Sobre a discapacidade paira gozar da música: anhedonia musical
O termo anhedonia musical utilizouse por primeira vez en 2011 paira describir o caso dunha paciente que sufriu una lesión cerebral. Como consecuencia da lesión, esta persoa perdeu a capacidade de sentir emocións ao escoitar música. A perda foi específica, é dicir, era capaz de emocionarse con outros estímulos, escoitando ben sons e melodías, pero non lle facían sentir nada.
Aínda que o termo non se utilizou até entón, este tipo de casos xa aparecen na literatura científica. E non só por lesión, senón tamén por aqueles que non teñen esa capacidade por si mesmos. De feito, a neurocientífica Noelia Martínez-Molina investigou as diferenzas entre as persoas cunha anhedonia musical propia e as que gozan da música.
Recoñece que non é fácil atopar persoas con esta característica. Nalgúns trastornos psíquicos, como a depresión ou a esquizofrenia, é habitual perder a capacidade de goce ou, en certa medida, ser reducido. Esta anhedonía, con todo, é xeneralizada; na anhedonia musical, a ausencia é só de música. Cabe destacar que entre un 3 e un 5% da poboación posúe anhedonía musical.
Nun estudo realizado en colaboración por investigadores da Universidade Cognition and Brain Plasticity Unit de Barcelona e da Universidade McGuill, demostrouse que o pracer que se xera ao escoitar música é independente do que xera gañar diñeiro. Nesta investigación participaron persoas con anhedonía musical que, ao ouvir música, non experimentaban reaccións fisiológicas: a conductividad eléctrica da pel non se alteraba, nin a frecuencia cardíaca. En cambio, cando gañaban diñeiro no xogo deseñado dentro do experimento, a resposta electrodérmica e os latexados cardíacos cambiaban.
Utilizando resonancia magnética funcional, confirmouse esta distinción: en persoas sen anhedonía, ao escoitar música, activábase o campo auditivo e activábase o campo relacionado co sistema de recompensas. Con todo, cando tiñan anhedonía non había esa resposta simultánea. Dalgunha maneira, os sistemas de avaliación sensorial auditiva e sonora e o sistema de premios están suspendidos nestas persoas.
Escala de reacción
Nestas investigacións utilizouse una escala paira medir a reacción da música con cinco variables: a emoción que xera, o esforzo na procura de música, a regulación do estado de ánimo, o beneficio social e a resposta sensitiva e motora. “Chamamos esforzo por buscar música ao traballo e ao ensaio que realiza a persoa paira escoitar música, como comprar música, ir a un concerto, buscar referencias…”, explica Martínez-Molina. As persoas con anhedonía musical teñen baixa puntuación nesta escala, pero non teñen problemas paira sentir pracer con outros estímulos como a comida ou as relacións sexuais.
Aínda que non se trata dunha anhedonia musical, hai diferenzas de persoa a persoa e de día. Inflúe, por exemplo, o feito de ser músico ou ter estudos musicais ou una cultura musical ampla.
Hai outra variable que pode ter un efecto significativo e que non se ten en conta e que, a xuízo de Martínez-Molina, habería que ter en conta: o ciclo menstrual. “As mulleres temos grandes alteracións hormonais que fan que as nosas respostas emocionais cambien. Por tanto, dependendo do momento do ciclo, a resposta á música pode ser diferente. Con todo, as investigacións non se centran niso, e eu deime conta de que, en determinados momentos do ciclo, emociónome con máis facilidade até chegar a chorar. Creo que as emocións deberían telas en conta en todas as investigacións que se estudan, pero de momento non lle dan moita importancia”.
No entanto, subliñou que estas investigacións demostraron que a anhedonía pode ser específica paira determinados estímulos e que una das formas é a anhedonia musical. Isto demostra que o núcleo do problema non está no sistema de premios, senón na relación entre sistemas, “relación entre o sistema que recibe o estímulo e o sistema retributivo”.
A chave do pracer
Neste sentido, tamén trataron de responder á pregunta Cal é a chave do pracer ao escoitar música? Martínez-Molina afirma que ten que ver coas previsións. “Cando escoitamos una sucesión de notas, inconscientemente, o noso cerebro calcula a seguinte nota. Cando acertas, actívase o sistema de premios e sentimos pracer. Pero si sempre acertamos, aburrímonos. Por iso, dános aínda máis pracer se non acertamos e sorpréndennos. Iso si, a sorpresa ten que ser moderada. Nese equilibrio atópase a cuestión e hai una gran diferenza de persoa a persoa en función da cultura propia e do coñecemento musical”.
O cerebro das persoas con anhedonía musical non calcula así. Martínez-Molina advirte, ademais, que esta peculiaridade pode ter consecuencias desde o punto de vista clínico: “A musicoterapia musical é un tratamento cada vez máis estendido. Pero antes non se mira si o paciente ten ou non una anhedonia musical. Por tanto, é posible que una persoa con anhedonía musical sexa conducida a terapia musical, nese caso o tratamento non será efectivo e pérdese a posibilidade de tratalo doutra maneira”.
Regulación das emocións
María García-Rodríguez, con estudos superiores de música, clarinetista, profesora de música, terapeuta musical, investigadora, está a piques de finalizar o seu doutoramento na Universidade Complutense de Madrid. Precisamente, a relación entre os praceres da música e as relacións humanas é o eixo central da súa tese.
García-Rodríguez lembrou que a música é una expresión social cun marcado compoñente emocional. “Presente en todas as culturas, é un compoñente esencial de moitos actos sociais. De feito, a súa capacidade paira crear e fortalecer relacións humanas é a principal razón da duración e desenvolvemento da música. Esta función social está estreitamente relacionada co pracer pola música”.
A música, ademais de ser una das fontes de pracer máis importantes destas persoas, participa na regulación das emocións. “A nós interésanos moito este aspecto, como usamos a música paira canalizar as emocións, por exemplo, paira reducir a tensión, relaxarnos... E analizamos especialmente aos mozos. A música é a actividade de lecer máis querida entre os mozos e está directamente relacionada co benestar emocional e social. En definitiva, una experiencia musical compartida reúne e relaciona ás persoas”.
Relación coas relacións humanas
Por todo iso, García-Rodríguez decidiu investigar si existe relación entre o goce que xera a música e o que proporcionan as relacións humanas. Nese contexto, quería saber se quen teñen a anhedonia musical gozan tanto como os demais das relacións humanas ou non, e viceversa.
Estudou aos alumnos de secundaria e desagregó os datos por sexo e idade. Aclara que nos resultados non se aprecia a influencia da idade, pero si a do xénero: “O nivel de anhedonía social é maior nos mozos que nas mozas”.
En canto á música, demostrou que existe una relación directa entre os dous parámetros: amabilidade e excitación. “Paira medir a influencia da música baseámonos no modelo dimensional das emocións, concretamente no de Rusell. Segundo el, a emoción provocada por un estímulo depende de dúas variables neurofisiológicas: o grao de satisfacción do estímulo (de -4 a 4, de ser rechazable a crear un gran pracer) e a excitación (de non facer nada a activalo totalmente)”.
Fixéronlles escoitar pezas que xeran seis emocións básicas: alegría, noxo, ira, medo, asombro e tristeza” Os participantes debían valorar estas dúas dimensións e vimos que existe una relación directa entre ambas. Por exemplo, as músicas que provocan medo e noxo provocan una gran excitación e valóranse negativamente, mentres que a alegría e a tristeza teñen pouca puntuación na escala da excitación, pero se consideran gratificantes”.
Con todo, nas valoracións dalgúns alumnos non aparece esta relación: “Por exemplo, na escala de pracer da música terrible ou asquerosa, a puntuación non era negativa senón cero. Non é que odian a música ou lles parece desagradable, senón que non lles di nada, nin frío nin calor”. É dicir, tiñan una anhedonia musical. E estes eran precisamente os que non lles gustaban as relacións humanas. “Este é o resultado máis destacado da nosa investigación: a relación entre a anhedonía social e a música”.
Paralelamente, detectouse una paradoxo que se identificou noutros estudos: “Recoñecían que a música lles daba por triste. É dicir, por tristeza, non o consideraban desagradable, senón ao revés. Iso é paradoxal, porque outros aspectos ou acontecementos tráxicos da vida non nos parecen pracenteiros, iso non pasa coa música”.
Estes resultados poden ser útiles na musicoterapia. García-Rodríguez coincide plenamente con Martínez-Molina: é inútil derivar a terapia musical a un paciente con anhedonía musical, “por iso sería conveniente mirar con antelación”. Ambos teñen a intención de continuar coas súas investigacións paira profundar aínda máis nas cavidades da anhedonia musical.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
