Lekukoak

“Norberak bakarrik, agian, asko aurreratuko du, baina urrun joateko taldea behar da”

Gorka Orive Arroyo (Gasteiz, 1976) Farmaziako katedraduna da, eta irakaslea eta ikertzailea Euskal Herriko Unibertsitatean. Geroa Diagnostics konpainia bioteknologikoaren sortzailea ere bada; besteak beste, alzheimerra listuaren bidez diagnostikatzeko test bat garatzen ari dira. Beste zenbait ikerketa-­proiektutan ere badihardu; adibidez, medikuntza birsortzailean eta farmazia jasangarrian. Leku nabarmena du aipamen gehien dituzten ikertzaileen zerrendetan, hala nola Standford Unibertsitatearen rankingean, eta ahalegin berezia egiten du zientzia eta ikerketa gizarteratzeko, sare sozialen bidez.

“Zientziaren balio soziala berreskuratu behar dugu”

Javier Armentia Fructuoso (Gasteiz, 1962) astrofisikaria da, eta Iruñeko Planetarioko zuzendaria izan da sorreratik (1990) aurtengo udazkenera arte; horrenbestez, ez da harritzekoa askok Pamplonetarioaren arimatzat jotzea. Baina askoz gehiago ere bada Armentia: irakaslea, dibulgatzailea, kolaboratzailea komunikabideetan, zientzia gizarteratzeko ekimenen sustatzailea, zientzia-eremuan diskriminazioa jasaten duten taldeen babeslea eta haien eskubideen aldarrikatzailea… Argi du, beraz, Pamplonetarioan lanean jarraituko ez duen arren, ez dela aspertuko. Elhuyar aldizkariari, berriz, lekukotza eskatzeko aitzakia eman dio, eta eskuzabal erantzun die galderei.

“Gure espeziea anekdota txiki bat besterik ez da historia luze honetan”

Asier Hilario Orus (Tolosa, 1977) Geologiako doktore da, eta Euskal Kostaldeko Geoparkeko zuzendari zientifikoa. Horrez gain, Nazioarteko Zientzia Geologikoen Elkarteko (IUGS) Ondare Geologikoaren Batzordeko presidentea da. Geoparkeen Sareko Zuzendaritza Batzordeko kidea da, UNESCOren Munduko Geoparkeen Programarako ebaluatzaile gisa egiten du lan, eta Nazioarteko Zientzia Geologikoen Programaren (IGCP) batzorde zientifikoaren kidea da. Gutxi izango dira lurrarekiko eta paisaiarekiko maitasuna berak adinako grinaz eta sakontasunez transmititzeko gai direnak.

“Sapiensak eta neandertalak hibridatu egin zirela jakiteak jokaleku berri bat ireki digu”

Joseba Rios Garaizar (Getxo, 1976) arkeologoa industria litikoan espezializatuta dago, eta neandertalen aztarnategi nagusietan egin du lana. Haren sinadura daramate haiei buruz argitaratutako lehen mailako lan ugarik; hori dela eta, Elhuyar aldizkaritik maiz jo dugu Riosengana, neandertalen gaineko erreportajeak edo albisteak egiterakoan. Oraingoan ere, beti bezain abegikor hartu gaitu, eta ez du denbora askorik behar izan erantzunak botatzeko.

“Argiaren difrakzio-muga gainditzeak erabat txundituta utzi ninduen”

Javier Aizpurua Iriazabal (Donostia, 1971) Donostia International Physics Centerreko ikertzailea eta irakaslea da, eta Nanofotonikaren Teoria Taldearen burua. Bertan, argiaren eta nanoeskalako materiaren arteko elkarrekintza aztertzen du, nanoantena metalikoen erantzun optikoan eta efektu kuantikoetan arreta berezia jarriz. Arlo horretan egindako ekarpenengatik, hainbat aitortza jaso ditu; tartean, 2022ko Euskadi Ikerkuntza Saria. Onartu duenez, galderak ez zaizkio errazak iruditu, baina zehatz eta argi erantzun die biei.

“Birkonexio sozial zabal baten lekuko izan nahi nuke”

Mirene Begiristain Zubillaga (Andoain, 1972) Ekonomian doktorea eta Euskal Herriko Unibertsitatean Ekonomia eta Enpresa Fakultatean irakaslea da, da eta HEGOA institutuko kidea. Bere ikerketa-­lerroan elikadura- eta nekazaritza-sistemak aztertzen ditu, ikuspegi feministarekin; zehazki, krisi ekosozialaren testuinguruan, trantsizio iraunkorra lantzeko elikadura estrategiak, prozesuak eta proiektuak aurrera eramateko landu beharreko ildoetan sakondu du, besteak beste. Biolur Gipuzkoa elkarteko koordinazio-taldean dago eta EHKOlektiboko kidea da.

“Nolatan iraun du hizkuntza honek?”

Mattin Aiestaran De la Sotilla (Tolosa, 1991) Irulegiko indusketaren zuzendariak aztarnategian bertan erantzun die gal­derei, brontzezko eskua aurkitu zuten le­kutik metro pare batera. Pieza hura lur­petik atera zuen Aranzadiko boluntarioa ere, Leire Malkorra Renobales, han dabil lanean, beste kide batzuekin batera. Ezin­bestean, eskua izan da Aiestaranen erantzunen hizpide nagusia, eta bada datu esanguratsu bat: sarri, lehen pertsonan erantzun du, bai, baina pluralean.

“Guztiaren teoriaren sorreraren lekukoa izatea gustatuko litzaidake”

Jacinto Iturbe Barrenetxeak (Bilbo, 1951) jaso du 2023ko CAF-Elhuyar Merezimendu Saria, zientziaren dibulgazioan eta eus­­­kararen normalizazioan egindako lanarengatik. Izan ere, Bilboko Uniber­tsitatean (gero Euskal Herriko Unibertsi­tatea bilakatuko zena) Kimika ikasi zuen, eta 1974. urtean euskaraz idatzitako lehen tesina aurkeztu zuen. Kimikako euskarazko testuliburuak sortu zituen, eta aitzindarietako bat izan zen kimikako testuliburuak idazten eta ikasgaiak eus­­­­karaz ematen. Euskaltzaindiak eus­kaltzain urgazle izendatu zuen 2006an. Euskal Herriko Unibertsitateko Zientzia eta Teknologia Fakultatean irakasle izan da zenbait urtez, baina gaur egun erretiroa hartuta dago. Pozik eta eskertuta jaso du saria, eta gogo onez erantzun die galderei.
 

“Ez dakiguna zera da: zertarako irudikatzen zituzten”

Jesus Altuna Etxabe Berastegin jaioa da, 1932an. Filosofia eta Teologiako ikasketak egin zituen Gasteizko eta Donostiako apaizgaitegietan, eta Biologia Zientzietako lizentziako ikasketak Madrilgo Complutense Unibertsitatean. Alemaniako ikerketa-zentroetan, paleoantropologiako eta arkeozoologiako jakintza jaso zuen, eta ibilbide oparoa egin du arlo horietan, askotan indusketen zuzendari gisa.

Altuna Euskal Unibertsitateko irakasle jubilatua da, eta Jakiundeko kidea. Horrez gain, Aranzadi Zientzia Elkarteko Historiaurreko Arkeologia Saileko lehendakari eta Munibe aldizkariaren zuzendari izan da, baita nazioarteko hainbat aldizkari zientifikoren batzordeetako kide. Sari ugari jaso ditu; tartean, Zientzia Ikerketako Ibáñez Martín Saria, Xabier Maria Munibe Saria, Eusko Ikaskuntza-Euskadiko Kutxaren Giza eta Gizarte Zientzien Saria, Eusko Jaurlaritzaren Lan Onari Goraipamena, eta 2004ko Euskadi Ikerketa Saria.

María Jesús Esteban Galarza: “Ikerkuntza-lana gustura egiten baduzu, zaila da lanak zure bizitza osoa ez inbaditzea”

María Jesús Esteban Galarza (Alonsotegi, 1956) matematikaria da, eta lehena izan zen Bilbon matematikako tesina euskaraz egiten. Gogoan du garai hartan ez zegoela unibertsitate-mailako lexikorik, eta lan itzela baina polita izan zela. Geroztik, matematiken munduan sakon-tzen jarraitu du, eta, gaur egun, Frantziako CNRSko zientzia-batzordeko partaidea da, eta Paris-Dauphine Unibertsitateko Ceremade zentroko ikertzailea. Beste zenbait erakunde zientifikotako kide eta ordezkaria ere bada: Matematika Industrial eta Aplikatuen Nazioarteko Kontseilua, EU-MATHS-IN elkartea, BCAM, Jakiunde… Eta hainbat sari irabazi ditu; tartean, 2017ko CAF-Elhuyar Merezimendu Saria. Aitortu du bere arloan hain emakume gutxi egoteak asaldatzen duela, eta ez dio uko egiten amets egiteari.