Desenvolvemento dun sistema de información xeográfica paira a xestión das zonas verdes periurbanas de Vitoria-Gasteiz
Historia dos Sistemas de Información Xeográfica
Dado que a descrición detallada e exhaustiva dos Sistemas de Información Xeográfica (e tendo en conta que o obxecto deste traballo non é este), aquí só se darán algunhas pinceladas deste tipo de aplicacións. A característica diferencial do GIS é a capacidade de almacenar, xestionar e, sobre todo, analizar información espacial georreferenciada. A idea fundamental sobre a que se sustenta esta capacidade é o carácter dual da información xeográfica, xa que se pode dicir que a información xeográfica está composta por dous partes: a parte cartográfica, é dicir, os mapas formados por puntos, liñas e superficies, e a parte alfanumérica, que é a formada polos datos asociados a cada elemento cartográfico, que dalgunha maneira será a leña da cartografía. Chegados a este punto, quen sabe algo de informática, diría que os GIS son simples híbridos entre aplicacións tipo CAD e DBMS (sistemas de xestión de bases de datos), mentres que estas ferramentas permiten integrar baixo unha mesma perspectiva diferentes tipos de información, talles como mapas cartográficos, bases de datos alfanuméricos, fotografías, imaxes de satélite, estatísticas, gráficos, etc., e máis importante, todos eles son capaces de desenvolver novas análises complexas.
Esta análise pode reportar numerosos resultados. En Navarra, por exemplo, o Departamento de Ordenación do Territorio e Medio Ambiente do seu Goberno utilizou un GIS paira definir as características dos cotos de caza existentes na Comunidade Foral e fixar a partir destes datos o número de cazadores que pode tomar cada un deles. Por citar outro exemplo, o Centro de Estudos Ambientais de Vitoria-Gasteiz, en colaboración co Departamento de Urbanismo do Concello, definiu as liñas mestras do despregamento da cidade desde o Leste, Salburua, a través do SIM (Sistema de Información Ambiental).
Con todo, hoxe en día os GIS, do mesmo xeito que a maioría das novas aplicacións informáticas, ofrecen una opción máis interesante: a través de linguaxes de programación, o usuario pode adaptar o software ao seu gusto, adaptando a ferramenta informática ás súas necesidades concretas. No proxecto que se describe neste artigo seguiuse este camiño. Neste caso, tomando como base a versión en castelán do GIS ArcView, e utilizando a súa linguaxe (Avenue) (Figura 1), este exponse como base paira a creación dunha aplicación informática que axude a xestionar as zonas do cinto verde de Vitoria-Gasteiz.
Zonas do cinto verde de Vitoria-Gasteiz
As zonas verdes xestionadas polo Centro de Estudos Ambientais (CEA) e previstas neste proxecto son tres: Bosque de Armentia, parque de Zabalgana e humidal de Salburua (Figura 2). Aínda que cada unidade ten un carácter específico, todas teñen características que desde o punto de vista da xestión poden considerarse comunmente.
O bosque de Armentia é un mosaico extenso de quejigales e pasteiros que se estende polas saias dos Montes de Vitoria. O paso de gando e persoas provocou que o bosque estea colmatado de centos de pistas e carreiros e que a explotación madeireira ao longo dos séculos degrade o quejigal. Armentia foi, desde sempre, un lugar importante paira o lecer dos vitorianos. Paira un mellor uso da zona, a partir de 1998 o CEA iniciou os traballos de acondicionamento do bosque mediante a construción dunha zona de acollida con mesas, fontes e aparcadoiros na entrada de Armentia, a reordenación dos carreiros existentes ao longo do bosque, a peonalización duns poucos, a preparación doutros dous paira os que circulan en bicicleta de montaña e a eliminación do resto, así como a recuperación da vexetación forestal dalgunhas zonas.
O proceso que deu orixe ao Parque de Zabalgana foi totalmente distinto. As antigas canteiras de Zuatzu foron construídas sobre restos, a adecuación desta zona verde, que levou a cabo a principios da década, modificou profundamente a estrutura paisaxística da zona. Como consecuencia diso, a distribución dos espazos desta zona verde (bosques, pastos, lagos...) débese a unha planificación rigorosa do ser humano.
En canto ao Humidal de Salburua, é o resultado dos labores de restauración do lago que se secou a principios de século paira xerar terras de cultivo. A mediados dos 90 recuperouse a denominada Lagoa de Betoño. As condicións ecolóxicas así creadas provocaron o retorno de numerosas aves e especies animais en xeral, sendo esta zona uno dos humidais máis importantes de Álava. Nos próximos anos, seguindo un plan organizado polo Ayuntamiento1, esta zona verde terá una gran extensión e quedará integrada no desenvolvemento da cidade nesta comarca.
Sendo tan diferentes, a integración destas tres zonas verdes nun mesmo sistema supuña una serie de dificultades. Por iso, no momento da redacción do proxecto deuse especial importancia á organización que debían ter as bases de datos da aplicación, cuestión que, estando na base do proxecto, condicionaría todo o traballo posterior.
Estrutura de bases de datos
Analizando a traxectoria do CEA na xestión das zonas do cinto verde até 1998, determináronse as funcións exixibles a unha aplicación deste tipo, a partir das cales se definiu a estrutura que debería ter o GIS.
O primeiro paso foi organizar a información cartográfica que serviría de base ao sistema en diferentes capas. Paira iso utilizáronse dous criterios: por unha banda, uníronse elementos de carácter homoxéneo desde o punto de vista da xestión, e por outro, tivéronse en conta as limitacións que establece ArcView, é dicir, as capas debían estar formadas por puntos, liñas ou superficies e os elementos destas tres categorías nunca podían ser representados xuntos nunha mesma capa.
Desta forma definíronse cinco capas cartográficas: mobiliario (mesas, paneis informativos, fontes...), sectores (definido por terreos de uso homoxéneo do chan: quejigal, pasto, lagoa...), unidades de xestión (formado por unidades co mesmo tratamento en canto a xestión), árbores illadas (situados no interior dun pasteiro ou nunha zona de recepción, que esixen outros labores de conservación cos bosques, redes de abastecemento e elementos lineais, etc. ).
O “núcleo” de cada capa é una base de datos que contén os datos espaciais. Esta táboa, denominada táboa de características (attribute table), ademais de información espacial, pode almacenar información alfanumérica directamente relacionada cos elementos. Doutra banda, é posible relacionar esta base de datos con outras táboas. Desta forma increméntase enormemente a capacidade do sistema paira almacenar información. No noso caso, e seguindo esta filosofía, formamos una rede tipo árbore (figura 3).
Nas reunións mantidas cos xestores do CEA observouse que o principal instrumento que se utilizaba ao iniciar o traballo era a denominada “unidade de obra”. As unidades de obra teñen un carácter fundamentalmente económico: cada una delas é un traballo concreto que se asigna a unha empresa a un prezo determinado, como a sementa de plantas herbáceas máis os traballos complementarios, é dicir, o aprovisionamento de sementes, a dispersión mecánica, a cubrición, os coidados a realizar durante o período de garantía e a primeira sega”. Evidentemente, una unidade de obra pode ser aplicada a distintos elementos cartográficos (por exemplo, un pasteiro e una zona de recepción), e cada elemento cartográfico pode ser obxecto de distintas unidades de obra. Por tanto, a relación entre o taboleiro das unidades de obra e o taboleiro espacial debía ser múltiple entre os elementos m e n.
Por outra banda, cada unidade de obra está composta por diferentes actividades (que neste caso serían as diferentes tarefas que realiza a empresa ao longo do tempo paira levar a cabo a obra completa), e mesmo se recolleron outras ofertas paira cada unidade (independentemente da oferta gañadora da obra na poxa). Considerouse moi interesante recoller toda esta información, polo que se recolleu noutras dúas táboas. Estes taboleiros están asociados a unidades de obra, aínda que neste caso está claro que a unión entre eles é entre 1 e n. Finalmente, outra táboa recolle os sucesos que poden sufrir os elementos cartográficos, talles como incendios, deterioracións de mobiliario, pragas e outros. Una vez estruturada a información, o seguinte paso foi definir que “faría a aplicación, é dicir, definir as súas funcionalidades.
Funcionalidades principais da aplicación
Esta aplicación está composta por tres módulos. O módulo de edición, que serve paira introducir e actualizar a información no sistema, o módulo de consulta, que se utilizará paira analizar, ver e organizar a información, e o módulo de saídas, que servirá paira publicar a información contida nas táboas como un informe e paira crear mapas e planos cartográficos. Hai que sinalar que se procurou que os instrumentos que compoñen o programa sexan o máis accesibles posible, xa que se tivo en conta que os técnicos que van utilizar a aplicación non serán expertos en GIS. Por tanto, creouse un menú que funcionará como referencia principal dentro da aplicación, a partir do cal quedan dispoñibles todos os comandos do programa (Figura 4).
Como se ve, tívose en conta o carácter dual da información xeográfica e cada un destes módulos dividiuse en dous subapartados: un apartado paira traballar con cartografía e outro paira manexar táboas. En canto ao módulo de consulta, as diferentes ferramentas do sistema paira a análise da cartografía inclúen a realización de zoom, visualización de panorámicas, obtención de información sobre elementos cartográficos concretos, etc. permiten. Ademais, a cada elemento pódeselle engadir una caixa de texto que describa as súas características ou que poida ser utilizada paira almacenar calquera outro comentario e, por citar una das opcións que ten o módulo, a cada elemento pódeselle asociar una ou varias fotografías (Figura 5).
Por outra banda, e entrando na consulta de táboas, a ferramenta máis importante da que dispón pode ser a denominada “construtora de consultas”, que permite realizar calquera consulta lóxica sobre a información contida en táboas, por exemplo “a natureza dos traballos que se levaron a cabo na recepción e o custo económico que supuxeron”. Ademais, cando os datos son numéricos, o programa ofrece a posibilidade de realizar cálculos estatísticos.
No caso de engadir, borrar ou actualizar datos, utilizarase o módulo de edición. As ferramentas desenvolvidas paira a edición permiten crear, modificar, dividir, unir ou eliminar elementos cartográficos e actualizar a información contida nas táboas. Estas funcións son moi útiles, por exemplo cando se instala una mesa na zona verde ou cando se divide una pasteiro en dous e plántanse árbores nunha das partes. Con todo, a ferramenta máis importante que ten este módulo, por ser a máis utilizada, é o denominada “editor de atributos” (figura 6). Esta funcionalidade permite a edición directa da información contida nas táboas desde a cartografía.
Finalmente, desenvolveuse o módulo paira a publicación dos datos que contén o sistema. Neste ámbito, a aplicación de xestión de zonas verdes de Vitoria-Gasteiz ofrece dúas opcións integradas no que se denominou módulo de saídas: por unha banda, un submódulo de creación de mapas que permite a preparación e impresión de saídas gráficas elaboradas (incluíndo títulos, leiendas, compases e escalas gráficas) (figura 7), e por outro, un submódulo de xeración de informes que facilita a organización dos datos das táboas mediante un proceso intuitivo. Todo iso completouse con funcionalidades de impresión que permiten implementar os principais procesos que debe realizar a aplicación, é dicir, a introdución e modificación de datos, a consulta de datos e a saída de datos.
Conclusións
O interese do Centro de Estudos Ambientais de Vitoria-Gasteiz no desenvolvemento de aplicacións de tipo GIS, xunto ao rápido crecemento que experimenta a área do GIS, foron fundamentais paira a creación deste tipo de proxectos. E digo “proxecto”, aínda que tras a lectura deste artigo podería parecer que todo está feito, porque esta aplicación aínda necesita moito tempo e traballo paira chegar á madurez. A aplicación probarase en forma de versión beta tras novos retoques a curto prazo, e integrarase no sistema o recentemente constituído Parque Ambiental de Olarizu, dando así un paso na xestión de todas as zonas verdes que actualmente están a cargo do CEA baixo o mesmo criterio.
En definitiva, se este traballo ten consecuencias claras, é dicir, se se quere coñecer, utilizar e conservar o medio ambiente dunha maneira máis completa e eficaz, será necesario ter en conta o impacto das novas tecnoloxías e aproveitar as oportunidades que ofrecen.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
