Risco de nostalxia
Publicado en Begitu o 1 de febreiro
Despois destes dous últimos anos, é evidente o desexo de quedar tranquilo con tantas persoas, abrazar tranquilamente, bicar tranquilamente, bailar tranquilo, cantar tranquilo, practicar deporte, coidar e coidar, viaxar tranquilamente… E non é de estrañar que son actividades propias da nosa especie. Con todo, paira evitar a transmisión dun virus fomos forzados a renunciar a todo o que temos tan arraigado, e a actitude ante o mesmo, o rexeitamento ou rexeitamento da negación, empeorou aínda máis o ambiente.
Esquecemos, con todo, que volver a si mesmo suporía o risco de que todo isto volva ocorrer. Porque o virus SARS-CoV-2 non se creou e estendido por casualidade. E non, non é porque, como din algunhas teorías conspirativas, alguén planificou e creado intencionadamente, non. Non foi necesario.
De feito, os científicos tiñan toda a certeza de que se ía a producir una pandemia así, e que non ía ser moi lonxe no tempo. Na súa opinión, un patógeno que se transmitiría polo aire probablemente fose un virus. Da gripe? Non sería de estrañar que en 2009, por exemplo, houbo medo coa aparición do H1N1. Un antivirus? Tamén podería ser iso, tendo en conta a ameaza de SARS e MERS.
Tamén previron onde e como ía ocorrer. A microbióloga Miren Baseases Ibarluzea, un ano antes da aparición do COVID 19, nunha reportaxe realizada na revista Elhuyar sobre a pandemia de 1918, dixo: “Hai sitios nos que hai máis risco de que o virus sáeche de animais a seres humanos, por exemplo en Asia: “Por que? Nos viveiros, porque hai moita proximidade entre as aves [animais] e as persoas”.
Esquecémolo. Tiñamos outras preocupacións. Pero enseguida chegou o recordatorio. A resposta inicial, con todo, foi negar a realidade. En China non se deron a coñecer os primeiros casos e despois, cando se advertiu de que se trataba dunha nova enfermidade contaxiosa, fíxose una desestimación en Occidente. Una vez que o virus saíu de China e confirmouse que chegara alí, tamén se recorreu á desestimación: “é só una gripe”.
Do menosprezo á expresión da guerra
É difícil coñecer a evolución da pandemia, se os xestores traballasen a estratexia xunto cos axentes sociais e cunha visión social asumindo a gravidade e a complexidade da situación, deixando ao carón o orgullo.
De feito, en Euskal Herria, por exemplo, en marzo de 2020, o Movemento Feminista creou una mesa técnica paira “abordar a crise da mocidade preocupada polo COVID-19”. Solicitouse ao Goberno Vasco, ao Goberno de Navarra e ao Colexio Vasco a constitución dunha mesa de coordinación da vixilancia. Ademais dos partidos políticos e sindicais, sinalouse a necesidade de contar coa participación de axentes sociais: movementos feministas, traballadores do fogar e residencias, asociacións, e expertos no ámbito do coidado, a economía e o medicamento.
As autoridades, con todo, desatenderon. O virus foi confinado e declarado guerra. Cando conseguiron unha arma puxeron a forza: a vacina. Basear unicamente nesta estratexia mostraba claramente, pero até que punto a mirada sobre a situación era reducida. No mellor dos casos, o desenvolvemento da vacina máis poderosa de todos os tempos e a súa aplicación a todo o mundo permitiría dominar o SARS-CoV-2.
Visión sindemica
Esqueceron que o problema non era só un virus. Non se trataba dunha pandemia, senón dunha sindemia, e así foi advertido, en outubro de 2020, nunha das revistas máis coñecidas, The Lancet. As sindemias caracterízanse pola interacción biolóxica e social entre condicións e situacións, que acentúan a tendencia a prexudicar ou empeorar a saúde das persoas.
E na situación que vivimos, a crise sanitaria, a crise social e a crise ambiental uníronse. Por tanto, as estratexias que respondan a un só aspecto quedarán necesariamente bombeadas.
Expresárono claramente en The Lancet: “Mentres non deseñen políticas e programas de cambio de grandes desigualdades, as nosas sociedades nunca estarán realmente seguras de COVID 19”. Tamén anunciaron: “A crise económica que vén cara a nós non a solucionará un medicamento ou una vacúa”. Por tanto, recomendouse adoptar una visión máis ampla que incluíse a educación, o emprego, a vivenda, os alimentos e o medio ambiente.
Antes diso chegaron as primeiras vacinas e renováronse as promesas: “Coa incorporación do 70% dos adultos conseguirase a inmunidade grupal”. O horizonte estaba no verán de 2021. Con ganas de volver á primeira, esquecendo os feitos e as enfermidades emerxentes.
Afirmamos que é una promesa inejecutable. E esquecémolo. Esquecemos que o Conselleiro de Sanidade de Navarra anunciou a finalización da pandemia en setembro de 2021. E queremos crer que a pandemia está a piques de terminar e que estamos case en endemia, aínda que non sabemos moi ben que significa iso.
Estamos afectados pola nostalxia. Pero si queremos un futuro mellor, convennos non esquecernos e aprender do que estamos a pasar. O primeiro e o esquecemento trouxéronnos aquí.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
