Zorionak a ti, zorionak Henrietta?
No ano 2020, tan especial e esixente paira todos, no que o covid-19 liderou case todas as noticias, quedou fóra dos focos (baixo o noso criterio) un aniversario, o 100 aniversario do nacemento de Henrietta Lacks. Aínda que a vida de Henrietta foi curta e sinxela, as súas células non só axudan a dominar o covid-19, senón que axudan a comprender e analizar as causas doutras enfermidades. Estas células convertéronse nun instrumento de vital importancia. Este é a nosa pequena homenaxe.
No ano 2020 cúmprense 100 anos do nacemento do bertsolari Xalbador, do saxofonista Charlie Parker e do cineasta Ray Harryhaus, entre outros. Xunto a estes famosos personaxes, cumpriuse tamén o centenario do nacemento de Henrietta Lacks, menos coñecido. A pesar da súa menor fama, Henrietta tivo una gran importancia en numerosos estudos biomédicos. Grazas a ela, creouse una vacúa contra a poliomielitis e realizáronse varios descubrimentos paira combater a sida, a enfermidade de Parkinson, o papilomabirus humano, o cancro, etc. De feito, polo menos media ducia de premios Nobel débenlle en parte o seu recoñecemento.
Pero, como chegou a ser un alicerce fundamental na investigación de alto nivel este tabaqueiro que morreu aos 31 anos?Henrietta, en 1951, achegouse ao hospital John Hopkins de Baltimore e á entrada da clínica xinecolóxica dixo “I got a k> in my womb” (teño un nó no utero). Tras a exploración inicial, atoparon una masa densa no pescozo uterino de Henrietta, da que, como era habitual na época, obtiveron una mostra e levárona ao laboratorio de patoloxía do hospital paira realizar un diagnóstico máis profundo. Naquela época, o laboratorio estaba dirixido polo matrimonio George-Otto Gey e Margaret Koudelka.
George, investigador do cancro, necesitaba constantemente novas células paira os seus ensaios, xa que en condicións in vitro a maioría das células murían relativamente rápido (aínda que Margaret era un experto no mantemento das células e no mantemento das condicións de asepsia dos laboratorios). Pero as células obtidas do tumor de Henrietta, con todo, dividíanse cada 24 horas e non deixaban de fragmentarse. George quedou fascinado e, como era habitual, nomeou a estas células recentemente obtidas combinando o nome e apelidos do paciente como células HeLa. Mentres tanto, Henrietta morreu 10 meses despois da súa primeira visita ao hospital, mentres as súas células cancerosas seguían fragmentándose nos laboratorios.
Cando descubriu que tiña entre as súas mans una ferramenta cun gran potencial, George comezou a distribuír células de forma ampla e libre aos laboratorios de Estados Unidos. É de destacar que George tamén entregou mostras de células HeLa a diversos laboratorios antes de realizar investigacións con células HeLa. George Gey era máis investigador ou empresario que profesor e tratou as células de Henrietta como agasallo científico.
A pesar de que a viaxe máis longa que realizou Henrietta durante a súa vida foi o medio entre Clover (Virginia) e Baltimore (Maryland), uns 400 quilómetros, as súas células chegaron a todos os recunchos do mundo, viaxaron miles de quilómetros por laboratorio. Chegan ao espazo! Tanto en MIR como na Estación Espacial Internacional.
Á marxe dos quilómetros, o diñeiro tamén ten moito que dicir nesta historia. Na páxina web do ATCC (American Type Culture Collection), por exemplo, cando se solicitan células como “HeLa (ATCC® CCL-2TM)”, o tubo celular ten un custo de 595€ + transporte. As células de Henrietta, desde 1954, xeraron millóns e millóns de euros paira as empresas farmacéuticas, o que permitiu avances médicos espectaculares. Con todo, nin Henrietta nin os seus 5 fillos tiveron seguro médico. Como se mencionou anteriormente, Henrietta asinou o impreso de tratamento convencional, pero non se lle deu o consentimento escrito paira a obtención de mostras de biopsia e nunca se lle explicou que se fixo coas súas células cancerígenas. Seguiuse o procedemento do ano 1951 e o feito de ser muller e negro de pel non lle axudou a garantir os seus dereitos.
Estas células, ademais de estar dispersas por todos os laboratorios do mundo, son capaces de contaminar outros cultivos celulares. Nos anos 1960-70, e supondo que varios investigadores estaban a traballar con outros tipos de células, déronse conta de que nos seus envases de cría tiñan células HeLa! As células de Henrietta tiñan una gran capacidade de fragmentación, o que permitía a substitución das células orixinais do envase. Isto espertou o interese dos investigadores polas células de HeLa, que comezaron a preguntarse pola súa orixe. Quen era, por tanto, o enfermo que estaba detrás do nome de “HeLa”? Nun principio, o laboratorio do matrimonio Gey, co obxectivo de ocultar o seu nome orixinal, déronlle outros pseudónimos (Helen Lane ou Helen Larsen) a investigadores e xornalistas que buscaban a súa orixe. Con todo, o segredo non puido manterse. Con todo, os familiares de Henrietta tiveron que esperar aínda máis paira coñecelo e máis paira comprender a importancia do descubrimento.
Na actualidade, cando os tecidos dun paciente adquírense paira a investigación, é necesario que o enfermo dea o seu consentimento escrito. Una vez obtida a mostra pasa a ser anónima e o doante, o paciente, non é propietario da mostra. É dicir, o enfermo non ten dereitos futuros sobre os ingresos que poidan derivarse deses tecidos.
Esta situación, con todo, cambiou notablemente en 2013. G3: En revístaa Xenes, Genomes, Genetics publicouse a caracterización xenómica dunha cepa de células HeLa (Landry et ao., 2013) e púxose a disposición todo o xenoma online. Isto é moi interesante paira os investigadores, pero ten moitas incidencias éticas. A pesar de que as células de HeLa mutaron moito despois de 62 anos, a información xenética de Henrietta e os seus familiares quedou publicamente dispoñible. Tras eliminar a secuencia xenómica dunha coñecida base de datos, o Laboratorio Europeo de Bioloxía Molecular (EMBL), o Instituto Nacional de Saúde de Estados Unidos (NIH) e a familia Lacks chegaron a un acordo sobre o uso de células HeLa.
Desgraciadamente, a familia Lacks non é o único caso, na actualidade existen miles de liñas celulares e os avances en secuenciación e bioinformática permiten cuestionar o anonimato dos doantes. Por tanto, é cada vez máis necesario fomentar as relacións entre doantes, investigadores e institucións.
Transformación celular da henrietta
As células tumorales da henrietta teñen a súa orixe nun papilomavirus humano (HPV). A célula interioriza estes virus mediante procesos celulares de endocitosis e posteriormente o ADN vírico intégrase no ADN da célula hóspede. No caso da henrietta, esta inxección de ADN vírico tivo lugar cerca do xene c-myc. Sendo C-myc un dos xenes máis importantes que impulsa a división celular, permite expresar HeLa de forma constante (continua) nas células, polo que a división celular impúlsase constantemente. Doutra banda, HeLa é a alta actividade da telomerosis nas células. Os telómeros son os extremos dos cromosomas estabilizados por telomasas. Cando se producen divisións de células, os telómeros vanse acurtando e, cando se alcanza un tamaño crítico, deixan de dividir as células ou teñen máis dificultades paira dividilas. Paira o estiramento dos telómeros é necesaria a actividade da encima telomerasa, polo que no caso das células de HeLa, a pesar de realizar numerosas divisións, os telómeros son o suficientemente longos paira poder seguir producindo a división celular.
Henrietta naceu fai 100 anos e faleceu fai 69 meses, pero as súas células seguen vivas en laboratorios de todo o mundo. As células de HeLa non responden as preguntas persoais que Deborah, a filla de Henrietta, ten sobre a súa nai (cal era a cor favorita da súa nai? Gustáballe bailar? ), pero axudarán a resolver outras cuestións científicas. Un sabe si as súas células seguirán celebrando paira sempre.
Grazas pola súa achega á ciencia e parabén a Henrietta!
Lectura adicional:
Landry JJ, Pyl PT, Rausch T, Zichner T, Tekkedil MM, Stütz AM, Jauch A, Aiyar RS, Pau G, Delhomme N, Gagneur J, Korbel JO, Huber Lw. 2013 "The genomic and transcriptomic landscape of a HeLa cell line". G3: Xenes, Genomes, Genetics. 3 (8): 24-1213.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
