É posible a excelencia na ciencia sen igualdade?

Falar de igualdade e ciencia fálanos da achega das mulleres á ciencia, da incorporación da dimensión de xénero na ciencia, da distribución nas vocacións científicas, do papel e o lugar das mulleres no ámbito da ciencia e a investigación, dos recursos que as mulleres teñen paira investigar, etc. Son moitos elementos e, en todos eles, os datos indican a desigualdade.

Si a metade da sociedade non está ben representada na xeración de coñecemento, pódese falar de excelencia? Os participantes trataron de responder a iso.

Elena Aldasoro é directora e investigadora da área de Dependencia do Departamento de Sanidade. Aldasoro investigou os infartos e demostrou que, ao ter menos risco de sufrir un infarto que os homes, as mulleres corren máis risco de morrer por culpa do infarto. A investigación permitiu ter en conta o sexo e a idade nas investigacións. Afirmou que é imprescindible integrar a perspectiva de xénero en todas as etapas da investigación. É máis, afirma que por non telo en conta na dimensión de xénero, “o medicamento aplicado ás mulleres non está baseada na evidencia científica tanto como nos homes”.

Posteriormente, Ainhoa Madariaga deu conta da situación de Ikerbasque. Ikerbasque é una organización baseada na excelencia que conta na actualidade con 177 investigadores de alto nivel, dos que só o 19% son mulleres. O mesmo ocorre no programa de mozos investigadores, menos mulleres preséntanse a Fellow. A situación preocúpalles e empezan a tomar medidas. Por exemplo, está a introducirse a perspectiva de xénero nos criterios de avaliación dos currículos. Madariaga recoñeceu que a situación é “grave”, que o problema é estrutural. Así, teñen grandes dificultades á hora de compaxinar a definición de excelencia coa perspectiva de xénero. Acabou o seu oco cun punto de desesperación.

E da desesperación partiu Ainhoa Larrañaga, profesora e investigadora de HUHEZI. Expuxo a súa experiencia persoal. Sinalou que a súa condición de investigador e nai ocupáralle como una “carga”. Naqueles que tentou cambiar as cousas e pór en marcha acciones positivas, tamén se atopou cun deserto. Como cooperativa, sinalou ademais que viu numerosas contradicións. No caso de Mondragon Unibertsitatea, por exemplo, só un centro ten en marcha un plan de igualdade, a facultade de Empresariais.

Teresa Nuño falou a continuación. É director de Igualdade da UPV/EHU e na didáctica das Ciencias o xénero e a ciencia son o seu centro de interese e o seu centro de traballo. I da UPV/EHU. Dentro do Plan de Igualdade deuse a coñecer o diagnóstico da participación de mulleres e homes no ámbito da investigación. Segundo Nuño, a situación da UPV/EHU, a pesar de que en xeral a participación entre mulleres e homes non é moi desigual (ao redor de 10 puntos), coincide coa doutros ámbitos: prodúcese una separación horizontal entre mulleres e homes (por áreas de investigación) e una separación vertical (por postos de responsabilidade). En canto ás medidas de compatibilidade, Nuño expuxo dúbidas sobre este tipo de medidas. Así, por exemplo, as medidas de conciliación da vida laboral e persoal son solicitadas unicamente polas mulleres e pódense converter en ferramentas paira reproducir roles tradicionais de xénero. Nese sentido, reivindicou que a conciliación debe ser en primeiro lugar a corresponsabilidade.

Debate multidimensional

O primeiro tema do debate sacouno Aldasoro. Sinalou que nos postos de responsabilidade hai que romper cos modelos masculinos. Larrañaga destacou na mesma liña que, aínda que en HUHEZI as mulleres ocupan postos de responsabilidade, a situación non mellorou. Os relatores concluíron que os cambios teñen que ser estruturais, e que a competencia paira chegar a un posto de responsabilidade ten consecuencias moi negativas paira a igualdade.

Os asistentes tiveron a oportunidade de expresar a súa visión. Ao tratarse de mulleres novas investigadoras, afirmouse que o exposto no programa correspóndese co que elas mesmas viven. Xunto a iso, deixaron claro o desexo de cambiar as cousas. Din que hai que redefinir a excelencia, e non só en relación á igualdade, senón máis xeral.

Da mesa redonda saímos afirmando polo menos dúas hipótese: por unha banda, que sen igualdade a excelencia non é posible na ciencia, e por outro, que a ciencia está lonxe da igualdade. Nuño destacou que a única maneira de que as mulleres triunfen na ciencia é cambiar a definición do éxito. Larrañaga advirte, sen políticas activas, que dificilmente se alterará o actual desequilibrio. Nuño lembrou que temos ferramentas a utilizar porque ofrecen posibilidades paira profundar na igualdade: Lei Española da Ciencia e Lei Vasca de Dereitos Humanos paira a Igualdade de Mulleres e Homes.

O problema non se limita a Euskal Herria, falamos dun fenómeno global. O informe SHE FIGURES dános a coñecer as diferenzas institucionais existentes. No ámbito da investigación, comezáronse a dar pasos paira cambiar a situación, como o demostra o movemento “Novidades de xénero” (gendered innovations) liderado pola historiadora científica Londa Schiebinger da Universidade de Standford. Trátase dun proxecto desenvolvido conxuntamente por especialistas en ciencias naturais, enxeñaría e xénero de diferentes países. O obxectivo principal deste proxecto é “ampliar o poder creativo da análise sexual e de xénero paira novos descubrimentos”. É posible que a partir dese camiño non teñamos que preguntarnos no futuro É posible a excelencia na ciencia sen igualdade? ".