Pensamento crítico durante a infodemia
Publicado en Berria o 4 de decembro de 2020
400
Así o di Agustín Arrieta Urtizberea na entrevista realizada pola revista Elhuyar: «O pensamento crítico é a capacidade de cuestionar as nosas crenzas. É incómodo porque require un esforzo. O máis cómodo é alimentar constantemente as túas crenzas».
A situación actual esixe un esforzo especial, xa que na mesma época mesturáronse o medo a contaxiarse, a incerteza respecto ao futuro, o continuo fluxo de informacións e matogueiras, os límites e as normas... A quen crer?
Co obxectivo de contribuír a iso, Elhuyar publicou un decálogo de pensamento crítico. Entre outras cousas, propón cuestionar as propias conviccións e as de quen teñen certa autoridade, facer máis dunha hipótese, ter coidado coas falacias, basearse no método científico, e distinguir entre faces news ou matogueiras na inundación de información e actuar con responsabilidade.
Este exceso de información coñécese tamén como infodemia. A Organización Mundial da Saúde converteu na primavera o termo oficial e, ademais de advertir do perigo que comporta, ofreceu consellos paira reducir os seus efectos nocivos. Entre estas conclusións citouse o dano á saúde física e mental, o aumento da estigmatización e a ruptura de actitudes contrarias ás normas.
Posteriormente, algúns gobernos, entre eles o español, crearon sistemas de control paira evitar a difusión a través dos medios de comunicación de noticias que consideran falsas e daniñas. Con todo, este tipo de medidas suscitan grandes incertezas e, polo momento, non parece que sexan moi efectivas, xa que a emisión deste tipo de noticias non diminuíu.
Non axuda moito que algunhas noticias procedentes da contorna científica-tecnolóxico estean máis preto da propaganda que dos datos obxectivos. A publicación (preprint), previa á súa análise por investigadores independentes, converteuse nunha práctica habitual e, nos últimos tempos, as noticias sobre vacinas do covid-19 viñeron da man das compañías farmacéuticas e a modo de notas de prensa antes de ser confirmadas por investigadores independentes, publicacións científicas e organismos reguladores.
Son moitos os científicos que criticaron estas tendencias e abriuse un debate sobre como equilibrar os prazos que necesita a ciencia e a urxencia de responder á situación de emerxencia. Sería importante que a sociedade participe neste debate: que investigar, con que obxectivos, paira quen, como e que contar, cando. Paira iso, é imprescindible a transparencia e una sociedade empoderada, capaz de pensar críticamente, de preguntar.
E é que, como lembrou Arrieta, perder a obxectividade e o respecto aos valores epistémicos é moi perigoso: é a porta á manipulación e ao totalitarismo cando vén da man do conformismo.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
