Parque das ribeiras de Zarautz
Desde o principio o termo PARQUE sorprenderá a algúns, pero non ten nada que sorprender. A palabra parque tráenos á cabeza algo coidado e protexido, e hai parques urbanos, parques de montaña, parques naturais, etc. Entre este tipo de parques atópanse os parques da Ribeira, que se orixinan ao redor das marxes dos ríos ou arroios. Pero analicemos a delimitación e a importancia ecolóxica deste parque.
A costa salvaxe do País Vasco, non é o lugar idóneo paira crear dunas por acción do vento. Por iso, podemos afirmar que a liña dunar que se atopa na praia oriental de Zarautz é una reliquia ecolóxica.
As dunas costeiras constitúen un ecosistema singular. Constitúen un sistema en equilibrio dinámico co mar, onde os seres vivos han tido que conseguir una especialización de alto nivel paira asegurar a súa supervivencia.
Cando partimos do mar cara ao interior atopamos a marisma de Zarautz. Estas marismas sufriron presións de todo tipo, quedando só algunhas nas desembocaduras dos nosos ríos e arroios. Nas seguintes páxinas veremos a importancia ecolóxica destas marismas.
Máis aló do mar, a marisma de auga salgada transfórmase en marismas de auga doce, con diferentes tipos de plantas e animais.
Dado que os zarauztarras tiveron o costume de chamar a ribeira a estas zonas, declaramos o parque de Ribeira.
Nela abundan os carrizales, cuxa conservación é imprescindible paira a fauna autóctona.
Destacan, ademais, outros ecosistemas que aparecen dentro do parque: cantiis mariños, pendentes mariñas e zona de acollida. O conxunto de ecosistemas que se complementan cos xa mencionados intégrase dentro do parque, sendo moi importante manter este conxunto.
Antes de analizar os diferentes ecosistemas do parque, imos facer un resumo da súa historia xeolóxica.
A historia xeolóxica de Zarautz resulta moi interesante, xa que o diapiro que se crea marcou a estrutura xeolóxica da zona. Por iso, analizaremos brevemente os cambios que sufriu o diapiro dentro desta historia.
Pero que son os diapiros? Algunhas pedras moi plásticas. Na situación de Zarautz, arxila e yesos. Diríxense ás zonas de menor presión baixo a influencia dun ou varios esforzos. Cando estes esforzos son laterais e superiores, os materiais interiores tenderán cara arriba deformando e rompendo o resto das súas capas. (Ver foto adxunta).
Terciario inferior (66-23 m.ou. ), o diapiro seguía o seu proceso. Despois chocaron as placas Europa e Iberia. Como consecuencia diso levantáronse os Pireneos e con el, baixo o mar de Zarautz, todos os materiais creados ou abandonados polo diapiro.
A partir de agora a erosión violenta afectou a toda a zona e os materiais brandos que deixou o diapiro foron facilmente erosionados, mentres que os materiais duros (Sta. Barbara e Talaimendi) permanecían alí.
Á vista do resumo da historia xeolóxica faise una mención paisaxística, faunística e vexetal.
Despois de anos e anos, debido ás fluctuaciones do avance e retroceso do mar, a acción do vento, a erosión, etc., completouse a ribeira de Zarautz. Na fronte, una longo outeiro de area orientada ao mar, formouse por acción do vento, formando ao sur una fermosa ribeira sobre a arxila. Dalgunha maneira, a auga que se situaba no interior íase a pór á mar e formáronse numerosos arroios que finalmente se uniron nun maior. Atravesando o outeiro de area, as augas chegaron ao mar. Precisamente naquela formación morfológica que tivo lugar no leste de Zarautz, sitúase na actualidade o parque de Ribeira.
Os nosos antepasados comezaron a vivir as zonas máis cómodas da costa, alterando continuamente a morfología da súa contorna: cada vez máis construídas comezaron a asentarse sobre a praia e a duna. Ao Sur, a ampla meseta formada foi dividida por prados e campos de cultivo. A canalización do río, as estradas, etc. construíronse despois.
Hoxe quédanos a última pegada. Conservouse como reliquia. Pero imos seguir contando historia. XIII. No século XIX Fernando III, ao declarar a vila de Zarautz, fixo una mención especial aos animais e plantas. Nunha longa lista de animais citou como moitos a lebres, raposos, gatos monteses, espinacas, tejones, ardillas, perdices, paspallás, paspallás, paspallás, costras, patos de mar, avefríos, bagausos, gaivotas, veas, etc.
Entre os peixes, anchoa, pescada, congro, lagosta, chicharros, robalizas, mariscos, chipirones, luras, polbos, rodaballos, lengorados, etc.
Nas plantas menciona carballos, castiñeiros, nogueiras, fresnos, zumarrondos, loureiros, higueras, cerdeiras e oliveiras.
Tamén mencionou diferentes tipos de flores: rosas, caraveis, lilias, perpetuas, lobelares, camamilas e unha chea de verduras.
Moitos deles atópanse actualmente no parque de Ribeira, conferindo o valor da mención. Ademais XVIII. Algunhas referencias do século XX confirman o devandito por este personaxe.
Paira finalizar este histórico resumo, a continuación recóllense algunhas referencias de viaxeiros.
F. Wilhelm O señor Von Humbolt dicía: Zarautz está situado nun estreito mariño. A súa aresta é de area e o seu estado é seco e pouco bonito. O campo traseiro tampouco presenta abundancia de manchas no territorio até o momento. Este señor descubriu una longa duna vexetal secada sen dúbida; chegou no verán. Na parte traseira observáronse carrizales nas beiras do río, cunha cor verde bastante escaso.
Juan Mañe e Flaquer (1866-1867) dicía: Zarautz está situada a beiras do Mar Cantábrico, aos pés do monte Santa Bárbara e na beira occidental dunha fermosa e marabillosa chaira cunha lexión central. A franxa de bonitos outeiros que desde o citado monte, até o final de Talaimendi, segue á culanca, dá á paisaxe una forma de círculo diferente que o mar herda polo norte.
A mención continúa: Uno dos xogos máis característicos de Zarautz é a caza de patos. Cando empezan os fríos, desde o Norte aparecen unha chea de patos e preto da praia ás nove ou dez da mañá dan una volta ao redor do pobo e volven ao primeiro lugar. Á noitiña os cazadores diríxense á praia, onde repartidos (uns aquí outros) resulta moi bonito ver á xente do pobo á hora de baixar os patos do mar e esperar o momento de ir aos montes. Aparece unha chea de pato e un ceo escuro, tan abundante...
Como se ve, a contorna de Zarautz foi un lugar moi importante desde o punto de vista naturalístico, sendo aínda máis importante o parque de Ribeira que queda.
Diferentes ecosistemas do parque de Ribeira
Dunas. Ao leste de Zarautz, no corazón do parque, atópanse as dunas. Estas dunas son móbiles e fixas. A parte móbil atópase na parte dianteira (tamén na zona do río) e vese afectada polo mar. Na parte traseira destas dunas móbiles, dentro do campo de golf, a duna aparece ben asentada grazas á vexetación. Ademais da importancia paisaxística destas dunas, a vexetación que aparece nelas é moi importante, sendo algunhas delas una das poucas de Euskal Herria.
Esta vexetación presenta adaptacións moi especiais: follas pequenas e carnosas, aparello radicular moi violento, bo aproveitamento da auga, altas concentracións osmóticas, redución de estomas...
Cabe destacar a presenza na duna móbil de especies que non aparecen na duna consolidada. Hai algunhas que son endémicas. Hai referencias de principios deste século e que actualmente se desenvolven no noso parque, e o papel de todos sería conservar e amar este patrimonio natural. Non pretendemos falar de todas as especies presentes. Só indicaremos que se clasificaron 46 especies de dunas (vexetación psamófila).
O Grupo Izadi de Zarautz considera que 6 destas especies atópanse en perigo de extinción no País Vasco e 18 especies atópanse en perigo de extinción en Gipuzkoa. Por outra banda, nas dunas aparecen outras moitas formas de vida: carafio, grilletes, escaravellos, bolboretas, paus de insectos, saltamontes das dunas, avispas das dunas, lagartijas, lagartos e aves diferentes.
En case todo o cuaternario o nivel das augas mariñas estivo máis baixo que agora e os ríos escavaban nas súas desembocaduras profundas. Cando se derretieron os xeos o nivel do mar aumentou e as bahías enchéronse de sedimentos formando marismas coas tempestades do mar e os ríos.
As marismas son un dos ecosistemas máis produtivos da biosfera, debido principalmente a:
- A fertilidade da marisma está garantida polos nutrientes que se producen grazas a achéguelos que as dunas mariñas e fluviais, constantemente presentes e sedimentados nela.
- A vexetación que se desenvolve é de gran valor e algunhas especies buscan a súa última residencia no noso parque. Clasificamos 26 especies da vexetación desta marisma, de gran contido en auga salgada, una delas en perigo de extinción no País Vasco e 4 en perigo de extinción en Gipuzkoa.
- O fenómeno das migracións é moi importante. As aves acuáticas e limícolas utilizan estas marismas paira realizar aleteos. No noso parque visitamos 110 especies diferentes. 66 delas atópanse ao amparo da lei e son destacables: Murallas grandes, gabias, gaivotas, garzas, amilles, grullas, rañaceos, morcillas, maremotos, chorlitos, timbres, brochas, kurlints, zancudos, abozetas, patos, gansos...
Ribeira. Ao sur do parque aparece a ribeira. A pesar da predominancia de auga doce, a pleamar tamén afecta á zona. Nestas condicións abundan os seres vivos que aparecen en arroios, carrizales e alisedas. Podemos afirmar que algunhas das especies que aparecen nesta ribeira son tamén una das poucas en Euskal Herria.
Paira acabar cos diferentes ecosistemas do parque de Ribeira, esquecemos os cantiis mariños, a zona de acollida, as ladeiras e os prados, que son moi importantes dentro do parque. Nel aparecen todo tipo de seres vivos.
Merece especial atención o cargadero que aparece sobre Moilarria. Comezou a funcionar a principios deste século, pero pronto fracasou e este patrimonio histórico cultural tamén reforza o valor do parque.
Una vez analizada a evolución do parque de Ribeira e os diferentes ecosistemas, vexamos outros problemas. O Grupo Izadi de Zarautz, na elaboración do anteproxecto deste parque, ademais do informe xeolóxico, ornitolóxico e botánico, tivo que manter a ordenación do seu territorio.
O primeiro problema foi que no mesmo corazón do parque atopouse o proxecto de EMISARIO, actualmente en funcionamento. Tras unha serie de reunións cos membros da Corporación e responsables da obra de Zarautz, deixamos a nosa postura clara, é dicir, o desaugadoiro vai dar una gran patada ao parque (con algunhas cousas positivas) e a cambio esiximos una serie de medidas concretas paira a mellora do parque. Hai que devolver o que se lle quita por unha banda.
Outro problema foi o recheo, que se realiza sen ningún tipo de control. Despois de moitas denuncias, na actualidade parece que este problema pode resolverse. Con todo, por parte da Administración non se puido constatar a conduta.
Doutra banda, hai outros problemas que son irreparables. Por exemplo, canalización de autoestrada e arroio. Con todo, propuxemos una serie de medidas para que, na medida do posible, pareza un parque natural.
Os arroios e arroios existentes na zona de Asti son moi importantes paira o parque. Proponse deixar una franxa de carrizales no bordo de todos para que a fauna diversa busque refuxio.
Por último, cabe mencionar tamén a caza. Debería prohibirse a caza en toda a extensión do parque de Ribeira. Cando o frío aperta nestas zonas, paira moitas aves é o único refuxio. Tamén é un lugar idóneo paira descansar cando se trata dun pase de aves. Parece que esta proposta se cumprirá canto antes.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
