Analisiak

Lurralde-antolamendua eta bizitza

Hirigintzak eta lurraldearen antolamenduak eragin handia dute gure bizitzan: osasunean, ingurunean, generoan, kontsumo-ohituretan, baita hizkuntza-erabileran ere. Hortaz, garrantzitsua da begirada horiek guztiak hiri-plangintzetan txertatzea. Baina nola antolatu beharko lirateke hiriak bizitza erdigunean jartzeko? Nola planifikatu osasuna sustatzeko, haurrek kalean jolastu ahal izateko eta zahartze aktiboa bultzatzeko edota gure hizkuntza zaintzeko? Egungo hiriek duten izaera urbano horretatik urrundu eta naturalizatu egin beharko lirateke? Betaurreko moreak jarri beharko genituzke hirigintzan ere?

Lurralde-antolamenduari buruz hausnartu eta gure herri zein hirietan alternatibak eraikitzen hasteko, eztabaida-saio ireki bat antolatu zuen Elhuyarrek, San Telmo museoan. Hiru gairen inguruan ardaztu zen saioa: nola eragiten duen lurralde-antolamenduak osasunean, ingurumenean eta hizkuntzan. Mahai-inguruan adituek emandako ikuspuntuak jaso ditugu hurrengo orrialdeetan, eta Zientziakide proiektuaren webgunean irakur ditzakezue beste parte-hartzaileek egindako hausnarketak. Hauek dira adituak: Patxi Galarraga Aiestaran, arkitektoa eta PROJEKTA URBESeko kidea. Hirigintzan eta arkitekturan osasunaren sustapena eta ekitatea txertatzeko aholkularitza ematen du. Aitziber Sarobe Egiguren, biologoa eta Zarauzko Arkamurka Natur Taldeko kidea. Urteak daramatza natura-kontserbazioaren alde lanean. Eta Imanol Azkue Ibarbia, Geografia eta Historian lizentziatua, idazlea eta Elhuyar Fundazioko teknikaria. Urte luzez, euskara-planak ezartzen aritua.

4.0 industria: iraultza baten atarian gaude?

Aldaketa teknologiko handietan murgilduta gaude: big data, adimen artifiziala, etengabeko konektibitatea, nanoeskalaren konkista… Ate joka ditugu denak, eta, elkarrekin, iraultza berri baten abiapuntu izan daitezke industrian. 4.0 industria gauzatuz gero, aldaketak ez dira industrian soilik gertatuko, ordea. Gizartea eta baita ekonomia ere iraul ditzakete. Prest al gaude horretarako? Nola aldatuko lirateke gizartea, lan egiteko moduak eta egungo lanbideak?

Irekiko diren aukera berriez gain, segurtasunaren inguruko zalantzak ere pizten ditu teknologia berrien iraultza bateratu honek. Zer arriskuz ari gara, ordea? Galderak asko dira, eta, haiei erantzuteko, eztabaida-saio ireki bat antolatu zuen Elhuyarrek, San Telmo museoan. Mahai-inguruan adituek emandako ikuspuntuak jaso ditugu hurrengo orrialdeetan, eta Zientziakide proiektuaren webgunean irakur ditzakezue ikusleek egindako hausnarketak. Hauek dira adituak:

Aintzane Conde Fernández, Ingeniaritza Mekanikoan doktorea. Tesian, 4.0 industriak eskaintzen dituen tresnak nola erabili aztertu zuen. 

Angel Elias Ortega, jurista eta EHUko Lan Harreman eta Gizarte Langintza Fakultateko dekanoa. Euskanpus  Industria 4.0 taldeko partaidea da.

Aran García Lekue, fisikaria eta Ikerbasque ikertzailea da DIPC Donostia International Physics Center-en. Nanoeskalako materialek dituzten propietateak ikertzen ditu.

Mikroplastikoak eta osasuna

Gure gizartearen asmakizunik onenetakoa da plastikoa. Arina, malgua eta oso merkea. Hala, ia edozer sortzeko zein biltzeko materialik egokiena da. Milaka milioi tona plastiko sortu ditugu jada… eta horietatik % 75 hondakin bihurtu dira. Hortaz, plastikoaren onurak arazo bihurtu zaizkigu, hondakin plastikoen kudeaketa gure gizartearen arazo handienetako bat bilakatzeraino. Ekosistema guztietan sartu dira jada, eta eztabaidan dago zer arrisku ekar ditzakeen maila zelularrean sartu izanak. Bitartean, ez dirudi gure kontsumo-eredua nabarmen aldatuko denik erraz. Zein da irtenbidea?

Plastikoez eta haien arazoez hitz egiteko, eztabaida-saio ireki bat antolatu zuen Elhuyarrek, San Telmo museoan. Mahai-inguruan adituek botatako ikuspuntuak jaso ditugu hurrengo orrialdeetan, eta Zientziakide proiektuaren webgunean irakur ditzakezue ikusleek egindako hausnarketak. Hauek dira adituak:

Joana Larreta Astola, AZTIko ozeanografoa eta Kimika Analitikoan doktorea. Itsasoetako eta Kostaldeetako Ingurumen Kudeaketako taldean ikertzen du.

Joserra Otegi Olaso, EHUko Bilboko Ingeniaritza Eskolako irakaslea eta Ekologistak Martxan taldeko kidea. Taldearen barruan, Hondakinen Batzordean ari da lanean.

Miren Cajaraville Bereziartua, EHUko Zelulen Biologiako katedraduna eta Zelulen Biologia Ingurumen Toxikologian Eusko Jaurlaritzako ikerketa-taldearen burua.

Eukalipto-landaketak Urumea ibaian

Idatzi honen bidez, Biodibertsitatearen Nazioarteko Eguna ospatzen den honetan, gure ardura eta ezinegona adierazi nahi dugu azken urteetan, eta, batez …

Maskaren erabilera COVID-19aren aurrean

Garraio elektrikoa

Adimen artifiziala jokoan

Adimen artifiziala erronka teknologiko handia da gizakiontzat: gure gaitasunak dituzten makinak sortzea. Gurekin komunika daitezkeen eta, datu-kantitate izugarriak prozesatuta, beren kabuz ikasi eta erabakiak har ditzaketen makinak. Oraindik baten batek urruti senti badezake ere, gure bizitzan txertatuta dago jada adimen artifiziala, eta dena zipriztinduko du datozen hamarkadetan: garraioa, hezkuntza, kultura, finantzak, nekazaritza…

Urte gutxi barru, morroi informatiko pertsonalen bidez egingo ditugu erosketak, haiek iradokiko digute nola hobetu gure ikasketa-prozesua edota, gure sintomez galdetuta, diagnostiko medikoa egingo digute. Askoz ere eraginkorragoak izango gara adimen artifizialari esker, baina, bestalde, robotizazioak gizakioi lana eta tokia kenduko digulako kezka ere badute hainbatek.

Bada teknologia hori azkarregi garatzen ari dela dionik ere; aurrez erantzun beharreko galdera asko ikusten dituztenak. Izan ere, adimen artifiziala gure gizartearen mundu-ikuskeraren adierazpen bat da. Garrantzitsua da, hortaz, gizarteak ondo mamitua izatea teknologia hori, iritzi landua eta argia izan dezan legeak finkatu aurretik; ez dadin bihurtu gu geu kontrolatuko gaituen teknologia.

Oinarrizko hiru galderari heldu diegu, egungo egoeraz eta datorkigunaz jabetzeko: Zein dira adimen artifizialaren benetako potentziala eta erronka nagusiak? Zer hutsune ditu une honetan? Zer arrisku? 

Galdera horiei erantzuteko eskatu diegu adimen artifizialaren inguruan lanean ari diren bi adituri: Gorka Azkune Galparsoro, informatikaria eta adimen artifizialeko ikertzailea, eta Helena Matute Greño, adimen artifizialaren psikologia ikertzen duen psikologo esperimentala.

Krisialdi sozioekologikoaren ebidentziak

Nazio Batuen IPBES plataforma zientifiko arauemaileak bere azken txostenean adierazi du milioi bat espezie galtzeko zorian daudela planetan; zortzitik bat. Habitaten galera dago biodibertsitatearen galeraren oinarrian, Lurraren azaleraren % 75 aldatu baitugu jada gizakiok kolpeka, deforestazioz, nekazaritza intentsiboz, lurrak urbanizatuz, krisialdi klimatikoa eraginez… Munduko zingiren % 80 eta baso-azaleraren % 32 suntsitu dugu. Ondorioa: espezieen % 20 desagertu da 1900etik hona, eta beste % 13 desager daitezke datozen urteotan. Bitartean, munduko populazioa bikoiztu egin da; barne-produktu gordin globala, laukoiztu; eta nazioarteko merkataritza, produktuak munduko edozein herrialdetara eramatea edo handik ekartzea sustatzen duen hori, hamar aldiz handitu.

Hazkunde ekonomikoaren dogma albo batera utzi behar dela dio txostenak, sistema ekonomiko jasangarri bat izan behar dugula helburu. Baina zein dira krisialdi sozioekologiko horren azpian dauden arrazoi sozioekonomikoak? Zer politika jarri beharko lirateke abian? Eta, agian garrantzitsuena, nola egiten da hori? Ongizatea sakrifikatu beharko dugu?

Galdera horiei erantzuteko eskatu diegu Unai Pascual Garcia de Azilu ekonomialariari eta Noelia Zafra Calvo ingurumen-zientzialariari. Biak, Basque Centre for Climate Change-ko ikertzaileak.

Zientziaren gehiegizko espektatibak

Hedabideok eta zientzialariek etengabe aztertu beharko genuke nola komunikatzen ditugun zientzian eta teknologian gertatzen diren aurrerakuntzak. Batzuetan, ikusgarritasuna eman nahian, gehiegizko espektatibak sor ditzakegu gizartean, eta, ondorioz, sekulako kaltea eragin, soziala zein zientifikoa.

Puri-purian dauden bi alor ekarri ditugu, edizio genetikoan erabiltzen den CRISPR teknika eta krisi klimatikoa konpontzeko teknogiena, eta horretan aditu diren Ana Agirreri eta Alberto Ansuategiri galdetu diegu gehiegizkoak ote diren sortu diren espektatibak.

Zientziaren argitalpen-sistema

Zientziak argitalpen-sistema eraginkor eta gardena behar du, ikertzaileen aurkikuntzak, hausnarketak eta datuak zabaltzeko. Azken urteotan, ordea, kezka handiak ageri dira zientzialariengan, sistema bera kolokan jartzeraino.