O reto dos últimos anos: a liberalización das telecomunicacións

Hoxe en día as telecomunicacións teñen una gran importancia. Por exemplo, o teléfono é básico na vida diaria. Pero isto non está só. Hai outros que cambian a nosa vida facéndoa máis cómoda: telégrafo, fax, correo electrónico, computador persoal, telefonía móbil, mensaxería por radio...

Os Estados conseguiron o monopolio das telecomunicacións por pouco esforzo e mantivérono até hai pouco. Isto leva una serie de problemas: a evolución da falta de competencia é deficiente e os prezos son frecuentes en desequilibrio coa calidade dos servizos prestados. Paira 1984 era evidente a necesidade de cambiar a estrutura do mercado de telecomunicacións, xa que o sistema antigo non tiña a flexibilidade suficiente. Tampouco ofrecía a velocidade necesaria paira desenvolver novos produtos e servizos.

Liberalización en Europa: un proceso lento

Era evidente que paira a evolución das telecomunicacións era necesario modificar a normativa existente na súa contorna. O inicio da evolución tivo lugar en Estados Unidos. A ATT (American Telephone Telegraph), que até entón había monopolizado, tivo que aceptar o pase ao mercado libre. En canto a Europa, os ventos de liberalización chegaron máis tarde e o monopolio dos PTT (Post Telephone Telegraph, é dicir, da organización telefónica pública de cada país) por cada país que tivo durante moitos anos o papel máis importante, atópase nunha difícil tarefa, sobre todo porque no ano 2000 espérase que o 60% do persoal europeo estea en telecomunicacións.

Na Unión Europea (UE), reunida en outubro de 1992, existía un acordo absoluto. Todos pensaban que hoxe en día hai grandes barreiras paira o desenvolvemento das telecomunicacións. Algunhas das barreiras eran a falta de servizos avanzados, as custosas tarifas a pagar polos servizos que atravesan as fronteiras, a falta de liñas arrendadas de alta velocidade, etc. Doutra banda, o crecemento das telecomunicacións é do 8,5% anual, liderando o resto de sectores.

En consecuencia, é necesario crear una nova normativa que impulse o desenvolvemento correcto das telecomunicacións na Unión Europea. Na comisión presentáronse diferentes propostas para que a decisión a tomar fose a adecuada:

  • Manter o proceso de liberalización e a situación actual.
  • Crear una ampla normativa en materia de tarifas e investimentos comunitarios.
  • Liberalización de todos os servizos de telefonía verbal.
  • Estender a competencia nos servizos de telefonía oral paira todos os Estados membros.

130 organizacións relacionadas coas telecomunicacións (usuarios, provedores, operadores, sindicatos e organizacións profesionais) coincidiron en decidir cal era a máis adecuada nas propostas e consideraron necesaria a liberalización de todos os servizos de telefonía oral. Con todo, á hora de decidir os pasos e prazos a seguir paira iso non houbo un consenso absoluto.

Marconi choveu moito desde a súa primeira emisión de radio. A modificación da normativa paira o desenvolvemento das telecomunicacións foi fundamental. O cambio máis importante foi a perda do monopolio por parte dos estados.

Esta liberalización permitiría que aparecesen vantaxes en materia económica como consecuencia directa da competencia, que tamén se intensificaría o desenvolvemento mediante un proceso de renovación máis rápido, que permitise ao usuario elixir os produtos e servizos que lle resultarían máis adecuados en función das súas necesidades e posibilidades, e que, finalmente, permitise repartir o recurso nacional de tanta importancia entre entidades públicas e privadas.

Pero tamén hai que dicir que ten riscos, xa que una maior competencia xera a necesidade dunha contorna de reflexión debido a situacións contraditorias entre as organizacións de telecomunicacións e ás diferentes estruturas de mercado de cada país da comunidade. Por todo iso, uno dos principais obxectivos da normativa é facer fronte aos posibles efectos negativos da competencia.

Aínda que a marcha da política é máis ou menos a sinalada anteriormente, non se axusta á realidade. A modo de exemplo, pódese mencionar que desde que se liberalizaron os mercados de terminais e servizos ata que se estableceron as regras e a organización paira poder configurar una competencia real pasouse moito tempo.

Os esforzos que se están realizando paira abrir mercados de produtos e servizos na comunidade e crear as condicións necesarias para que a competencia entre eles sexa transparente, aínda non deron os froitos esperados. As accións que se levaron a cabo paira lograr un mercado único, é dicir, a distribución das funcións de explotación e regulación dos servizos, a consolidación dos mercados, a creación de mercados futuros, etc., non incrementaron a oferta nin xeraron crecemento do mercado. Pero aínda que non se alcanzaron os obxectivos reais, a dinámica dos mercados está a provocar cambios estruturais no sector.

As tendencias son claras. Por exemplo: concentración industrial, privatización de operadores de telecomunicacións derivada dunha política máis xeral de gobernos, asociación de provedores de servizos (acceso a terceiros países), etc. En definitiva, este mercado móvese máis desde a situación real que desde as expectativas de futuro.

Última loita: GSM

O proceso de liberalización en Europa foi lento. O peche dos monopolios foi difícil porque os Estados non queren renunciar a este gran mercado. No ano 2000 espérase que o 60% do persoal europeo atópese en materia de telecomunicacións.

En Europa nestes momentos GSM (Global System for Mobile Communications. Dito en euskara, o Sistema Global de Comunicacións Móbiles, é dicir, o sistema estándar de comunicación telefónica móbil, é o tema que máis forza ten a nivel comunicativo. A finais do ano 92, nove países comezaron a ofrecer este servizo. GSM capacita a calquera usuario, país ou país paira utilizar o sistema.

Utiliza tecnoloxía dixital e, por tanto, reúne todas as vantaxes que ofrece: una mellor calidade de servizo, un mellor aproveitamento do espectro radioeléctrico, una maior facilidade de mantemento e instalación, una maior seguridade das comunicacións, a posibilidade de conectarse posteriormente á rede telefónica básica e o acceso a numerosos servizos.

A partir de 1995 espérase que estes servizos poidan ser utilizados en calquera punto de Europa (e tamén no exterior). Por exemplo, en países como Australia, Nova Zelandia, Singapura, América Latina, Emiratos Árabes Unidos e outros países do Golfo xa dispoñen de licenzas paira poder utilizar estes servizos. En moi pouco tempo, a proliferación de usuarios fai que as empresas teñan un gran atractivo paira poder explotar GSM.

España segue

En canto á situación no Estado español, está algo máis atrasada. De acordo co acordado na Unión Europea sobre liberalización, fóra da telex, o telégrafo e a telefonía básica en España, hai que pór fin ao monopolio de Telefónica desde 1924, pero aínda queda moito traballo por conseguir este obxectivo:

  • En 1992 se liberalizó a procura por radio, que foi aproveitada por 4 grupos. Uno destes catro grupos foi o consorcio empresarial Cersa, impulsado pola BBK. Algúns destes grupos están a pór a punto os servizos a unha velocidade superior á indicada no contrato asinado.
  • Teoricamente en xaneiro de 1993 comezou a liberalización do segundo servizo en España: conmutación de datos, tanto por paquetes como por circuítos. Pero a verdadeira liberalización atrasouse. As empresas que desexen competir con Telefónica deberán presentar una tarifa con cota inicial por cada conexión, outra periódica por aluguer e outra de uso.
  • No ámbito da telefonía móbil, ademais de Telefónica, a convocatoria de concurso paira determinar a empresa que participará na explotación xerou un gran interese. Como sabemos, Airtel obtivo o permiso de explotación paira competir con Telefónica como segundo operador de telefonía móbil. Cabe destacar que BBK e Kutxa forman parte do grupo Airtel e que os teléfonos móbiles de Airtel están a realizarse no Parque Tecnolóxico de Zamudio, concretamente na empresa Ericcson.

Diferentes vías nas Comunidades Autónomas

A telefonía móbil sen cable é a mostra do proceso de liberalización. Aínda que é previsible que en Europa prevaleza o modelo denominado GSM, o camiño cara á homologación será longo. A segunda empresa do Estado español que compite con Telefónica será Airtel.
Na imaxe pódese ver o punto de conexión da compañía Telefónica paira teléfonos móbiles

Nas diferentes Comunidades Autónomas a situación non é a mesma: cada una está a crear as súas propias redes.

  • O Goberno andaluz ten previsto establecer un plan estratéxico de comunicación paira superar a situación actual, totalmente dependente das ofertas de Telefónica e que non ofrece parámetros suficientes. Dentro do proxecto preténdese, en primeiro lugar, crear una rede corporativa que cubra as necesidades da Administración Autónoma de Comunicación de Voz, Datos e Imaxe. Posteriormente, na medida en que a liberalización das telecomunicacións permítao, prevese ampliar os servizos aos externos. O proxecto desenvolverase seguindo o que lles pareceu mellor nas tres propostas, nas que a Xunta de Andalucía colaborará con SICRES (Sistema Integrado de Comunicacións Rede Electrica-Sevillana). Parece ser que aínda que a normativa do LOT apróbao, o proxecto non gustou nada a Telefónica. A Xunta de Andalucía tamén recibiu ameazas.
  • A Comunidade Autónoma do País Vasco, co Plan Tecnolóxico Vasco, parece volver liderar o mundo empresarial do Estado español. Como parte deste Plan Tecnolóxico, púxose en marcha a creación da primeira rede pública tipo Frame-Relay denominada Euskalnet. O obxectivo de Euskalnet é pór en marcha a rede de fibra óptica. Este traballo está a facerse paso a paso, proba diso son moitas das obras que podemos ver polas rúas das nosas capitais, xa que paira introducir os cables é necesario abrir as rúas. Espérase que paira o próximo mes de xuño estea dispoñible a rede que pode traballar entre as tres capitais vascas. Mentres tanto, está en marcha una rede de microondas paira o transporte de voz, datos e imaxe. Isto servirá para que nalgúns lugares o territorio sexa abrupto e non sexa posible o paso de cables.

De momento, só a Administración poderá gozar das vantaxes que ofrece esta nova rede. Ademais, os usuarios terán que esperar a que se abra a liberalización.

O control dos sistemas de telecomunicacións na Comunidade Autónoma do País Vasco correrá a cargo da empresa Euskalnet. A posta en marcha da rede de fibra óptica e a explotación da rede de microondas paira o transporte de voz, datos e imaxe son, neste momento, as tarefas principais que Euskalnet ten nas súas mans.

Una vez analizada a situación xeral das telecomunicacións, parece que tanto en Europa como no Estado español foise desenvolvendo a toda velocidade. As mellores consecuencias desta carreira serán aproveitadas polo usuario grazas ao estímulo da competencia. Xa é evidente que Telefónica está a realizar esforzos paira ofrecer bos prezos participando no mercado libre e que o usuario empeza a preocuparse máis do que afacía dos servizos e prezos que pode conseguir.

Desgraciadamente, a liberalización non só vai supor una nova alegría e un mellor rendemento. Dado que as telecomunicacións son un sector estratéxico da economía actual, o Estado español ha tratado até o momento de manter o monopolio, pero coa liberalización, moitas nacións estranxeiras poden dar un paso adiante na actual colonización económica.

De momento, o Goberno Vasco ha comezado a traballar para que este proceso non cambie da man. Aproveitando a súa localización adecuada está a construírse a rede denominada Euskalnet. Con todo, ao estar a piques de finalizar os monopolios, está claro que a única forma de defender o mercado das telecomunicacións no futuro é a competitividade, e as empresas e as institucións públicas deben entendelo para que o proceso sexa satisfactorio.

Babesleak
Eusko Jaurlaritzako Industria, Merkataritza eta Turismo Saila