a materia orgánica e o resultado é metano e dióxido de carbono.
Nos vertedoiros, a fermentación anaerobia prodúcese de forma espontánea e os gases que se xeran deben ser controlados, sobre todo o metano, que é explosivo en concentracións entre 5-10%.
Nas plantas de obtención de biogás todo realízase baixo control e os gases utilízanse paira producir enerxía eléctrica: 620 litros de biogás necesarios paira producir aproximadamente 1 kW h de enerxía eléctrica.
Un exemplo é a planta da Coruña. Recibe diariamente 500 toneladas de residuos, moitos dos cales transforma en electricidade. A enerxía eléctrica xerada é suficiente paira cubrir as necesidades da propia instalación e paira iluminar as rúas da cidade. Ademais, una vez terminada a fermentación anaerobia da materia orgánica e cando non se produce máis gas, os restos que quedan utilízanse paira facer compost.
Queimar lixo paira obter enerxía
Outra forma de recuperar a enerxía contida nos residuos é mediante quéimaa do lixo, e existen varias posibilidades de facelo. As máis comúns son as incineradoras, pero tamén se están investigando e mellorando tecnoloxías baseadas na gasificación e a pirólisis.
Segundo o enxeñeiro Mikel Alberdi, da empresa de consultoría ambiental ADE Biotec, a gasificación presenta numerosas vantaxes fronte á incineración. Na gasificación e na combustión tradicional empréganse temperaturas similares, pero na gasificación trabállase con menos aire. Desta forma redúcese a xeración de gases e compostos tóxicos e ademais utilízase o gas producido, polo que practicamente non se emite nada á atmosfera. Doutra banda, nas escorias e cinzas que quedan nas incineradoras hai contaminantes, mentres que os restos que quedan na gasificación son cristais totalmente inertizados.
Con todo, a gasificación aínda non está totalmente desenvolvida. Uno dos inconvenientes é que os residuos deben ser homoxéneos, xa que se debe conseguir que a temperatura sexa a mesma. Pero niso avanzaron moito ultimamente, e ese problema xa está superado. A tecnoloxía está cada vez máis avanzada, xa que recentemente previuse a instalación dunha planta incineradora en Alemaña e finalmente instalouse una planta de gasificación.
O mesmo ocorre coa pirólisis. Na pirólisis trabállase sen osíxeno e utilízanse temperaturas máis baixas que na incineración. Isto reduce a xeración de gas e o produto final é un líquido aceitoso que pode ser utilizado como combustible. Este líquido, con todo, non pode utilizarse directamente, é moi complexo e debe ser tratado. Esta é una gran desvantaxe xa que encarece moito esta opción. Con todo, pódense dar algúns pasos: En Xapón realízase a pirólisis de plásticos e as institucións dan diñeiro ás refinarías para que reciban o líquido final.
Con todo, paira moitos nin a gasificación nin a pirólisis son alternativas ás incineradoras. Baséanse en diferentes tecnoloxías, pero todas elas requiren unha subministración continua de combustible paira o seu funcionamento. É dicir, necesitan lixo e canto maior sexa o seu poder calorífico mellor. Isto dificulta a alternativa de redución, reutilización e reciclaxe dos residuos urbanos.
Vertedoiros cheos
Se a queima de lixo non é una alternativa, moito menos a acumulación en vertedoiros. Con todo, os actuais vertedoiros controlados aseméllanse pouco aos antigos vertedoiros, e grazas a eles eran una fonte de graves problemas sanitarios e ambientais. Con todo, non é posible seguir acumulando en vertedoiros todo o lixo xerado, xa que non hai espazo suficiente. A Unión Europea tamén o sinala claramente: só se recollerán en vertedoiros os residuos que non poidan ser recuperados, reciclados ou valorizados energéticamente.
Por tanto, o criterio respecto dos vertedoiros é claro, xa que deben pasar de ser o sistema de tratamento de residuos case único e máis estendido a ser a última opción. Así mesmo, deberán estar especialmente deseñados e xestionados paira minimizar o impacto ambiental.
En canto ao lixo, o único que está claro é que a solución non é fácil. Non hai una solución única, seguramente haberá que aproveitar todas ou a maioría das alternativas existentes, sempre medindo ben os danos e os beneficios, e sen esquecer cal é o lixo que menos problemas xera: a que non se xera.
Case todo o que se tira ao lixo pódese separar e reciclar
Segundo o Goberno Vasco, a relación de materiais reciclables é a seguinte:
- Materia orgánica
Papel e cartón Envases de
plástico, latas e briks
Envases
de vidro
Pilas Residuos de obras domésticas Acumuladores
e baterías Aceite de
coche Aceites vexetais usados Residuos eléctricos
e electrónicos
Grandes electrodomésticos Residuos
téxtiles Medicamentos Lámpadas de
descarga (fluorescentes, halógenos...)
Pneumáticos
Radiografías
Residuos tóxicos domésticos
Un par de opinións
“A incineradora paréceme hoxe una solución razoable paira Gipuzkoa”
da Facultade de Química da UPV e investigador en contaminación atmosférica.
“A incineración ten as súas contras, pero é a opción máis desenvolvida e rendible das existentes.
Por exemplo, a compostaxe con materia orgánica presenta dificultades de comercialización e, ademais, as dioxinas e outros compostos tóxicos que contén o lixo non desaparecen. Outra opción é a metanización, a xeración de biogás. Pero iso tamén ten problemas, as instalacións son feas, malolientes e o metano se inflama con facilidade.
Doutra banda , a gasificación e a pirólisis poden ser solucións adecuadas no futuro. Pero hai que ter en conta que a súa eficacia depende das materias primas e que o lixo é materia prima de baixa calidade.”
“O plan de residuos de Gipuzkoa elaborouse paira xustificar a incineración”
Greenpeace España.
“As incineradoras son máquinas de queima de lixos que necesitan paira rendibilizalas. Por tanto, apostar pola incineradora é loitar contra as medidas de redución, reutilización e reciclaxe de residuos.
Economicamente, case calquera outro medio é máis barato que a incineración. E é que as incineradoras demandan una investimento enorme, pero por suposto, o negocio tamén é desta medida. A construción do edificio, o comercio de lixos e a venda de enerxía son paira algún un negocio enorme. A incineradora hipotecará a xestión dos residuos de Gipuzkoa paira os próximos 25 anos.”
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
