Parte B do COVID -19
Neves Embade Urrutia, investigadora do Laboratorio de Medicamento de Precisión e Metabolismo do CIC Biogune, ten como misión identificar compostos que poden explicar as diferenzas entre as diferentes patoloxías que sofren as persoas con COVID permanente (ouriños, soro). O obxectivo final é obter resultados válidos na clínica.
Os pacientes con COVID permanente senten á sombra desde o principio. Así o confirma Embad: “A principios de 2020, algunhas persoas sufriron síntomas despois de superar a infección, algunhas leves e outras graves, mesmo despois de tres meses. Os síntomas eran moi variados e eran novos, é dicir, non os houbo antes de infectar. Pero, naquela época, toda a atención centrábase na enfermidade aguda, quedando á sombra”.
Paira visibilizar o COVID permanente foi moi importante que a Organización Mundial da Saúde recoñeza e definido como enfermidade, así como o traballo das asociacións creadas polos pacientes, como a asociación Long Covid do País Vasco. Embade colabora con esta última.
Explicou que o 10% dos infectados ten un COVID permanente e que é una enfermidade moi grave, non só polo seu impacto na saúde dos pacientes, senón tamén polas súas repercusións sociais e económicas: “Provoca múltiples patoloxías nos pacientes e faias incapaces de levar una vida normal. Como consecuencia, moitos perderon o seu traballo e outros non poden traballar nin facer nada. E a maioría, entre o 80 e o 90%, son mulleres, cunha idade media de 42-43 anos”. Doutra banda, nalgúns lugares constatouse que a situación socioeconómica e o xénero son variables importantes no diagnóstico e a arte do COVID permanente.
Desde o punto de vista médico, a etiología sigue sendo incerta e os pacientes son tratados sintomatológicamente en especialidades sintomáticas, en lugar de ser atendidos de forma conxunta ou coordinada. Isto aumenta a inquietude dos pacientes, segundo Embade: “Os síntomas son múltiples e non son continuos, a miúdo van e veñen, o que xera incerteza nos pacientes. Quen teñen néboa cognitiva ou mental, por exemplo, sofren moito por iso, porque non saben cando volverán recuperarse nin en que medida”.
Agora, ademais de tratamentos locais, ofrécense tratamentos máis sistémicos, como antivirus e antiinflamatorios, e ofrécese rehabilitación paira resolver problemas de cognicio, con exercicios de memoria e outras capacidades. Algúns pacientes tamén reciben tratamento psicolóxico. En calquera caso, o ideal sería crear unidades singulares que unan todos os aspectos ou, polo menos, establecer sistemas que garantan a coordinación.
Máis aló dos tratamentos sintomáticos, paira curar e, talvez, previr o COVID permanente, é fundamental coñecer como se produce. E niso está a tentar Embade. Pero di claramente: “Estamos aínda bastante lonxe deste obxectivo”.
Buscando os motivos do COVID permanente
Explica que o SARS-CoV-2 non é o único virus que provoca efectos crónicos: “O herpes, o citomegalovirus, a sucidade e outros poden producir síndromes crónicas. E estamos a ver que tamén pode ocorrer nos coronavirus. Por exemplo, o virus SARS-CoV-1 tamén produciu patoloxía respiratoria, e entre os 10-15 anos da súa aparición realizouse un estudo que confirmou a persistencia de síntomas persistentes en moitos dos infectados”.
A peste do SARS-coV-1 foi limitada, mentres que o SARS-CoV-2 está a infectar a unha parte importante da poboación en forma de ondada e variedade. As consecuencias que isto pode deixar preocupan moito a Embade: “Omicron infectou a millóns de persoas e está por ver cantas delas sufrirán posteriormente síntomas persistentes, aínda que a infección sexa leve ou asintomática”.
Con todo, tendo en conta que a maioría dos pacientes con COVID permanente son mulleres de mediana idade, Embad cre que as hormonas poden estar relacionadas, pero de momento non se conseguiu ningunha proba clara. “Iso si, hase visto que moitos dos pacientes teñen virus nos depósitos, por exemplo no aparello dixestivo. Ás veces os virus non están completos, pero algunhas partes son suficientes paira reaccionar”.
Outra explicación céntrase na inflamación: “A reacción de SARS-COV-2 activaría outros virus, normalmente non patógenos, presentes no corpo do paciente. O sistema inmunitario afectaría en exceso aos mesmos, xa que previamente foi desatendido”, explica.
E, por último, a hipótese dos autoanticuerpos sería: “A infección alteraría o sistema inmunitario, detectando corpos estraños en calquera célula e producindo anticorpos contra elas. É como nas enfermidades autoinmunes”. De feito, as enfermidades autoinmunes son máis frecuentes nas mulleres que nos homes.
Estas son as tres hipóteses máis citadas paira explicar a orixe do COVID permanente, pero non hai evidencia clara de apostar por algunha delas en todos os casos. “Non é fácil, sobre todo porque as patoloxías son variadas. Esa é precisamente una das cousas que máis me sorprende: por exemplo, un paciente pode ter problemas dixestivos un día, logo sufrirá dores de cabeza duros durante tres días… Paréceme moi duro”, confesa.
Estudo dos metabolitos
Co fin de axudar a estes pacientes, Embad investiga os metabolitos: “Os metabolitos son o produto final do funcionamento do noso organismo. Cando o corpo funciona correctamente prodúcense os metabolitos habituais en cantidades normais. En cambio, cando hai una patoloxía o funcionamento cambia e algúns metabolitos, por exemplo, desaparecen e outros se acumulan. É un bo sistema paira coñecer o funcionamento do corpo, porque é cuantificable e ademais non é xenético, é dicir, está influído polo medio: a alimentación, o estilo de vida, o exercicio físico…”
Así, mediante a resonancia magnética nuclear analízanse os biofluidos, en concreto o soro e os ouriños. Antes do COVID-19, grazas á colaboración con outros centros, dispuñan dun gran banco de mostras. Agora estanse recollendo e analizando mostras de infectados e non infectados, e por suposto de COVID permanente, comparando os resultados.
No soro cuantifícanse uns 40 metabolitos. Tamén son capaces de identificar lipoproteínas, en concreto 114 fraccións. “Isto é una cantidade moi grande”, matiza Embad. “En todas elas, miramos si existen diferenzas entre os que teñen un COVID permanente e os demais, e se houbese diferenzas, quizais chegariamos a saber que rutas metabólicas están alteradas nun COVID permanente e, por tanto, a través de que procesos prodúcense eses metabolitos”.
Teñen ao redor de 120 pacientes e sería conveniente que fosen máis para que os resultados sexan significativos, sobre todo pola variedade da sintomatología. “O mellor sería poder facer comparacións sintomáticas paira ver si hai algunha relación entre metabolitos e síntomas concretos”. Paira iso, están a colaborar co Biobanco, Biocruces e Bioaraba e contan co intercambio de datos e ideas con outros centros. “Se vísemos que teñen algo en común sería un paso tremendo paira conseguir un tratamento”, di esperanzador.
Alteracións psicolóxicas
Outra das consecuencias que deixou longo o COVID-19 é o crecemento dos problemas psicolóxicos. A Organización Mundial da Saúde alertou desde o principio de que o illamento, o medo, a incerteza e a crise económica poderían ter un impacto negativo na saúde mental. Tamén identificou grupos de risco: traballadores sanitarios, nenos e adolescentes, mulleres en risco de sufrir violencia sexual, anciáns e persoas con problemas previos mentais. Prevía que se non se contestaba adecuadamente, a necesidade de apoio psicolóxico e o crecemento dos suicidios. E así foi, así o afirmou a psicóloga Nahia Idoiaga Mondragon.
Explica que o problema é estrutural. “Non se lle deu importancia á saúde mental e ademais foi tabú durante moitos anos. E que pasou? Pois que a pota explotou. Pedíronnos que o aguantemos, e moita xente fixo un esforzo enorme paira avanzar, aínda que estea mal, e agora chéganos a factura”.
Ao medo e á incerteza propia da pandemia hai que engadir a situación económica, xa que moitos perderon o seu emprego. Paralelamente, Idoiaga menciona responsabilidades de garda: “Esta responsabilidade recaeu sobre todo nas mulleres, e supuxo e é una carga adicional”.
Así, os psicólogos que traballan na clínica están cheos de traballo. Idoiaga teno claro: “A todos fáltannos ferramentas, especialmente aos nenos e novos, pero tamén aos adultos. E ademais de ferramentas, falta malla, non temos tiradores”.
Persoas maiores e novas
Segundo Idoiaga, ao comezo da pandemia pensábase que as persoas maiores veríanse máis afectadas as situacións, xa que eran as que tiñan maior risco de enfermidade grave e morte. Con todo, as investigacións realizadas han revelado un maior dano aos mozos que a eles e deron o mesmo resultado outros grupos de investigación, tanto no País Vasco como a nivel internacional.
Segundo Idoiaga, o día a día cambiou radicalmente e teñen menos capacidade paira enfrontar á frustración. Nos nenos tamén o viron: “Durante estes dous anos estiveron moi protexidos e non desenvolveron habilidades paira superar a frustración. Isto vese tamén na sociedade. Ademais, na pandemia tivemos un punto de vista profundamente helegentrista e non nos demos conta das consecuencias dos recortes. Hai que ter en conta, ademais, que ás veces tiveron que sufrir restricións moi duras, sen sentido, como o peche de parques de atraccións”.
Paralelamente, as interaccións sociais han cambiado substancialmente, sendo especialmente importantes paira o desenvolvemento da personalidade en nenos e novos. Como consecuencia, a ansiedade estendeuse considerablemente. Doutra banda, Idoiaga considera que nos dous últimos anos deuse una mala educación emocional: “Tamén lles educamos do medo e aceptaron todas as medidas e normas. E agora non teñen ferramentas paira afrontar a frustración e as carencias emocionais”.
En calquera caso, Idoiaga confirma que a carencia é estrutural e responde a unha visión obvia da saúde: “A saúde é un estado de benestar físico, psíquico e social, pero tanto na era da pandemia como na historia, só se atendeu á parte física, esquecer do psíquico e o social. Só se agarra cando o dano xa é evidente: un ataque de ansiedade ou una depresión profunda. Non hai educación emocional nas escolas, nos fogares, na rúa, e os problemas mentais seguen sendo tabús”.
A perda das redes da Comunidade tamén é significativa paira Idoiaga. Porque a sociedade actual é máis individualista que a anterior, e os mozos, ademais, están detrás das pantallas: “Antes atopábanse na rúa, pero agora cada un está coa súa pantalla, e non educamos para que a compartan a través das pantallas e teñan una relación directa entre eles”.
Duelo e soidade
Nas persoas maiores o duelo foi vivido de forma moi traumática, especialmente ao comezo da pandemia, e Idoiaga considera que non recibiu a asistencia suficiente. Isto fai que a incidencia de trastorno por tensión postraumática sexa relativamente alta. Ademais de nas persoas maiores, tamén se incrementou notablemente a súa incidencia no persoal sanitario e de garda, ao comezo da pandemia pola gravidade da situación e, sobre todo, por fatígaa e a carga de traballo.
Así mesmo, confirma que a soidade causou moito dano. “O sentimento de soidade é ignorado, aínda que ten un peso enorme no benestar da persoa. A miúdo escóndese porque se confunde con vivir só. E non ten nada que ver, podes vivir con outras persoas na mesma casa e sentirche só. E o tempo libre non se preservou e moitos perderon os seus espazos de socialización. Perdeuse este coidado colectivo. Pero todo isto quedou oculto”.
Doutra banda, nas residencias de persoas maiores hanse implementado medidas cun enfoque helduentrista, non centradas no benestar das persoas maiores. Así, tiveron que soportar medidas inxustas como negar visitas ou autorizar moi pouco. “O centro foi de 25 a 65 anos. Por que? Porque son produtivos dentro dese intervalo de idade”.
Paira salvar as feridas deixadas por Pandemia, Idoiaga cre que necesitamos redes de garda que as institucións deberían protexelas, desde dar permisos de traballo paira o coidado de nenos ou maiores en casa até a atención temperá ao mozo que necesita apoio psicolóxico. “En definitiva, un problema mental parece ser una debilidade ou una insuficiencia, pero é como un problema físico, e hai que tratalo da mesma maneira, a través dos servizos públicos e da vixilancia comunitaria e integrando os servizos sociais”.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
