Lakar Iraizoz, Oihane

Exoplanetak. Lurraren parekoen bila espazioan

Azkeneko 15 urteetan 600 planeta identifikatu ditugu eguzki-sistemaz kanpo. Orain dela 25 urte, berriz, eguzki-sistemako planetak baino ez ziren ezagutzen. 1992an aurkitu zen lehengo exoplaneta. Orain, identifikatu ez ezik, adituak dagoeneko hasiak dira horietako batzuk karakterizatzen; hau da, zer izaera eta ezaugarri dituzten bereizten.

Aduana, epe ezezaguneko geldialdia

Izan dezaketen arriskuarengatik, edo helmugara behar bezala iristeko dituzten eskakizunengatik, neurriak hartu behar izaten dira substantzia biologikoak eta kimikoak garraiatzeko. Eta, herrialdeen arteko mugetan agintariek zorrotz kontrolatzen dute zer sartzen eta ateratzen den.

Zer, bai; noiz, ez

Tektonika, bizilekuen zizelkatzaile

Mugimendu tektonikoei lotuta, suntsipena eta asaldura izaten dira gehien entzuten diren hitzak. Alabaina, funtsezkoak izan dira biziaren historia aberasteko. Inguruko paisaia edo eremua eraldatzeko gai dira lurrikarak eta sumendiak, eta biziarentzako txoko berriak sortzen dituzte, ordura arte ez zeudenak. Habitat-aberastasuna sortzen dute, eta horrek biodibertsitatea handiagoa izaten laguntzen du. Giza arbasoek bizitzeko jarduera tektoniko handiko eremuak bilatu zituztela proposatu duen ikertzailerik ere bada.

"Edonork jantz dezake maskara eta urpean sartu, eta pentsatzeko modua aldaraziko dioten gauzak ikusiko ditu"

Aukera txikiena ere aprobetxatzen du Sylvia Earle ozeanografoak, gizakiak ozeanoetan egin dituen hondamendiak salatzeko eta ozeanoak zaintzearen garrantzia eta beharra aldarrikatzeko. Izan ere, bertatik bertara ikusi ditu gizakiok eragindako txikizioak, ozeano sakonera iristeko eta han ikerketak egin ahal izateko teknologiak garatzen eta erabiltzen jardun baitu bere ikertzaile-ibilbide osoan.

Megahiriak; mundua gero eta hiritarragoa

Hirietan bizitzeko aukera egin dugu gizakiok azken ehun urteotan. Azkeneko berrogei urteetan, munduko populazioa bikoiztu egin da; hirietan bizi direnen kopurua, berriz, bost aldiz handitu da. Zazpi milioi lagun gara munduan, eta erdia baino gehiago hirietan bizi da. Hiritarren hamarretik bat, gainera, 21 hiritan baino ez da bizi. Megahiriak dira 21 horiek, hamar milioitik gorako populazioa dutenak. Biztanle-kopuruak ez ezik, hirietako jendearen baliabideek ere izugarrizko eragina dute hirien garapenean. Hala, modu batera edo bestera eboluzionatzen dute hiriek. Bizidunak balira bezala.

"Nobel sariaren berri eman zidaten egunean, adarra jotzen ari zirela pentsatu nuen"

Benetan zoriontsu "erribosomen egitura lehenengo aldiz ikustean" sentitu zela dio Ada Yonathek. Izan ere, hogei urte zeraman erribosomak aztertzen, eta bere lanean sinesten ez zuen jende asko zuen inguruan. Erribosomen lan horretan hartz polarrak izan zituen inspirazio-iturri, eta inspirazio horren azkeneko emaitza 2009ko Kimikako Nobel saria izan zen.

Ahalmenarekin jaio, baina...

Adimen handiko haur batzuek mugak izaten dituzte.

Zer da, ordea, adimena?

Test bidez kalkulatutako adimen-adina banako bakoitzaren adin kronologikoaz zatitzen da, eta emaitza hori ehunez biderkatzen da. Horrela lortzen da adimen-kozientea, adimen-mailari buruz hitz egiten denean, halabeharrez ateratzen den kontzeptua. Jatorria, baina, XX. mendearen hasieran beste helburu batekin sortu zen tresna batean du.

"Nik uste nuen txinpantzeak eta gu antzekoak ginela, baina haiek atseginagoak zirela"

1960. urtean hasi zen txinpantze basatiei behatzen eta haiek deskribatzen, eta, 50 urte beranduago, ez ditu utzi. Ez zuen ikasketarik, baina Louis Leakey, txinpantzeak aztertzeko aukera eman zion paleontologoa, berehala ohartu zen Jane Goodall zela txinpantzeak bertatik bertara aztertzeko behar zuen pertsona. Gaur egun, natura kontserbatzeak duen garrantzia azaltzen du mundu osoan. Tolosako Naturaldia jardunaldien amaiera-ekitaldiko hitzaldia eman zuen, eta aukera aprobetxatu genuen harekin egoteko.