Galestik Euskal Herrira

Zientzia Frantzian hizkuntz politika eske!

Komunitate zientifikoaren nazioarteko komunikazio-tresna ingelesa bihurtzeko joera gero eta nabarmenagoak, gurea baino egoera lasaixeagoan bizi diren frantses-hiztunen artean kezka sortu du. Ez da hau gai berria frankofoniaren munduan, baina berriki gertatu den kasu batek harrotu ditu zientzilarien mundutxoko bazterrak.

Claude Roux, Saint-Jerome-ko (Marseillako) Zientzi eta Teknologi Fakultateko Ekologi eta Paleoekologi Institutu Mediterraniarrean lan egiten duen likenologoa izan da ekaitztxoa eragin duena. Bi urtez aurkeztu du bere burua CNRS (Centre Nationale de la Recherche Scientifique) erakundean ikerketa-buru izateko. Ez lehenengoan, ez bigarrenean, ez du postua eskuratu.

Aurten bigarrenez ezezkoa jaso ondoren, epaimahaiko kide batek honakoa esan omen dio: “zure curriculuma oso ona da, baina ez duzu aukerarik; ez bait duzu ingelesez argitaratu”.

Ez da hori izan ingelesa erabiltzearen aldeko presioa somatu duen okasio bakarra. Roux-ek berak esan du otsailean CNRSko batzordeko lehendakariak bere laborategia bisitatu zuenean “argitalpenetarako ikerlari anglofono batekin elkartzeko” gomendatu ziela nahiz eta honen ekarpena itzultzaile hutsarena izan.

1989an antzeko polemika sortu zen Pasteur Institutuak bere argitalpenak ingelesez ematea erabaki zuenean. Orduan agertu ziren iritzien artean askok zioen dagoeneko beranduegi zela, komunitate zientifikoan ingelesa erabiltzeko joera nabarmena zelako.

Roux-en epaimahaiko buru izan den Robert Barbault Paris VI Unibertsitatekoak, zentzuzkoa erizten dio CNRS erakundeak ingelesari ematen dion garrantziari. “Ikerlarien lana ez da ikerketa egitea bakarrik, baizik eta aurkikuntzen zabalkundea egitea ere bai” dio. “Zabalkunde hori askoz ere eraginkorragoa da oso hedapen handia duten aldizkarien bidez egiten bada eta hauek ingelesez dira. Ingelesez argitaratzearekin, zientzia frantsesa sustatzeaz gain, frantsesez egindako beste argitalpen batzuenganako interesa erakartzea lortzen da. Ikerketa-buru izan nahi duen hautagai bati ingelesez argitaratzeko ahaleginak egin ditzala eskatzea horren ondorio logikoa besterik ez da.”

Frankofoniaren Kontseilu Gorenak bere gain hartu du Roux-en kasua. Honi bidalitako erantzunean “kultur alienazioa” aipatzen du eta hauxe ere erantsi dio: “dudarik gabe ez dugu ingelesaren beharrik zientziaren aurrerapenean parte hartzeko”.

Roux-en kasua alde batera utzita ere, zenbait ikerlari frantsesen ustez gobernuak ikerketa-lanetan frantsesa erabiltzearen aldeko politika argi eta koherentea egin beharko luke. Iritzi hori agertu zion adibidez Marcel Barbero-k, Marseillako Zientzi Fakultatekoak, Mitterand lehendakariari: “ezin dugu onartu ikerketa-erakunde nazionaletako zuzendaritza-taldeek frantsesa zientziaren nazioarteko komunikazio- eta adierazpen-hizkuntza moduan ez onartzea, estatuburu, gobernu eta ministrarien adierazpenei jaramonik egin gabe”. Barbero-ren esanetan CNRS erakundeak ez ditu frantsesezko aldizkari zientifikoak diruz laguntzen eta Frantzian bertan antolatzen dituen kongresuak ingelesez burutzen ditu.

Barbault-en iritziz aldiz, hori “errealitate zientifikoarekiko gertutasun handiagoa duelako” egiten du CNRSk.

Administrazioan behintzat gauzak mugitzen hasi direla nabarmena da. Kontseilu Gorenaren erabakiz, frantsesez argitaratutako lan zientifikoak eta hezkuntz arlokoak ere bai, ikerlariak ebaluatzean kontutan hartu beharko dira. Refereedun aldizkari europar eleanitza sortzeko asmoa ere azaldu dute. Aldizkari horretan artikulu-multzo handitxoa frantsesez agertzea espero da eta itxuraz, proiektuak Europako Komunitatearen oniritzia du.

Dena den, frantsesaren egoeraz hain kezkaturik agertzen diren horiek deus gutxi oroitzen dira frantsesak menpean hartuta dauzkan hizkuntzez; korsieraz, bretoieraz, proventzaleraz, okzitanieraz, alsazieraz, gaskonieraz, katalanez edo euskaraz, esaterako. Jakin behar lukete, horiek Frantzian ez dutela ofizialtasunik, ez ikerketan, ez administrazioan, ez hezkuntzan eta ez beste ezertan, baina horretaz ez dute hitzik ere egiten. Txirritak dioenez, “ez projimua maite bagendu geure burua bezala.”