Un embrión, un embarazo
No hospital Quirón de San Sebastián, a doutora Miren Mandiola atópase ante nove embriones. Son embriones que sobreviven despois de tres días. Una muller que non podía ter fillos foi extirpada de quince obocitos tras estimular aos seus ovarios con hormonas. Mandiola introduciu un espermatozoide a cada ovocito mediante microinyección. Pois nove dese quince embriones avanzaron. E agora ten que elixir tres dese nove paira imporse á muller. Non é una decisión calquera, xa que a probabilidade de conseguir o embarazo depende da calidade do embrión.
Mandiola selecciona embriones tendo en conta varias características: "Eliximos segundo criterios morfológicos". Un criterio é a velocidade de crecemento: "o ovocito fecundado co espermatozoide debe ter catro células ás 48 horas, ese é o estadio perfecto e ás 72 horas o estadio perfecto é de oito células". Fan una especie de puntuación paira medir a calidade morfológica. "Existen una serie de características morfológicas que indican una boa ou mala evolución do embrión. Si ten máis ou menos células das necesarias, non é adecuado; si as células non son do mesmo tamaño, nin sequera ten partes de detritos. Elíxense dous ou tres embriones con maior puntuación, entendendo que son os de maior capacidade de adherencia ao útero".
Pero os embriones de bo aspecto non teñen por que ser sans. "Transferimos moitos embriones de bo aspecto, pero proporcionalmente quedan moi poucas mulleres embarazadas", explica Mandiola. Algúns destes embriones poden sufrir mutacións en xenes ou aneuploidías, é dicir, un número anormal de cromosomas. En moitos casos os embriones non se pegan ou producen aborto en menos de tres meses. A única maneira de descartar estes embriones é na actualidade realizar un diagnóstico xenético, o Diagnóstico Xenético Preimplantacional (DGP).
Pero o diagnóstico xenético non sempre se realiza en casos concretos. Por exemplo, en familias cunha enfermidade xenética grave, paira elixir embriones sen enfermidade. Enfermidade de Huntington, fibrosis quística ou distrofia muscular de Steinert, por exemplo. O DGP tamén se realiza cando a muller sufriu abortos reiterados, xa que a orixe dos abortos pode estar na cantidade ou estrutura anormal dos cromosomas dos embriones.
O DGP consiste na extracción dunha célula ao embrión, polo que se trata dunha técnica invasiva. "Manipular o embrión non é bo, claro", conta Mandiola, "canto menos toque, mellor, máis viable será. Con todo, as técnicas utilizadas paira a elaboración do DGP adoitan ser as que permiten ao embrión avanzar cunha boa capacidade de desenvolvemento. Por iso, o DGP debe realizarse no estadio adecuado do embrión, con entre 6 e 8 células. Desta forma o embrión é capaz de seguir crecendo, aínda que faga un buraco e extraia una das células".
Na correa de embriones
Os embriólogos agradecerían una técnica rápida, sinxela e non invasiva que lles axudaría a elixir embriones sans. Pero hoxe en día non hai. Embryomics esfórzanse niso analizando os metabolitos do medio de cultivo embrionario paira obter información sobre a saúde dos embriones. Esta investigación pertence ao ámbito da metabolómica. Paira Francisco Dominguez, de Embryomics, "a metabolómica chega a proporcionar aos embriólogos e xinecólogos información bioquímica que lles axude na elección de embriones".
Os metabolitos son as moléculas que aparecen no metabolismo do embrión, que os colle do medio de alimentación dos embriones, ou que os elimina como residuos. A glicosa, o piruvato, a lactosa, por exemplo, son metabolitos.
Embryomics nace no contexto da fecundación asistida na Fundación IVI de Valencia. Tratábase dun proxecto de investigación en orixe que, á vista do seu éxito, trasladáronse á Biokabia do Parque Tecnolóxico de Bizkaia, centro de creación de empresas de biotecnoloxía. Exploran os medios de crecemento dos embriones fabricados por DGP de Embryomics. Desta forma poden equiparar o estudo metabolómico do medio co resultado do DGP, é dicir, comparan os perfís de metabolitos de embriones normais e anormais.
En palabras de Domínguez, "os embriones e normais con moitas anomalías cromosómicas distínguense ao 100% segundo o perfil dos metabolitos. Noutros casos a separación é menos clara, por exemplo, cando hai una soa monosomía --en lugar dun par de cromosomas - hai un único cromosoma - é máis difícil atopar diferenzas, xa que está máis cerca do embrión normal, pero tamén se distinguen nestes casos".
Paira levar a cabo esta separación analízanse máis de mil metabolitos. "Son mostras moi complexas, o metabolismo ten moitos metabolitos e nós analizamos ao máximo", explica Domínguez. "Coñecemos algúns destes metabolitos, pero a maioría témolos sen identificar, simplemente diferenciámolos por masa e tempo de retención". Utilizan resonancia magnética de análise e espectroscopia de masas. Estas técnicas permiten medir concentracións moi pequenas. Pero o equipo é moi caro e fai falta xente formada. Por iso, Embryomics traballa xunto a Owl Genomics, que achega recursos técnicos e a súa experiencia en metabolómica. Este centro tamén se atopa no Parque Tecnolóxico de Bizkaia.
Un proxecto, de momento
Domínguez espera que os resultados estean publicados paira finais de ano, pero quere deixar claro: "é un proxecto e polo momento estamos en fase de investigación, pero estamos a desenvolver o produto e polo menos inicialmente ímolo a ofrecer ás clínicas IVI". A oferta será un servizo. No laboratorio recolleranse os medios cultivados polo embrión (gotitas duns 40 microlitros) e enviaranse a Embryomics, obtendo o resultado en 24 horas. Isto permitirá ao embriólogo diferenciar mellor os embriones normais do non normais.
Será una ferramenta máis paira o embriólogo. Segundo Mandiola, "probablemente dentro duns anos a metabolómica terá una aplicación clínica clara. Pero aínda está un pouco verde. E ademais, a metabolómica dirá que embrión adherirase máis facilmente desde un punto de vista cromosómico. Servirá paira casos normais, paira fecundacións in vitro convencionais. Pero non paira substituír o DGP. No DGP tes que ter claro que buscas".
Esther Fernández coincide con Mandiola. Este embriólogo, uno dos pioneiros na elaboración de DGP en España, considera que a metabolómica pode ter moitas aplicacións na embriología humana, pero non será en absoluto substituto do DGP. Explica que, entre outras cousas, "o Diagnóstico Xenético Preimplantacional (DGP) utilízase en embriones de parellas portadoras dunha enfermidade grave, así como no diagnóstico de determinadas enfermidades xenéticas ou alteracións cromosómicas –ambos os hereditarios-. E ese DGP nunca poderá ser substituído pola metabolómica".
No entanto, Fernández ve á metabolómica un papel importante nun dos grandes retos da embriología: a transferencia dun único embrión. Cando o embriólogo está a piques de elixir entre varios embriones, ademais da puntuación morfológica, tería outro dato paira elixir a mellor opción.
Con todo, na actualidade, tal e como explica Mandiola, o número de embarazos é baixo, comparado co número de embriones que se implantan (40%-50%), polo que se transfiren á nai dúas ou tres embriones en cada ciclo, sempre que sexa posible. Isto supón un risco de embarazos múltiples, e o embarazo de xemelgos --e sobre todo de trillizos - é un risco inherente tanto paira a nai como paira os nenos. Por iso, o ideal sería transferir un único embrión, paira o que se require moita seguridade de que ese embrión avanza. Niso consiste, por tanto, o gran reto da metabolómica: ser una ferramenta paira elixir o embrión máis viable.
A ecuación dun embrión igual a un embarazo, polo momento, está lonxe da realidade. No laboratorio, Mandiola seleccionou o tres mellores do nove embriones e, no quirófano, transferíronos á muller. Só queda esperar a que algún deles péguese agora.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
