Crónica en primeira persoa dunha erupción
Numerosos investigadores de diferentes disciplinas participaron na recollida de datos en Cume Vello ou na análise dos datos enviados desde alí nos seus laboratorios, datos que aínda se están estudando. Janire Prudencio Soñora, doutora en Ciencias da Terra e bulcanóloga do Instituto de Geofísica da Universidade de Granada, é una desas investigadoras que di: “A erupción da Palma permitiunos investigar una erupción antes e despois”.
Una erupción anunciada
Prudencio lembrou que nos anos 2017 e 2018 houbo terremotos na Palma, pero mantivéronse, e ademais nesa época el estaba en EEUU investigando varios volcáns. Por tanto, non prestou especial atención á Palma. No verán de 2021, con todo, fortaleceuse, e entón si, puxéronse todos mirando á Palma.
Desde principios de setembro, cada vez tiñan máis claro que se ía a producir una erupción, ata que a un compañeiro díxoselle o día que ía ser. Non fallou. A predición baseouse en dous tipos de datos: deformación e sísmicidad.
Así o lembrou Prudencio: “Cada día a superficie terrestre estaba máis inchada. Podiámolo ver en imaxes por satélite, mesmo en sinais GPS. De feito, o Instituto Xeográfico Español IGN e o Instituto de Vulcanología Canaria Involcan realizan un seguimento de varios puntos na Palma, dos que se dispón de datos GPS. En particular, os datos máis significativos son a altura e a distancia entre dous puntos: se aumenta a altura e a distancia, significa que se está inflando”.
O hinchamiento tamén indica que o magma está preto da pel. E é que cando está a gran profundidade, aínda que estea activo, a súa influencia non se percibe na superficie terrestre. Pola contra, cando se achega a superficie se deforma.
En canto á sísmicidad, observan a súa magnitude. Prudencio advirte que nos volcáns nunca se miden magnitudes equiparables aos grandes terremotos. “En ambos os fenómenos rompe algo e como consecuencia desa ruptura prodúcense ondas elásticas. Pero o que rompe nos volcáns é menor. A magnitude está, por tanto, asociada á magnitude do medio que rompe; o aumento da magnitude non significa que falte menos tempo paira producir a erupción, senón que se rompeu máis material”.
Pola contra, isto si se pode saber pola disposición das ondas sísmicas: canto menor é a profundidade á que se produce, máis preto está a erupción. “En setembro viamos que os terremotos se producían a unha profundidade de 10-15 cm, mentres que a semana anterior á erupción eran cada vez máis superficiais. Dous días antes medimos a case cero quilómetros. Por tanto, tiñamos bastante claro que a erupción ía ser inmediata, pero podería quedar todo niso e non explotar o volcán. Pero ao final o magma saíu fóra”.
Colaboración multidisciplinar
A deformación e a sísmicidad son as características máis significativas paira predicir a erupción, pero tamén se observan os gases. E una vez estalado o volcán, os investigadores miden moitos outros aspectos: a composición do magma, a fluidez, etc., os seus efectos sobre a flora, a fauna, a calidade do aire… “Con todo, hai que dicir que todos os datos que se reciben durante a erupción destínanse á xestión da emerxencia e non se realizan outras análises nin estudos até a súa finalización. Agora estamos en iso”.
Non é fácil traballar durante a erupción xa que o risco de deterioración das ferramentas é alto: “Por exemplo, ao principio da erupción fun a instalar uns sismómetros. En Granada recolliamos os seus datos a través dos datos do móbil, pero nun momento dado o cartón rompeu e deixamos de recibir o sinal. Estes datos non eran útiles paira a crise, pero se os houbese, teriamos que ir inmediatamente a resolvelos. Pois son moi habituais”.
Moitos investigadores continúan estudando a evolución. Prudencio e os seus compañeiros traballan agora na tomografía sísmica, que é a súa especialidade: “É como o TAC médico (tomografía axial computerizada), pero o facemos a un volcán”.
Mediante esta técnica conseguen aclarar a estrutura interna do volcán en 3D. Xa finalizaron este traballo e agora están a traballar en 4D, engadindo a dimensión do tempo, xa que han visto que a estrutura en 3D é diferente antes e despois da erupción. “Tomamos datos do terremoto desde antes e até despois da erupción, e a partir deles elaboramos o modelo de tomografía”.
Prever erupciones coñecendo os volcáns
De feito, o volcán da Palma foi “unha paréntese” no seu traballo: “Nós traballamos en volcáns activos e, por suposto, en Canarias non temos un volcán activo cada día”. En Estronboli (Italia) prodúcese una explosión cada 25 minutos. No entanto, indica que cos datos recolleitos na Palma teñen traballo paira os anos.
En total, investigou nuns 20 volcáns na súa traxectoria científica: En Italia, Etna, Estronboli e Vesubio; nas Illas Canarias, Hierro, Tenerife e agora na Palma, realizou tomografía en tres volcáns; en Xapón, noutros tres volcáns; en Estados Unidos, en tres ou catro; na Antártida, na illa de Deception; en Islandia, en dous volcáns diferente e na mesma montaña:
“Non é fácil predicir onde, cando e como será a próxima erupción”, aceptou. Explica que os sinais sísmicas dos volcáns son de dous tipos: unhas miden o movemento da terra, como nos terremotos, e outras, a que produce o magma: “O magma é un fluído en movemento que tamén detectamos e medimos. E os sinais de cada volcán son sempre diferentes das demais”.
O equipo de Prudencio ten dous proxectos paira prever erupciones, baseados en sinais sísmicas. “Detectamos diferentes parámetros aos sinais e estamos a estudar cales son útiles paira facer predicións en todos os volcáns. A cuestión é que temos moitos parámetros: enerxía, curosis, frecuencia… en total 168. Por tanto, temos traballo”.
Sorpresa de Tonga
E a erupción de Tonga pilloulles traballando niso. Segundo Prudencio, foi realmente raro: “Isto ocorre cada 30-50 anos. Desde a erupción de Pinatubo en 1991, non se produciu una erupción tan enerxética como esta. Baseado no volume de material piroclastico proxectado e a altura da columna de erupción, a escala VEI (volcanic explosivity index, de 0 a 8) foi valorada en 5. Creen que a altura da columna alcanzou os 35-39 quilómetros. Este tipo de erupciones móstrannos a forza do noso planeta”.
Confesa que paira el, é dicir, paira os que traballan en volcáns activos, foi una sorpresa. A illa levaba días sufrindo explosións enerxéticas que estaban a alterar a topografía da illa. Pero nada predixo o tamaño da erupción que se ía a producir.
“Temos que seguir investigando paira coñecer o mecanismo que provocou a columna de erupción e o posterior tsunami. Aínda non temos todos os datos, pero está claro que a interacción entre a auga e o magma tivo relación. De feito, esta interacción produce o que chamamos erupción freatomagmática, e una das súas características máis destacadas é que son altamente explosivas. Temos máis dúbidas sobre a orixe do tsunami e sobre a “desaparición” da illa, xa que non sabemos si produciuse un colapso da cadeira que provocou a columna erupcional e o tsunami, ou a explosión foi tan enerxética que provocou a desaparición da illa e o tsunami”, explica.
Por tanto, aínda quedan moitas preguntas por responder e todos os datos rexistrados serán de gran utilidade paira aclarar os pormenores da erupción.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
