Azken zona hau, kanpokaldekoa hain zuzen ere, Orioko herriaren aipamena eginez hasiko ginateke.
Dokumentuek adierazten dutenez, Orioko herria, 1379. urtean sortu zen. Hasieran, burdinak eskaintzen zuen ekonomiaren inguruan mugitzen bazen ere, merkataritzak garrantzi handia hartu zuen. Oria ibaia alde batetik bestera pasatzeko derrigorrezko lekua zela pentsatu behar dugu. Bestalde, herria gaur ikusten duguna baino askoz ere txikiagoa zen, noski, eta gaur egun ere ondo ikus daiteke bere hasierako itxura; defentsarako egituratua eta prestatua. Geroztik, maldan behera zabaldu zen, ibai aldera, padura eta erriberen gainean kokatuz, batez ere arrantza-industriaren garapena medio.
Azkenengo bultzakada turismoak eman dio, hondartza eta dunen gainean eraikuntza derberdinak egin direlarik. Gure gizarte zibilizatuak, ekologiaren aldeko apostua egin nahi duenak, oraintxe bertan bukatuko luke hasitako bidea eta gainera lortzeko aukera eta erraztasunak eskura izango ditu...
Ibaiaren bokalea, itsasoaren eraginez handik eta hemendik urak zabaltzen zireneko padura eta erribera handi baten lekuko izan da. Sistema honi lurra irabazi nahian, ibaia kanalizatu egin zen, sarritan lurreko kota altxatu ahal izateko betelan handiak eginez. Gainera, ibai aldera zihoazen errekatxoak, ordenazio minimorik ere kontsideratu gabe, era desberdinetara kanalizatu ziren, paisajea eraldatuz.
Horrekin ez dugu esan nahi (ojala horrela balitz!) bere hartan utzi behar zenik, baina gauzak egitekotan ikuspegi guztiak (eta ez bakar batzuk) kontutan hartu beharko liratekeela bai. Ondoren, bokaletik autopista pasatzea oso ideia ona izango zela bururatuko zitzaion norbaiti, eta horra hor obra honek sortutako ondorioak.
Gaur egun, Orioko hondartza erabat murriztuta gelditu da eta gelditzen diren guneek bere garaian potentzial ekologiko handiko sistema izan zela adierazten dute; dagoen egoera kontutan harturik sistema hauetariko landaretza tipikoaren espezie-kopuru interesgarria bait dago. Aipatzekoak dira hauek: Cakile maritima subsp maritima, Galium arenarium, Carex arenaria, Eryngium miritimum, Euphorbia paralias, Lagurus ovatus, Ononis repens var. maritima, Thymus polytrichus subsp. arcticuys, Calystegia soldanella, Honkenya peploides, ...
Eta beste espezie asko (% 50 baino gehiago agian), mende honen hasieraz gero galdu egin dira. Gaur egun hondartza-dunazko sistema, ia suntsiturik dago, baina gutxienez gelditzen diren duna-zatiak kontserbatzea eta oro har zona osoa ondo ordenatzea mesedegarria litzateke jardin-itxura emanez, gutxienez, eta ez edozein eratako partxeoak eginez. Bestalde, turismoa zaintzea, aprobetxatzea (eta zergatik ez) hezitzea dagokion erakundeak kontutan hartu beharko luke, dudarik gabe.
Oria ibaiaren bokale aurretik ezkerraldean hondartza polit hau dago. Dena den, dike eta barra aldera joateko pista eta atzekaldeko eraikuntzek itsusitu egin dute txoko hau. Hala eta guztiz ere, aipaturiko eraikuntzek bolumen txikia dutenez, paisaje aldetik zonaren balioa oraindik ere kontsideratzekoa dela uste dugu. Atzekaldeko baserri, zelai eta hauen gainean dauden artelatz desberdinek goxotasun berezi bat ematen diote alderdi honi, zaindu beharreko lekuak izanik.
Kostaldeko flysch-ak ibaiaren bokalean ezker-eskuineko zonetan ikusteko aukera ederra dago. Zona honetan, Gipuzkoako kostaldean azaltzen den Eozeno-paleozeneko flysch-a agertzen zaigu, batez ere harearriak eta kararri margatsuak azaltzen direlarik. Zona honetan fenomeno geologiko desberdinak ikusiko ditugu: tolestadurak, higidura-prozesu desberdinak, fosilak, ...
Zalantzarik gabe, alderdi geologikoa oso garrantzitsua da, eta zona honen beste osagarri bat. Osagarri guzti hauek dira, hain zuzen ere, Oria ibaiari konfigurazio globala ematen diotenak eta gure ustez ikuspegi honetatik abiatuz babes-irizpideak planteatu beharko lirateke.
Ibaiaren bokalean ezker-eskuin dauden itsas labarrak eta itsas maldak oso panoramika ederra eskaintzen digute eta leku aproposak dira itsas hegaztiak begiztatzeko ere. Bertako landaretza, labarretara bereziki mugaturikoa da (Plantago maritima, Crithmum maritimum, Asplenium marinum, ...). Labarretatik maldan gora hartuz, beste ezpezie batzuk aurkituko ditugu. Flyscheko harearrizko higatutako eta pitzatutako geruzetan garo bitxia eta arraroa den Vandenboschia speciosa, urkiak, ametzak, sahatsak eta gorostiak, otearen koltxoi arantzatsuaren gainean, beren ñabardunak eskaintzen dizkigute. Ezin ditugu ahaztu berezi bezain lirain diren Lilium pyreinaicum eta Iris latifolia.; mendi gailurretara nahiz itsas maldetara egokituak, hain zuzen. Ezin da aipatu gabe utzi Erythronium dens-canis silizikola tipikoa eta urria (guk aurkitu dugun kotan batez ere).
Oria ibaiaren eta Iñurritza errekaren bokaleen arteko ibilaldia paregabea da; paisaje aldetik oso balio handikoa, lehenago aipatu dugunez oso aberastasun interesgarriak agertzen direlarik.
Negu bukaeran eta udaberri hasieran lore hori polit batzuk ikusiko ditugu. Lilipak dira eta han-hemenka zabalduz gure ibilbidea edertu egingo dute. Bi dira agertzen diren espezieak: Narcissus pseudonarcissus supsb. pallidiflorus eta Narcissus bulbocodium subsp. citrinus .
Landaretzaren arloari amaiera eman nahian Oribarzarreko hondartzatik abiatuz eta Zarautzeraino doan bidea hartuz, eskuin aldeko maldetan erne, zelatan, dauden artelatz eder batzuk ikusteko aukera izango dugu. Hain zuzen ere, zuhaitz honi eskaini genion artikuluan (ikus Elhuyar. Zientzia eta Teknika 22. alea. 1989.eko apirila) dituen ezaugarriak eta bere inguruko berezitasunak kontsulta ditzake irakurleak.
Fauna demertsalari dagokionez eta beste zonetan bezala, 3. zonari ekingo diogu, hau da, ibaiaren bokalean agertzen denari.
Atal honi amaiera emateko eta laburpen modura, hurrengo grafikoei begirada bat ematea interesgarria litzaiguke.
Ondorio modura, honakoa esan genezake: Oria ibaiaren estuarioan agertzen diren komunitate tipikoak, espezie-kopuru txikia badu ere, indibiduo-kopurua handia dela frogatzen du, ibaiaren erdialdeko eta barnekaldeko zonak erraz kolonizatzen direlarik.
Kanpoaldeko zonan, dibertsifikazio-kopurua handiagotu egiten da beste bi zonekiko, eta bokaletik urrunduz kopuru hauek progresiboki txikiagotzeko joera dute.
Agian irakurleak galdera-sorta bat egingo lioke bere buruari: “Zer gertatuko zaie Oria ibaia eta bere inguruko ekosistemei?”. “Administrazio desberdinen jarrera zein da?”, “Biologo, naturalista eta talde zientifiko-ekologistek, zer diote?” ... Gure aldetik, zuei zenbait argibide eta proposamen azaltzen saiatuko gara; azken finean zuen iritziak pisu handia izan beharko bait du.
Hasteko eta erreferentzi modura, azkeneko hamarkadan bereziki, Euskal Herrian Administrazio desberdinek natur intereseko guneak (dirudienez babestu nahian, nahiz eta oso gutxitan asmoa gauzatu) zerrendatu egin dituzte. Gero, zonari dagokionez, artikulu hauetan aipatu dugun zenbait zona jaso da. Aurreko legealdian Ingurugiro Sailak, “Motondo”ko zona, EAEko interes botaniko-paisajistikoak dituen Mapan” agerterazi zuen, eta ez da harritzekoa izango burutuko diren beste zenbaitetan ere agertzea, administrazio desberdinen artean kontraesan nabarmenak azalduz.
Dena den gure ustez, zinez eta logikoa denez, agertu egin beharko luke eta artikulu hauek ikuspegi hori nabarmen dezaten nahiko genuke. Zona hau globaltasun baten barruan kontsideratu behar da, kriterio “mini-minimalistak” baztertuz. Horrela partxeoak egitea ebitatuko genuke eta arazoari heldu behar zaion lekutik ondo helduko genioke. Baina goazen mamiara.
Hona hemen, Gipuzkoako Foru-Aldundiak “Estudio de los espacios de interés naturalístico de Guipúzcoa” lanean 1989an naturgune desberdinak babesteko erabili zituen irizpideak (eztabaidagarriak dira. Ikus “Elhuyar. Zientzia eta Teknika” 29. alea):
Ba, hain zuzen ere irizpide hauetan oinarriturik, erabat babesteko lekua izan beharko lukeela frogatzen saiatuko gara.
Ingurune-ezagumenduei dagokienez, besteak beste, Lehen Hezkuntzan zehar ikasleek garatu behar dituzten gaitasunak hauek dira:
Zonako interes didaktikoa handia dela eta, gure eskoletan emango den zenbait bloke bertan lantzeko interesgarri izango da eta gainera bloke hauen erreferentzi puntuak helburu orokorrak badira (hots, ikasleek garatu behar dituzten edukinen kontzeptu eta prozedurak, hain zuzen ere), inguruneari buruzko “balioak, jarrerak eta arauak” azpimarratzea oso interesgarria dela iruditzen zaigu.
Gizakiak ingurugiroan duen eskuhartzeak eta hartaz baliatu eta gozatzetik sortzen diren ondorioek arazo larriak sortu dituzte. Hala ere eguneroko iharduera denez gero, ondorio horietaz jabetzea zailagotu egiten du. Balio kontserbazionisten hezkuntzak etengabea izan behar da, beti ere gure jokaeraren inplikazio sozial eta indibidualak uztartuz. Ingurugiroan giza eskuhartze hori gidatuko duten balio batzuk aurkeztea da Sail honen helburua.
Erreformaren izpirituari jarraituz, eta ingurunea aztertzean ikusi ahal izan dugunez, besteak beste balio, jarrera eta arauak lantzen saiatu behar badugu, hauek ere ebaluatu beharko ditugu, oso “erronka” pedagogiko garrantzitsua agertzen zaigularik. Dena den, Diseinu hauek ikastetxe guztietara zabaldu dira eta gainera zentru bakoitzak bere egokitzapenak eta ekarpenak egin ditzake bere egoerari egokituta. Beraz, hezitzaileok badugu lana. Baina Curriculum-Diseinu hauek administrazio desberdinetako Ingurugiro Sail desberdinei eta Udaletako alkateei zergatik bidali ez?. Herriko Udalek potentziatu beharko lukete beren eskolek onartuko duten Curriculum-Diseinua aurrera eraman dezaten. Ez al da horrela?
Bestalde, etengabe iritzi ekonomizista-politikoak edota demagogia direla medio, naturgune-kontserbazioa baldintzatu egiten da argudio pobre, desegoki eta faltsuak erabiliz. Noiz arte?