Kotxe hegalariak
Elhuyar Fundazioa
Nola? Kotxe hegalariak? galda dezake norbaitek.
Bai, bai. Hegaz egiten duten kotxeak diseina daitezke eta diseinatzen dira. Azken urte hauetan, diseinatu ez-ezik fabrikatu ere egin dira kamino, autobide nahiz airean korritzeko automobilak.
Bidetan ibiltzeko moduko abioia edo hegaz egin dezakeen automobila, ez da ametsa. Bigarren Mundu Gerraz gero saio asko egin ondoren, lortu da amets hori egia bihurtzea.
Abioi txikitan bidaia egiteak, badu oztopo handi bat: eguraldia. Ekaitzak direla-ta, abioiak egunetan egon ohi dira airetara igo gabe, pilotua askotan urrutiko aireporturen batetan bazterturik utziaz. Kotxe hegalariekin ordea, eguraldi txarra egiten duenean, abioia kotxe bihurtuta etxeraino lasai hel daiteke.
Abioi-jabeak, gastu handiak izan ohi ditu, eta abioi ordez kotxe hegalaria izango balu, merkeago aterako litzaioke. Abioia gordetzeko adibidez, hangare garestiak behar izaten dira. Kotxe hegalaria gordetzeko berriz, etxeko garajea aski da.
Kotxe hegalariak egiteko asmoa, aspaldikoa da. Wilbur Wrigh tek adibidez, automobil hegalariaren diseinua egin zuen 1909. urtean Iparrameriketan. Baita kotxea hera ere 1917. urtean.
Harrez gero, kotxegile nahiz abioigile asko saiatu da automobil hegalaria presta tzen: Ford, Chrysler, Studebaker, Vultee, Convair eta General Dinamics esate baterako.
Fabrikatzaile hauek, zenbait ereduri emandako izen batzuk, ondoko hauek dira: Autoplane, Aviocar, Arrowbile (gezibilea), Skycar (zerukotxea), Roadplane (kaminoko abioia), Airphibian, Aerocar eta beste asko.
Kotxe hegalari hauetako asko, Bigarren Mundu Gerra bukatu eta berehala agertu zen lparrameriketan. Arra kasta handia lortutako eredu bat, Robert Edison Fulton ena izan zen. Robert Edison honek, lurrin-makina eta bonbila elektrikoaren asmatzaileekin harremana izan zuen. Jendea harrituta utzi zuen Robert ek bere Airphibian izeneko kotxe hegalariz Broadway ra teatro bat ikustera joan zenean. Connecticut en bere etxe ondoan aireratu zen eta La Guardia aireportuan lurreratu. Hegoak, isatsa eta helizea askatu ondoren, Manhattan go teatroraino gidatu zuen kotxea.
Edison Fultonen Airphibiana izan zen Federal Aviation Administration erakundeak zertifikatutako lehen kotxe hegalaria. Dena dela, azpiko lau gurpilak alde batera utzita, abioi arin arrunta zirudien. Hegaz bikain egiten zuen. Lurrean ordea, poliki samar joan ohi zen, korronte elektrikoaren eraginez zebilelako.
Antzeko kotxe hegalaria zen Waldo Watermans ena. Arrowbile izena zuen (gero Aerobile) eta Studebaker etxeak 1940. urterako jendeari automobil/abioi hauek saltzeko asmotan zen. Hiru gurpil zituen eta hegoak askagarriak ziren. Ez zuen isatsik, eta aleroi edo plaka biragarriak hegoan bertan zituen.
Watermans , 1930. urteaz gero etengabe ari zen bere kotxe hegalariaren hobekuntzan. Hegaz, 240 km/h ko abiadura zuen, eta lurrean 110 km/h koa. Hala ere, hegarik gabeko abioia zirudien, helizea atzekaldean zuela.
Ted Hall izan zen kotxe hegalariak egiten trebetasuna erakutsitako beste bat. Roadable izena ipini zion bere ibilgailuari. Hiru gurpil zituen eta azkar aireratzen zen.
1960. urte inguruan, kotxe hegalariak formaz aldatzen hasi ziren. Hegoak eta gurpilak kentzeko joera zuten. Garai hartan, armadarentzako jeep hegalariak sortzeari ekin zioten. Ibilgailu hauek, bi haizemaile handi zituzten; aurrean bata eta atzean bestea.
Jeep hegalariak mugimendu desberdin asko egiten zuen: helikopteroa bezala bertikalki aireratu, lurra ukitu gabe milimetro batzutara horizontalki hegaz egin, eta abar.
Baina saiakuntzatan frogatu zenez, jeep hegalaria ez zen egonkorra eta berehala hasi ziren gurpil eta hegadun kotxeak diseinatzen.
1970. urte inguruan ere saio asko egin zen lparrameriketan, eta denak ez ziren ondo atera; Dewey, Brian ek egindakoa adibidez.
Brian en ibilgailu hegalariak, gidariarentzat bakarrik zuen lekua eta delta hegoa zuen. Aireportura iritsitakoan, hegak elektrikoki bildu egiten ziren 35 segundotan. 1974. urtean, hegoaren ardatz batek huts egin zuen aireratzerakoan, eta Brian hil egin zen.
1973. urtean Henry Smolinski eta bere laguntzailea ere hil egin ziren kotxe hegalarian istripuz. Mizar-Pinto zen ibilgailuaren izena. Hegoa, motorea eta isatsa lotu egiten zitzaion kotxeari, eta problema berriei erantzun nahi zien. 1970. urte ingururarte, kotxe eta abioiek lparrameriketan bi bide desberdin hartu zituztela zirudien. Kotxeak gero eta astunagoak egi ten ziren. Abioiak berriz, gero eta arinagoak.
Egoera honetan, arabiarren pe tr olioa prezioak gorakada handia jasan zuen, eta kotxegileak diseinu arin eta aerodinamikotara jotzen hasi ziren; abioien bidera alegia.
Arazo hau gainditu orduko ordea, beste bat sortu zen: segurtasun-arauena. Gobernuak, segurtasun-arau zorrotzak ezarri zituen kotxegile nahiz abioigileentzat. Paratxoke berriak, segurtasun-kontrolak eta abar, astunagoak ziren kotxetan arau berriek aginduta bezala eginez gero. FAA erakundeak bestetik, abioien produkzio eta mantenuan kontrol zorrotzak ezarri zituen.
Smolinski ren Mizar-Pinto ereduak, segurtasun-arauak betetzen zituen kotxea hartu eta FAA erakundearen arauak errespetatuko zituen abio-zatia ezarri nahi zuen.
Molt Taylor en ibilgailuak, irtenbide konplexuagoa eskaintzen zuen. Taylor , abioiak diseinatzen aritua zen, eta USAko Armadarako misilak diseinatzen ere bai. Baina 35 urte eman ditu bere kotxe hegalariaren prestakuntzan. Hegoak, isatsa eta helizea, askatu egiten zaizkio ibilgailuari. Askatutakoan, 200 kiloko atoi bihurtzen dira automatikoki pieza hauek. Lau minutu behar dira lan hau burutzeko, eta Taylor ek dioenez, posible da hidraulikoki atoia osatu ahal izatea. Abioi-motore bakarra du, eta bere eraginari esker, lurrean 145 km/h ko abiadura lor dezake, eta airean 220 km/h koa. Airean doanean, kotxearen lau gurpilak bildu egiten dira.
Taylor ek dioenez, bere ibilgailua da etxetik helmugaraino 90 km/h ko batezbesteko abiadura lortzeko modu bakarra.
Tailor en ibilgailuari, kilometro asko eragin zaio lurrean nahiz airean, eta FAA arau-erakundeak onespena eman dio. Ford etxeak zioenez, erostun asko zegoen honelako ibilgailuaren zai. Kotxe hegalariak ordea, erregai asko behar du lurrean ibili nahiz hegaz egiteko, eta petrolioaren gorakada medio, proiektua bertan behera utzi zuten.
Segurtasun-arauak ere, oztopo nabarmenak dira. Kotxe nahiz abioien arauak bete beharko lituzke ibilgailu honek. Hori ez da ezinezkoa. Baina inbertsio handien premia dago horretarako, eta gero beste arau berriren bat dela-ta dena hankaz gora botatzerik ez du inork nahi.
Ford etxeak projektua baztertu zuenean, Molt Tailor ek aitortu zuenez, erostun asko dago kotxe hegalarien zai, eta ez dute etsiko.
Oztopo latzak badaude ordea: segurtasun-arauak betetzea batetik, eta petrolioaren prezioa bestetik. Dena dela, merkatua eta premia daudenez gero, kotxe hegalariak, gaur ez bada bihar, agertuko dira gure bide/zeruetan.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
