Elhuyar Fundazioa
1997an, Hego hemisferioko udaberrian, radarraz hornitutako RADARSAT satelitea puzzle baten piezak biltzen ibili zen 18 egunez, gau eta egun, zientzialariei gure planetako bazterrik urrutikoena eta iristen zailena —Antartika— aztertzen lagunduko dien beste erreminta bat egin ahal izateko. Geroztik, hainbat zientzialarik lanean gogotik jardun dute puzzle horien piezak bata besteari lotzen eta, azkenik, 1999ko urrian aurkeztu dute emaitza: kontinente izoztuaren lehenengo bereizmen handiko radar-mapa, doitasun handikoa.
Ez da satelite bidez egiten den Antartikako lehen mapa. RADARSATen lana baino lehen egindako azken mapa 1994koa da. Baina aldea nabarmena da: mapa haren osatzea 13 urteko lana izan zen, 1980tik 1994ra bitartean, eta 5 satelite desberdinen irudiak behar izan ziren mapa egiteko. Hala eta guztiz ere, kontinenteko zenbait zati ilun gelditu ziren, hodeiek estali egiten baitzuten.
Lurraren inguruan biraka satelite artifizial asko dabiltza eta horietako askok Lurraren argazkiak egiten dituzte, baina RADARSAT Antartikaren bereizmen handiko irudiak hartzeko gaur egun dagoen tresnarik egokiena da. Horregatik hautatu zuten zientzialariek mapa egiteko. Zergatik? Hiru arrazoi nagusi daude:
Ezaugarri horiei esker, zientzialariek behar beste radar-argazki egin ahal izan dituzte hain denbora laburrean (18 egun). Baina mapa egin ahal izateko Lurrean bertan, Antartikan alegia, egindako neurketa zehatzak ere erabili izan dira. Neurketa horiek Antartika ikertzen diharduten estatuetako ikertzaileek egin dituzte. Alde horretatik, mapa berria nazioarteko lankidetzaren emaitza da eta horri esker lortu du hain zehaztasun handia. Satelitea Kanadako Espazio Agentziarena da, Ameriketako Estatu Batuetako NASAk espazioratu zuen eta hainbat ikerketa-zentro eta unibertsitatek lan egin dute datuak prozesatzen eta osatzen.
Ekialdeko Antartikako izotz-lasterrak
Hona hemen Antartikako izotz-lasterretako bat. RADARSAT misioaren aurretik, zientzialariek oso gutxi zekiten izotz-lasterrei buruz. Orain, lehen aldiz oso-osorik kartografiatu dira. Izotz-lasterrek glaziar erraldoiak dirudite. Uhal garraiatzaileak bailiran, kontinentea sigi-saga zeharkatzen dute izotz hautsia eta elurra eramanez. Batzuk oso handiak dira: ehunka kilometroko luzera eta 50 km-tik gorako zabalera izan dezakete. Gainera, haiek elikatzen dituzten izotz-laster txikiago ugari daude, ibaiadarrak bezala, eta sare konplexu bat osatzen dute.
Izotz-lasterrak 500 metro inguru mugitzen dira urtean; aitzitik, haien inguruan dagoen izotza urtean 25 metro baino ez. Beraz, glaziar arruntak baino askoz azkarrago mugitzen dira. Zientzialariek ez dakite zergatik mugitzen diren hain azkar, ez baitago lurraldean horrelako abiadura eragin dezakeen hain malda handirik. Teoria baten arabera, izotz-lasterren azpia nolabaiteko ohe labaingarria da, izotza haren gainean aise irristatzen dela. Baina teoria hori osatu eta egiaztatu egin behar da oraindik.
Zehaztasuna izugarria da. Hona hemen froga bat: ikerketa-estazioetara joateko erabiltzen diren elur-traktoreek elur gainean uzten dituzten arrastoak ere detektatu dira. Izan ere, Antartikaren azal izoztuar
en bereizmen txikiko
mapak egin dituzten sateliteen begitik aztertuta, izotzezko kontinentea zuri-zuri eta ezaugarri fisiko nabarmen askorik gabe ageri zen. Mapa berria, ordea, kontinentea behatzeko leiho berri eta zabala da, zientzialariei lehendik argitu gabeko puntu askori erantzuna emango diena, baina, aldi berean, beste galdera askorentzako bidea zabalduko duena, lehen inoiz ikusi gabeko ezaugarri bitxi eta harrigarriz horniturik ageri baita orain kontinente zuria.
Mapak plazaratu dituen ezaugarrietarik harrigarriena, zalantzarik gabe, izotz-lasterrak dira. Izotz-geruzaren gainean ozeanorantz sigi-saga irristatuz, zizare erraldoiak bailiran, itzuli-mitzuli ibiltzen diren izotzezko ibaiak dira. Zeharkatzen duten izotz-geruza baino 100 aldiz azkarrago higitzen dira. Haiek dira kontinentean erortzen den elur gehiena ozeanoraino garraiatzen dutenak. Zientzialariek, RADARSATen eta beste satelite batzuen datuak erabilita, izotz-lasterren sistema batek urtean 30 kilometro kubiko izotz itsasora ditzakeela jotzen dute, hau da, Bizkaia urtero-urtero 15 metro altuko izotz-geruzaz estaltzeko adina. Izotz-lasterrak Antartikako izotz-geruzako gunerik dinamikoenak dira eta zientzialariek ingurugiro-aldaketekiko oso sentikorrak direla uste dute.
Izotz-laster ikusgarriak ez dira Antartikako ikuskizun bakarra. RADARSATen mapak kontinentea bizirik dagoela erakusten du. Itsasora erori eta puskatutako izotz-puskek inguratzen dute kostaldea, izotz-geruza isuri eta itsasoratu egiten da, sumendiek burua erakusten dute izotz-geruzaren gainean...
Hegoaldeko kontinentearen ikuspegi berria eskaintzen digu, beraz, mapak. Ikertzaileentzako tresna berria izango da eta, hari eta beste datu askori esker, ez bakarrik Antartika baizik eta mundu osoa hobeto ezagutzeko eta gizakiok mundu hori nola alda dezakegun edo, nola beharbada aldatzen ari garen —maila lokalean nahiz globalean—, erakusteko balio izango du.