Georges Laplace: dialéctica e liberdade
O arqueólogo Georges Laplace (Paue, 1918-2004) investigou de forma independente até converterse nun dos maiores expertos paleolíticos de Europa. Na década de 1950 reformou profundamente a metodoloxía arqueolóxica e desenvolveu o sistema de escavación (con coordenadas cartesianas) e o método de análise dos restos arqueolóxicos (tipoloxía analítica estrutural), ambos os vixentes na actualidade.
Primeiras escavacións e método cartesiano
Naceu nunha familia ateo e de esquerdas e, de moza, dedicouse aos grupos de scout laicos; considerábase bearnotar, ibero-aquitano, agot e euskaldun (COLMONT, 2019). En 1938 sacou o título de mestre e foi profesor en Eskiula. II. Loitou contra os nazis durante a Guerra Mundial e exerceu resistencia con formación militar e apoio aos maquis. A partir da década de 1940 tivo una gran relación cos investigadores vascos: Foi membro de Eusko Jakintza, do instituto Ikuska e da Sociedade de Ciencias Aranzadi, e mantivo una estreita relación con Joxe Migel Barandiaran, cunha mentalidade diferente [1].
En 1947 participou nas escavacións de Montmaurin con Louis Méroc, profesor da Universidade de Tolosa e fundador da Société Meridionale de Spéléologie et de Préhistoire (SMSP). Ese mesmo ano, atopou un xacemento no abrigo chamado Olha II (Cambo) e colaborou con Barandiarán na sección Pyrénées Occidentais (SMSPPO) da SMSP. En 1948 desenvolve un método de coordenadas cartesianas paira localizar xeograficamente restos na cova de Tute de Carrelore (Ossau), mellorando o sistema de Méroc, publicando a súa primeira obra (LAPLACE-JAURETCHE, 1949; nas súas primeiras obras, Marie-Henriette Jauretxe utiliza o apelido da súa primeira muller). En 1949 iniciou as obras do Arenal de Olha (Cambo) e prolongáronse até 1961.
A traxectoria arqueolóxica de Laplace comezou nos grupos espeleológicos, até o punto de que o paleolítico era un tema de investigación inexorable relacionado coas covas. Na primavera de 1950, no Arenal de Etxeberri (Gamere-Zihiga) atopáronse novas galerías ás que acudiron os espeleólogos de Maule, Oloroe e Pau, entre eles o propio Laplace, descubrindo entón a súa arte rupestre. Tamén tivo relación cos membros do Grupo de Espeleología da Pedra San Martín: En 1950 coñecéronse en Etxeberri e en 1952 Laplace participou activamente no rescate dun accidente sufrido por Marcel Loubens. Pero Laplace pronto profundou no campo arqueolóxico afastándose da actividade dos espeleólogos.
Ruta científica rara de Laplace
Laplace caracterizouse por negar o argumento de autoridade e revisar continuamente as teorías: "Sen dúbida, as teorías que expresan o noso conxunto de ideas científicas son imprescindibles paira expresar a ciencia. (...) Pero esas teorías e ideas non son en absoluto una verdade inmutable, polo que sempre temos que estar dispostos a deixalas, a cambiar, a medida que non explican a realidade" (LAPLACE, 1966). Por outra banda, mantívose afastado da xerarquía académica e das metrópolis, concentrando a maior parte da súa traxectoria na zona de Bearno.
Laplace cambiou ao longo dos anos a súa actitude cara aos conceptos amateur / profesional. Comezou a súa andaina en sociedades científicas amateurs: Cara a 1947 en SMSPPO e en 1948 en Société Préhistorique Français (SPF). Pero en 1949 reivindica a necesidade de mellorar os procedementos dos arqueólogos, opóndose ao amateurismo e defendendo a profesionalidade (LAPLACE-JAURETCHE, 1949b). Prosa, en 1950, ingresou como investigador adxunto no Centre National da Récherche Scientifique (CNRS) e solicitou excedencia na mestría, que en 1951 rompeu coa maioría das sociedades científicas. Non do todo, pero en 1953 incorporouse á Société deas Arts de Pau, Lettres et Sciences, e impulsou as reunións dos membros da SPF da rexión. En 1961 presenta a súa tese doutoral: Estudou a prehistoria europea desde o punto de vista da industria lítica, incluída a de numerosos xacementos da contorna de Euskal Herria. En 1966, xunto con Alberto Broglio, comezou a impulsar un grupo de investigación baseado na tipoloxía analítica. Para entón, a actitude de Laplace cambiou notablemente até criticar os procedementos amateurs dalgúns arqueólogos profesionais [2].
En 1968 realiza a primeira actualización da súa tipoloxía analítica e elévase á categoría de Mestre de Investigación de CNRS. Isto permitiulle elixir liñas de investigación, buscar diñeiro e dirixir proxectos, capacidade que utilizou paira crear o seu propio centro de investigación. Cedida polo Concello de Arudio. Nunha casa do século XX fundou o Centre de Palethnologie Stratigraphique Eruri, que chegaría a ser un prestixioso centro de investigación de referencia. A partir de 1969 organizáronse reunións anuais sobre a tipoloxía analítica e, a partir de 1973, Dialecticff. Publicación da revista Cahiers de typologie analytique [3]. Aínda que Laplace xubilouse en 1983, seguiu organizando estes seminarios anuais e publicando a revista até 1989. O Centro de Investigación Arudico foi excepcional: fronte á organización autoritaria da arqueoloxía de entón, impulsaba o traballo en equipo e a liberdade de pensar en por si (PLUTNIAK, 2017).
En 1969, Laplace converteuse tamén en membro do Centre de Paléontologie Stratigraphique de Lyon, e colaborou até 1974, momento no que se fixeron cargo pola súa propia marcha: "Debes saber que hai prazos, normas, impresos e que ti non cumpriches nada, e que iso non é un comportamento aceptable por parte dun investigador adulto. (...) Isto demostra, una vez máis, que non cumpre os requisitos dunha estrutura oficial de investigación" [4]. Na súa resposta, Laplace reafirmou o seu apoio á súa liberdade: "«Investigador illado, eu?» Non; son investigador autónomo, investigador independente, investigador libre, como as miñas investigacións, que ignora aos donos e ao seu clientelismo, que traballa tranquilamente cos seus compañeiros, sen ánimo de ascender. O Centro de Paleontología Estratigráfica fíxome honra cando me abriu as portas, da mesma maneira que o comportamento dun home libre ha feito honra ao Centro. Viva a rapidez!" [5].
En 1971 publicou a segunda actualización da súa Tipoloxía Analítica e comezou a ensinar na recentemente creada Université de Pau et deas Pays de l'Adour. En 1974 dirixiu o I Coloquio Internacional de Prehistoria en Morella (Castelló), reunión que provocou una gran sacudida no panorama tardío dos paleolitistas da ditadura franquista. En 1978, ao converterse en Director de Investigación do CNRS, a crítica de Laplace agudizouse aínda máis: "As institucións que investigan están dirixidas por unha xerarquía pesada, dominante, que é reflexo da xerarquía social, herdeira da xerarquía relixiosa e das institucións universitarias medievais, (...) que xeralmente nega e desanima a novidade, salvo que a admita na esperanza de apropiarse dela. Son estes os profesionais que mencionas?" [6].
En 1983 Laplace pasa a ser Director de Investigación Honorífica no CNRS e xubílase. Con todo, en 1983, 1985 e 1986 impartiu seminarios na Universidade do País Vasco, en Vitoria-Gasteiz. En 1999 foi nomeado Caballero da Lexión Honorífica por parte do Goberno francés como recoñecemento á súa traxectoria vital e faleceu cinco anos despois.
Tipoloxía analítica e estrutural
Nos traballos realizados nos xacementos paleolíticos e baseándose no materialismo dialéctico, Laplace desenvolveu una clasificación segundo a análise jerarquizado das características dos instrumentos. Ademais dos citados anteriormente, estudou en Euskal Herria máis xacementos: Sasiziloaga e Gatzarria (Ozaze-Zühara), Harregi (Altzürükü), Üztarbe (Larraine), Otsozelaia / Haristoi eta Erberua (Arberua)...
Entre 1953 e 1958, a maioría das súas investigacións levaron a cabo fóra de Francia: Profundou na tipoloxía de instrumentos líticos dos xacementos de Alxeria e Tunes, atopando un ambiente máis amable entre os arqueólogos que na metrópoli. De feito, na comunidade arqueolóxica francesa non se aceptaba a proposta de Laplace, en gran parte pola súa base marxista. En 1956 entra no École Français de Roma e comeza a analizar as semellanzas entre os xacementos do Norte de África e os de Italia. O método de Laplace tivo un gran éxito en Italia, por unha banda porque Laplace tivo a oportunidade de analizar as coleccións de arqueólogos inimigos recíprocos (imposible paira un italiano) e, por outro, porque a tipoloxía de Laplace cubriu o baleiro existente en Italia neste campo. Naqueles anos divorciouse de Henriette Jauretxe paira casar coa arqueóloga Delia Brusadina. Aínda que chegou a ser o primeiro arqueólogo na residencia de École Française, en 1958 regresou a Francia, onde apenas atopou compañeiros de viaxe paira desenvolver as súas teorías e traballou en solitario nos anos seguintes.
Na década dos 60 xorde o interese pola tipoloxía analítica de Laplace entre mozos investigadores de diferentes países, desde 1968 até Francia. A súa presenza fíxose cada vez máis habitual no mundo académico, sen abandonar os traballos de campo: Entre 1972-1977 traballa no xacemento de Olha II, en 1978 lidera o grupo de investigación de Erberua, e tras a súa xubilación, en 1984, repasa os baixos relevos da columna da Gran Sala de Izturitz xunto a Ignacio Barandiaran.
Co tempo, a Tipoloxía Analítica e Estrutural de Laplace realizou o seu propio percorrido até superar ao propio autor. Comprobouse que este sistema pode estenderse máis aló dos materiais líticos e, tras a morte de Laplace en 2004, utilizouse paira estudar diversos sistemas como pegadas óseas, estratigrafía e explotación de grandes vertebrados (ESTÉVEZ, 2015).
[1] “Veulles Laplace-Jauretxe e a súa muller. Dixo que os dous deixaron ao partido comunista, que son comunistas. Que saíron do partido porque os compañeiros do partido non xogan ben; porque teñen a súa opinión e os seus líderes como deuses; e porque a mentira e a maldade das súas crenzas son boas. Dixen a Laplace que temos cinco ou corenta millas de libra bear”. (BARANDIARAN, 2009).
[2] Crítica a Sonneville-Bordos. Carta a Henri Delporte, 15 de novembro de 1967.Fondo Laplace, Musée National de Préhistoire, Lles Eyzies–de–Tayac.
[3] Os seguidores de Laplace sacaron en 2006 un número especial da revista Dialectiké como homenaxe póstuma.
[4] Carta de Louis David a Laplace, 15 de marzo de 1974. Fondo Laplace, Musée National de Préhistoire, Lles Eyzies–de–Tayac.
[5] As dúas últimas palabras (sic) están en eúscaro no texto francés de Laplace. Carta escrita a Louis David, 21 de marzo de 1974. Fondo Laplace, Musée National de Préhistoire, Lles Eyzies–de–Tayac.
[6] Carta a Jean–Georges Rozoy, 16 de setembro de 1982.
Bibliografía:
BARANDIARAN, José Miguel. 2009. Diario Persoal. Volume II (1936-1953). Euskal Herria Continental. Fundación José Miguel de Barandiaran. Colección Sara 8. Ataun.
COLMONT, Gérard. http://colmont.wifeo.com/georges-laplace-sa-carriere.php Web persoal do arqueólogo consultado o 9 de outubro de 2019.
ESTÉVEZ, Jordi. 2015 Arqueozoología analítica. Outro exemplo práctico derivado da obra de Georges Laplace". Pp:48-60. En: CALVO, Aitor. SÁNCHEZ, Aitor. GARCÍA-VERMELLAS, Maite. ALONSO-EGUÍLUZ, Mónica. (Eds.) 2015 Seis décadas de Tipoloxía Analítica. Actas en homenaxe a Georges Laplace. 13, 14 e 15 de novembro 2012, Vitoria-Gasteiz. Grupo de Investigación en Tipoloxía Analítica.
LAPLACE, Georges. 1966. "Recherches sur l’orixine et I’évolution deas complexes leptolithiques". These École Française de Rome. Mélanges d’Archeologie et d’Histoire, Suppléments 4(XII). 586 pp. Ed. De Boccard, París.
LAPLACE-JAURETCHE. Georges. 1949. "Gisement Azilien do Tute de Carrelore, à Lurbe (B-P). Découvertes et Outillages". Société Méridionale de spéléologie et de Préhistoire, p:227-236.
LAPLACE-JAURETCHE, Georges. 1949b. "Prospections et fouilles". Eusko-Jakintza. Revue d’Études Basques 3:466–470.
PLUTNIAK, Sébastien. 2017 "The Professionalisation of Science – Claim and Refusal: Discipline Building and Ideals of Scientific Autonomy no Growth of Prehistic Archaeology. The Case of Georges Laplace's Group of Typologie Analytique, 1950s–1990s". Organon 49:105-154.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
