CALERAS, Fornos de obtención de cal
O uso de cal vivo que melloraba a calidade das terras de cultivo estivo moi estendido no noso territorio até mediados deste século. As caleras eran fornos especiais utilizados paira a fabricación de cal vivo mediante o calcinado do cal.
Facultades do cal vivo paira o tratamento e corrección de terras agrícolas XVIII. Coñecéronse a principios do século XX. No libro Etnografía Histórica de Navarra, Xullo Caro Baroja recolleu o testemuño do párroco de Juan de Armasa Beintza-Labaien, segundo o cal o descubrimento do cal deuse en Lekunberri. Así, en 1705-1709, na fame da montaña navarra, o cal queimado e pulverizada quentaba a terra que en realidade era fría.
A partir deses anos e en gran medida coa difusión do millo, os caleros ou cisnes estendéronse por toda Euskal Herria. Utilizáronse durante dous séculos e medio, ata que ao longo deste século foron diminuíndo e desapareceron por completo cara a 1950.
Desgraciadamente, hoxe en día a maioría das caleras están deterioradas e son poucas as persoas que poden dar explicacións precisas sobre o seu funcionamento.
Caleras de diversos tipos
Segundo explicou o calero de Leitza, José Sagastibeltza, que acendeu tres caleras nos últimos anos, entre nós había dous tipos de caleras. Os coñecidos como de lixo eran os fornos de pedra máis antigos que soportaban o lume. Nelas acumulábase a calcaria nunha bóveda de pedra calcaria e debaixo quéimase a madeira de carballo e haxa durante as noites e días. Na parte inferior do forno atopábase a boca de aceso e un segundo orificio regulaba a entrada de aire. Cando a cocción terminaba nuns seis días, o lume apagábase e tras deixar arrefriar un par de días saía cal viva.
O outro carobimot chamado Arragoa tiña un proceso continuo. A pedra e o combustible cargábanse por capas e o cal extraíase por baixo mediante unha malla metálica.
Proceso de crisol
O cilindro interior do crisol tiña una altura aproximada de 5 metros e un diámetro de 1,2 metros. Paira facilitar os traballos construíanse en pendentes que facilitaban o acceso ás bocas superiores e inferiores.
O forno acendíase e comezaba a quentarse con escobas completamente secadas durante tres horas. Logo engadíanse as achas de carballo durante outras 2-3 horas e a continuación podíase empezar a utilizar madeiras máis grosas.
O calcero, observando o fume, podía saber en que pasos estaba a cocción. A cor branca do fume indicaba que a temperatura era máis baixa do suficiente e que os azuis estaban a quentar ben. Os orificios situados na parede inferior do forno regulaban a entrada de aire.
Una vez ben quentado o forno, engadíase una capa calcárea do tamaño da mazá e engadíanse alternando capas de madeira e calcaria.
Ás 10 horas de acenderse, os primeiros anacos de cal caían da rede, pero ao queimarse de forma irregular volvíase a meter ao forno. Cada dúas horas enchíase o forno cunha capa de madeira alterna de pedra e carballo, haxa e castiñeiro.
A cantidade de roca a empregar dependía da cantidade de cal que se pretendía obter, xa que o proceso era continuo, xa que a medida que se extraía o cal o forno enchíase de combustible. Ás 24-50 horas despois do aceso, a temperatura do forno estabilizábase ao redor dos 1000 C e posteriormente o proceso realizábase a continuación. O cal ben cocido arrefríase rapidamente e gardábase nun alpendre até levala a expandirse nos campos. Una parte reservábase paira a fabricación de lechería e utilizábase principalmente paira blanquear os muros dos caseríos.
A calera permanecía acendida entre 7 e 15 días, dependendo dos caseríos que ía abastecer. Durante eses días o responsable da calera e os seus acompañantes levaban a cabo con entusiasmo a Ian e, una vez terminados os traballos, despois de una serie de penurias e suores, una boa cea terminaba con esta xoia.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
