3512023(e)ko iraila
Erreportajeak
Saien kultura
Arrek eta emeek ez dute berdin jaten; ezta iparraldekoek eta hegoaldekoek ere. Animalia taldekoiak dira, eta elkarrengandik edo elkarrekin ikasten …
Paleolitoko haurrak ezagutu nahian
Paleolitoari buruzko kontaeretan, gizonak izan dira protagonista nagusi eta ia bakar. Haurrak, emakumeak, adinekoak edo gaixoak ez dira aipatu, ez …
Elikaduraren erronkei aurre egiten
2050erako, nekazaritza-ekoizpenak % 60 hazi beharko du, munduko biztanle guztiak elikatzeko. Eta hazkunde hori, gainera, era jasangarrian egin beharko da, …
Elkarrizketak
“Iritsi gara puntu batera non hazkunde ekonomikoak ez digun ongizate handiagoa ematen”
Aiora Zabala Aizpuru (Irun, 1982) Ingurumen Zientzietan lizentziatua da, eta Ekonomia Ekologikoan doktorea. Ikertzailea eta irakaslea da Open University eta …
Analisiak
Zuhaitzak eta klima, basoan eta hirian
Olazabal Salgado, Marta - Ikerbasque ikertzailea eta Egokitzapena Ikerketa Taldeko burua BC3n
Klima-aldaketak, beste bizidunetan bezala, eragin zuzena du zuhaitzetan. Eta, alderantziz, zuhaitzek berebiziko garrantzia dute klima-larrialdiari aurre egiteko elementuen artean. Izan …
Mundu digitala
Elhuyarren hizketa-sintesi neuronal berria
2014. urtean zerbitzu teknologiko berri bat plazaratu zuen Elhuyarrek: hizketaren sintesia. Testuak audio bihurtzea ahalbidetzen duen teknologia hori modu askotako …
Lekukoak
“Nolatan iraun du hizkuntza honek?”
Mattin Aiestaran De la Sotilla (Tolosa, 1991) Irulegiko indusketaren zuzendariak aztarnategian bertan erantzun die galderei, brontzezko eskua aurkitu zuten lekutik …
Istorioak
James Young Simpson: minik gabe erditzea
1847ko azaroak 4, Edinburgo. Ohi bezala, ilunabarrean, James Young Simpsonen etxean elkartu ziren Simpson bera eta beste bi lagun. Anestesiko …
Ekinean
“Mundua hobetzeko ikertzen dugu”
Ukaezina da gaur egun ingurumenaren zaintzak eta leheneratzeak duen garrantzia. Arrate Santaolalla Ramirez horretan ikertzen du, baina ez zen horregatik …
Atarikoa
Gure gidalerroak
Galarraga Aiestaran, Ana - Elhuyar Zientzia
Gizartea aldatu ahala, Elhuyar aldizkaria ere egokitzen joan da. Are gehiago, bilakaeran eragiteko asmoa ere izan du, bere printzipioen bidez. …
Gai librean
Kukutxeztula: hurbileko begirada bat
Alonso Estrada, Rocio - Biofisika Institutua (UPV-EHU-CSIC), Biofisika Bizkaia Fundazioa
Ostolaza Etxabe, Helena - Biokimika eta Biologia Molekularra saila (EHU). Biofisika Institutua (UPV/EHU-CSIC)
Kukutxeztula arnasbideetako infekzio kutsakor bat da, Bordetella pertussis bakterioak eragiten duena eta hilgarria izan daitekeena zenbait populaziorentzat. Mundu mailako immunizazio-kanpainek …
Kristal likidoak: materiaren ulermen sakonago baterantz
Martínez Perdiguero, Josu - EHUko Fisika Saila
Naturan badira substantzia batzuk solidoen eta likidoen arteko ezaugarriak dituztenak: kristal likidoak. Ikuspuntu zientifikotik biziki interesgarriak izateaz gain, gaur egungo …
Plastiko hondakinetik farmazia industriara
Plastikoak munduko kontsumo-produktu sintetiko ugariena dira; 2021ean, 390 milioi tona metrikora iritsi zen urteko ekoizpena. Dituzten propietateei esker, hala nola …
Albisteak
Plastiko biodegradagarriak ez dira hain biodegradagarriak
Gehien erabiltzen den bioplastikoa itsasoan nola degradatzen den aztertu dute, eta ikusi dute urte bat baino gehiago irauten duela batere …
Lur seguru eta justu baten mugak estuagoak dira
Lurra sistema egonkor bat izateko muga berriak proposatu dituzte, mundu osoko pertsonen segurtasuna eta justizia kontuan hartuta, lehenengoz. Aurretik ezarritako …
Iberiar penintsulako migranteek sartu zuten nekazaritza Afrikako ipar-mendebaldean
Orain arte, ez zegoen garbi nola hedatu zen bizimodu neolitikoa Afriako ipar-medebaldean. Arrasto arkeologikoetan oinarrituta, hipotesi kontrajarriak zeuden: nekazari-populazioek eremu …
Higgs bosoiaren desintegrazio arraro baten ebidentziak topatu dituzte
Higgs bosoiaren desintegrazio arraro baten lehen ebidentziak aurkitu dituzte LHC azeleragailuan. Eta ikertzaileek uste dute fisikaren eredu estandarrak iragarri gabeko …
Lur zailetako mikroorganismoak inokulatzeak landareen erresilientzia handitzen du
Landareek klima-aldaketari aurre egiteko ahalmen handiagoa izan dezaten, lurzoru gogorretan hazitako mikroorganismo-komunitateak inokulatzea eraginkorra izan daitekeela iradoki du ikerketa batek. …
Munduko urtegiak: gero eta gehiago, baina gero eta hutsago
Munduko urtegiak gero eta hutsago daude, nahiz eta ur-erreserbak handitzen ari diren, urtegi berriak eraikitzearen ondorioz. Horixe utzi du agerian …
Arrautza ala narrastiak, zer izan zen lehenago?
Litekeena da lehen narrastiek arrautzarik ez jartzea, eta zuzenean kumeak jaiotzea. Horixe ondorioztatu dute ikertzaile batzuek, Nature Ecology & Evolution …
Entzeladon fosforoa aurkitu izanak ilargi hartan bizia izateko aukerak handitu ditu
Cassini zundak Entzelado Saturnoren ilargian jaso zituen datuak berriro aztertuta, baieztatu dute fosfatoa dagoela. Aurrez egindako beste ikerketa batzuetan, fosfatoa …
Herbiboro handiek tundrako biodibertsitatearen galera moteltzen dute
Tundrako biodibertsitatearen galera motelago ari da gertatzen herbiboro handiak dauden lekuetan. Ondorio horretara iritsi dira 15 urtez tundrako biodibertsitatearen jarraipena …
Endometriosia bakterio baten eraginez sor daitekeela iradoki dute
Endometriosia ugaltze-adinean dauden emakumeen %15ari eragiten badio ere, ez da nahikoa ikertu, eta ez dira ondo ezagutzen atzean dauden mekanismoak. …
Adimen artifizial sortzaileak sinesmenak eralda ditzake
Adimen artifizial sortzaileko sistemek pertsonen sinesmenak eralda ditzakete, informazio faltsua eta alborapenak transmitituz. ChatGPT, DALL-E, Midjorney eta antzeko sistemek horretarako …
Hatzez grabatutako horma-irudi batzuk neandertalek egindakoak direla baieztatu dute
Neandertalek sortutako grabatu zaharrenak datatu dituzte La Roche-Cotard haitzuloan (Erdialdea-Loira harana). Hain zuzen, gutxienez 57000 urte dituztela baieztatu dute, eta …
Diabetes-kasuak bikoiztu egingo dira hiru hamarkadatan
2050erako, munduan 1.300 milioi diabetes-kasu baino gehiago izango dira, 2021ean erregistratutako kopuruaren bikoitza baino gehiago, ez bada estrategia eraginkorrik abian …
Esne Bidearen barrutik igorritako neutrinoak detektatu ditu IceCubek
Esne Bidearen barruan energia handiko neutrino-emisioa dagoela baieztatu dute IceCube neutrinoen behatokiko datuek —izotz antartikoaren sakonean eraikitako partikulen detektagailua—, Science …
Emakumeek ere ehizatzen zuten gizarte ehiztari-biltzaileetan
Mundu osoko 63 talde ehiztari-biltzaileren azken ehun urteko datuak aztertuta, ondorioztatu dute emakumeek ere ehizatzen zutela. PLOS ONE aldizkarian argitaratu …
Grabitazio-uhin indartsuenen seinalea detektatu dute pultsarren bidez
Lehen aldiz, maiztasun txikiko grabitazio-uhinen ebidentzia jaso dute, pultsarretan duten eraginaren bitartez. Einsteinek 1916an iragarri zituen grabitazio-uhinak (denbora-espazioaren distortsioak), baina …
Kobre Aroan Iberian gizarte-estatus handiena zuena emakumezkoa zen
Kobre Aroan Iberian ezagutzen den gizarte-estatus handiena zuen pertsona emakumezkoa zen, orain arte uste zenaren kontrara. Metodo berritzaile bat erabiliz, …
Genetikak eta birusek diabetesean nola eragiten duten ulertzeko aurrerapauso bat
I motako diabetesa izateko joera genetikoarekin lotuta dagoen RNA ez-kodetzaile luze bat karakterizatu dute Biocruceseko, Biodonostiako eta EHUko ikertzaileek, eta …
Itsasoaren kolorea aldatzen ari da, klima-aldaketaren eraginez
Itsasoaren kolorea aldatu egin da azken 20 urteetan. Klima-aldaketaren eraginez itsas azaleko ekosistemetan gertatzen ari diren aldaketen ondorioa da, Nature …
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
