Untzigintzaren historia (IV): Europa itsasoan gerran

Azkune Mendia, Iñaki

Elhuyar Fundazioa

Bi bataila garrantzitsu gertatu ziren itsasoan. Gero, kainoia asmatu zuten, eta horrekin batera itsasoko estrategia, gerra eta batez ere untzigintzaren oinarriak aldatu zituzten.

1400. urteko karabela.

XIV. mendean, Frantziako Felipe VI. erregeak Britainiako irlak inbaditz eko asmoa zuen, eta ehun urteko gerrari hasiera eman zioten frantziarrek eta ingelesek. Bi bataila garrantzitsu gertatu ziren itsasoan. Bata Flandesko Kostan 1340. urteko ekainaren 24ean eta Mantxako Kanalean bestea, 1416. urtean.

Flandesko Kostan, ingelesek Feliperen flota erabat hondatu zuten, inbaditzeko asmotan jakinda berarengana etorri erasota.

1416. urteko abuztuaren 15-ean ere Karlos VIII.aren armada frantziarra guztiz suntsituta utzi zuten Mantxako Kanalean.

Eta bi hauek izan ziren era zaharrean itsasoan egindako azken bi batailak. Gero, kainoia asmatu zuten, eta horrekin batera itsasoko estrategia, gerra eta batez ere untzigintzaren oinarriak aldatu zituzten.

Flandesko Kostan, Felipe VI.aren flota bildu zen, lehen esan dugunez. Hirurehun untzi ziren guztira, baina hauen artean lau galera handi nabarmentzen ziren. Haietako batek, "Cristophe de la Tour" izenekoak, lehen aldiz kainoi bat erabili zuen.

Ingelesak, untzi-multzo hura ikusita, erabat kezkatu ziren. Berehala bildu zuten beren flota eta Eduardo IILaren agindupean itsasoratu ziren denak batera.

Frantziarren armadan Barbavera genovarrak kostatik urrutiratzeko aholkua eman zuen. Frantziarrek ez zioten jaramonik egin ordea, eta Eduardo IILaren untziak iritsi zirenen, flota frantsesa guztiz birrindu zuten.

Ingelesen eta frantziarren arteko burrukaldia itsasoan.

Untzu eta jendez ugariagoak izan arren, ingelesak taktikoki nagusitu zitzaizkien beren arkulariek geziak jaurtikitzen zuten trebetasunagatik. Suarmak erabiltzen hasi aurretik izan ere, onenak bait ziren horretan ingelesak. Hirurogeitamar untzi bereganatu, eta gainotzekoak desegin edo hondatu egin zituzten. Horren ondorioz, ingelesak Poitiers-eraino sartu ziren.

Ondoren, Karlos V.a saiatu zen frantziarren flota berregiten. Karlos VI.aren erregealdian, Narbone-ko Gilen almirantearen menpean beste burrukaldi bat galdu zuten frantziarrek Mantxako Kanalean, lehen aipatu dugunez. Ingelesek, Frantzia inbaditu zuten orduan.

Gero Luis XI.aren garaian, flota berriz osatzeari ekin zioten frantziarrek, bestela beren hiri, merkataritza eta gizartearen segurtasuna beti kolokan egongo zirelakoan.

Baina ipar aldeko itsasoetan ezezik, Mediterranioa ere burrukaleku nagusi izan zen XIII. mendetik XVI. menderarte. Han berberiarrek beste edozein untziri erasotzen zioten. Baita turkiarrek ere. Haiek ziren orduan Mediterranio itsasoko jaun eta jabe. Rhodas-ko zaldunek bakarrik ziren beren alderdia zertxobait defendatzeko gai. Baina haietatik kanpo, aurre egingo zienik ez zen han.

Espainiarrek ordea, beren flota Mediterraniora zuzendu zuten. Flota hori osatzen, Euskal Herri ko untziolek garrantzi nabarmena izan zuten. Itsas eta ibai-ertzetan nonnahi bait zeuden hemen untziolak: Donostian, Pasaian, Lezon, Errenterian, Aginagan, Orion, Mundakan, Lean, Galindon eta abarretan.

Dena den, espainiarrek Tunez bonbardatu eta Argel konkistatu zuten. Handik ihes egin behar izan zuen "Barbarroja" izeneko buruzagiak.

Baina 1565. urtean turkiarren erasoa jasan zuten Mediterranioan. Maltako irla salba tzea ozta-ozta lortu zuten kristauek. Baina 1571. urtean, kristauak elkartuta, aurre eman zioten turkiarren flotari Lepanto-ko golkoan. Berrehun eta bi galera kristau ziren batetik eta berrehun eta zortzi turkiar.

XIV. mendeko euskal koka. Korasta-lema (baionar edo nafar lema izenekoa) lehen aldiz erabili zuen untzia.

Turkiarrek galdu zuten XVI. mendeko azken gerra nagusi hau. Ordutik aurrera, Mediterranioan ez eta beste itsasotan gertatuko ziren itsasoko ekintza nagusiak.

Berpizkunde-garaian, zientzia eta letrekin batera untzigintzak ere aurrerakada bortitza jasan zuen. Untzi azkarragoak egiten hasi ziren. Horretarako, bela bat baino gehiago ipintzen zituzten. Lau askotan. Izan ere horrela haizearen indarraz hobeto baliatzen ziren. Bestetik, kainoiz hornitu zuten untzia eta militarki, bai erasorako eta bai defentsarako askoz ere indartsuagoa zen.

Itsasoan ibiltzeko ordea, bazegoen beste oztopo bat. XV mendeko nabigazio-kartak, oso zehatasun txikia zuten. Distantzia neurtzea ere oso zaila zen, lurraren biribiltasunaz oso gauza gutxi zekitelako. Lurraren esfera mapa Jaunera aldatu behar zen, eta okerrak sortzen ziren aldaketa horretan. Geradus Mercator-ek, oker hau neurri batean zuzendu zuen. Mundua projektatzeko plano berri bat asmatu zuen, eta bertan, bi punturen arteko egiazko distantzia lerro zuzen batez adierazten zen. Baina Mercator-en mapak ez ziren 1585. urterarte zabaldu eta esploratzaile nagusiak ez ziren baliatu haietaz.

Babesleak
Eusko Jaurlaritzako Industria, Merkataritza eta Turismo Saila