Doping, resultado da competición deportiva
O progreso producido pola cada vez máis estreita relación entre deporte e ciencia é innegable. Pensa no que se avanzou en ferramentas, roupa e materiais paira facer deporte en poucos anos. Paira darse conta diso basta con mirar o aspecto dos deportistas de tempada e os actuais. Lembra as bicicletas usadas por Txomin Perurena e demais, e compara coas usadas por Abraham Olano paira ver canto se avanzou en aspecto, peso, aerodinámica e confort. Fíxache nos zapatos, tendas e roupa que levaron nas primeiras expedicións ao Himalaya e mira os actuais. Todos os avances son consecuencia da aproximación técnica e industrial ao deporte.
En canto á alimentación e a preparación física dos deportistas, pódese dicir algo parecido. Os harrijasotzailes ou aizkolaris que antes de saír á praza practicaban a txuleta-jana quedaron no lugar; os deportistas que na véspera do día da competición realizaban grandes adestramentos tamén están no lugar. Os deportistas realizan dietas estritas, adaptadas ás súas características e ao deporte que practican; realizan sesións de adestramento controladas de arriba abaixo, previamente planificadas coa axuda de técnicos deportivos e médicos, realizando controis repetidos da resposta corporal, medindo todo. Todo o devandito é paira deportistas profesionais, pero paira os que empezan as cousas cambiaron moito, xa que desde pequenos pódese ir ás escolas deportivas e prepararse paso a paso.
Con todo, nesta descrición do deporte desenvolvido hai un punto que cuestiona o posible desenvolvemento, que vai máis aló do adestramento: a dopaxe, que se está convertendo en algo habitual nas sesións deportivas dos medios de comunicación.
A dopaxe como factor de equilibrio
Segundo o Comité Olímpico Internacional, o doping é tomar sustancias estrañas ao corpo paira mellorar o seu rendemento físico, ou tomar sustancias non estrañas por métodos non convencionais. Por motivos éticos e de saúde que xera, a dopaxe está prohibido no deporte. De feito, uno dos alicerces do deporte á hora de competir é a paridade, e o doping rompe esa paridade. Doutra banda, a pesar de que de súpeto mellora o rendemento do corpo humano, considérase que a lonxitude é prexudicial, xa que certos produtos considerados teñen efectos secundarios perigosos.
Aínda que a historia do doping é antiga, o seu uso excesivo incrementouse desde 1945. Sabendo que a dopaxe rompía o equilibrio competitivo, o uso de drogas no deporte non se prohibiu até 1967. Considerábase un truco, pero non estaba prohibido. Ese ano o ciclista británico Tom Simpson, participaba no Tour de France e morreu ao subir o porto de Mont Ventoux. Estudos posteriores demostraron una elevada presenza de anfetamina no corpo. A prohibición do doping chegou tras o eco da morte do británico. Contrólelos antidopaxe implantáronse en 1972 nas Olimpíadas de Munich. Con todo, actualmente o doping non está prohibido en todos os deportes, por exemplo no tenis non hai control.
Os controis de doping realízanse una vez finalizada a sesión deportiva, tomando mostras de ouriños. A mostra ten un código e un selo. Una parte da mostra é analizada de forma inmediata e a outra se conserva, aínda que sexa necesario realizar unha segunda análise. Nos laboratorios analízanse mostras de ouriños, cromatografía de gases, cromatografía líquida a alta presión e técnicas de espectrometría de masas. Tamén se realizan análise de sangue no ciclismo debido á aparición da EPO. Estas son as vías que até agora se utilizaron paira realizar as análises e que, si é necesario, deberán modificalas de face ao futuro, xa que desta maneira non se poden controlar todos os tipos de doping existentes.
Tipos de doping
Independentemente do tabaco e o alcol, até agora as sustancias dopantes dividíronse en 6 categorías: analxésicos narcóticos, estimulantes, beta-bloqueantes, diuréticos, hormonas polipeptídicas e esteroides anabólicos. Ademais destes apartados, na actualidade tamén se pode falar de doping de sangue e tamén de eritropoyetina.
Os analxésicos narcóticos utilízanse paira aliviar a dor causada por lesións e enfermidades e aumentan o limiar de analgesia. Orixinan dependencia física e psíquica, polo que son moi prexudiciais a longo prazo.
Os estimulantes utilízanse paira aliviar fatígaa, mellorar a circulación sanguínea, aumentar a dispoñibilidade de osíxeno e fomentar a agresividade e a paixón pola competencia. Xeran una vida física e psíquica que xera vantaxe fronte á competencia. Tras o uso dos estimulantes morreu máis dun deportista. Neste grupo de estimulantes, as anfetaminas e os seus derivados, a efedrina e os seus derivados e a cafeína son as máis utilizadas. Os estimulantes están moi dispoñibles, por exemplo, na composición química de varios medicamentos que se utilizan paira debilitar os síntomas da gripe. Por suposto, os deportistas que deben someterse a controis de doping deben telo en conta. Aínda que a cafeína forma parte deste grupo, o seu uso habitual —en café, refrescos con cola…— non é perigoso paira os deportistas, xa que paira dar positivo no control sería necesario tomar máis de dez cafés. O uso excesivo dos estimulantes ten efectos nocivos como taquicardia, hipertensión, insomnio, alucinacións e morte.
Os beta-bloqueantes utilízanse en medicamento paira combater enfermidades cardíacas, hipertensiones e arritmias. Sobre todo, a precisión e o pulso utilízanse en deportes básicos como o billar ou o tiro con arco, que axudan a paliar o tremor, a ansiedade e o nerviosismo. O uso frecuente de beta-bloqueantes por parte de persoas sen problemas cardíacos pode provocar hipotensión e fatiga. Tamén poden causar un infarto.
Os diuréticos axudan a eliminar os fluídos orgánicos. En medicamento os diuréticos utilízanse paira combater a retención de líquidos, os problemas do corazón, o fígado e os riles, e a tensión do día anterior á menstruación, mentres que no deporte utilízanse outras drogas paira cubrir ou en deportes de pesada (boxeo, judo, karate) paira competir con outras máis lixeiras, xa que a perda de auga fai perder peso. Como o corpo ten que acumular líquido antes, durante e despois da práctica deportiva, a perda excesiva de líquidos pode provocar deshidratación. Isto pode provocar vertixes, cambras musculares, náuseas e dores de cabeza, e a longo prazo danar os riles e o corazón até a morte.
Finalmente temos esteroides anabólicos. As hormonas esteroides nacen espontaneamente en órganos masculinos e femininos. As hormonas, incluída a testosterona, son responsables do funcionamento e crecemento dos órganos sexuais masculinos no corpo humano e do efecto masculinizador. A estes efectos denomínaselles androgénicos e andrógenos ás hormonas sexuais masculinas. Encárganse do desenvolvemento dos tecidos musculares actuando sobre o corpo de forma anabólica. Até o momento non se desenvolveron esteroides de efecto exclusivamente anabólico, todos eles de efecto androgénico secundario. Os esteroides anabólicos utilizáronse en medicamento contra a anemia, as enfermidades óseas e algúns tipos de cancro, así como en problemas de homes con pouca hormona.
Complementados con sesións de adestramento precisas e una dieta adecuada, os esteroides anabólicos provocan una maior produción de proteínas no corpo, aumentando os músculos e por tanto a forza. Isto permite que os deportistas entren máis e con máis forza, e que se recuperen máis rápido. Utilizáronse principalmente en deportes de curta duración e alta intensidade. No entanto, ao aumentar a agresividade e acelerar a síntese de glóbulos vermellos, poden axudar a superar maiores cargas de adestramento sen caer en situación de tensión. Por iso, tamén se utilizaron en deportes de longa duración.
O uso de esteroides anabólicos ten moitos riscos: hipertensión, ictericia, tumores, derrames de sangue, mal traballo hepático, bloqueo do desenvolvemento óseo, paranones, esterilidad e impotencia. Poden provocar alteracións nos órganos sexuais e alteracións menstruales nas mulleres. Ao mesmo tempo, nas mulleres pódense desenvolver características masculinas como o pelo na cara, a acne e o fortalecemento da voz. A pesar de deixar de tomar esteroides, o proceso destes cambios non se detén. Non se cre que xeren dependencia física, pero si psíquica.
Uno dos anabolizantes máis coñecidos é o Clenbuterol. O clenbuterol utilizouse paira engordar ilegalmente aos animais e en medicamento paira combater a asma. Pero tamén o utilizaron paira dopar porque a musculatura aumenta. A longo prazo non se sabe cal pode ser o seu efecto, pero si tómase moito, a taquicardia, o nerviosismo, o insomnio, a ansiedade, o aumento da presión venosa e a dor de cabeza son factores que provocan. Un exemplo de afección ao clenbuterol: En 1992 169 persoas de Cataluña sufriron os síntomas descritos por comer carne de tenreira engordada con Clenbuterol. Por iso xulgáronse a tres gandeiros.
A utilización de hormonas polipeptídicas ten efectos similares, xa que se fortalecen os músculos e tecidos. Uno dos máis utilizados é a hormona do crecemento. A hormona do crecemento prodúcese espontaneamente na hipofisaria, nunha pequena glándula situada baixo o cerebro. Esta glándula segrega a hormona ao sangue e o sangue lévaa a diferentes órganos, entre eles os músculos. Esta sustancia produce o aumento de varios tecidos, mediante o traslado dos aminoácidos da célula á célula. Ademais, a hormona do crecemento favorece o crecemento das proteínas e afecta o metabolismo dos carbohidratos e lípidos. A hormona do crecemento axuda a perder peso, pero sen influír no número de proteínas e no tamaño dos músculos. A hormona do crecemento ten tamén a vantaxe á hora de dopar, xa que ás 40 horas do seu consumo desaparece completamente. Por tanto, a súa detección é practicamente imposible.
Dopaxe de sangue
Os glóbulos vermellos encárganse do transporte do osíxeno. Nunha época, antes da competición, o sangue enriquecido nos glóbulos vermellos, que durante un tempo saíra ao deportista en altura e posteriormente gardada, era introducida polas veas. Nese momento o deportista tiña máis glóbulos vermellos, polo que podía levar máis osíxeno aos tecidos. Hoxe en día non se fai, utilízase a orde eritropoyetina desta práctica.
A eritropoyetina ou EPO é una hormona natural que ordena a produción de glóbulos vermellos, o que dificulta a súa creación artificial. A solución ao xene que manda facer EPO é mandar facelo noutro ser, normalmente nunha bacteria, e sacalo del. Así se obtén a EPO sintética.
A EPO sintética e natural non poden diferenciarse polo que un exceso de EPO non significa necesariamente doping. Por exemplo, este incremento de EPO pódese conseguir adestrando nun lugar de alta altitude. O efecto do EPO sintético e natural é o mesmo. O aumento dos glóbulos no sangue aumenta a viscosidad do sangue e como ao corazón cústalle máis bombear aumenta a presión venosa. Por iso, non se permite a práctica deportiva por encima dun determinado número de glóbulos vermellos. Paira demostrar este tipo de doping os controis habituais de ouriños non son os adecuados, polo que se comentou que se trata dun doping incontrolado. Paira coñecer o número de glóbulos vermellos no ciclismo realízanse análise de sangue, moitas veces en condicións pouco adecuadas paira os ciclistas, que espertan a primeiras horas do día. O parámetro que representa a porcentaxe do volume en sangue dos glóbulos vermellos é o hematocrito. Nas análises de sangue o soro adoita ser o 55% e o hematocrito o 45%. Cando o hematocrito sobe máis do 50% en ciclismo, decídese que hai doping. O ciclista ten que abandonar a carreira e non pode competir durante un mes.
O castigo é menor que o de doping convencional. De feito, a proba do hematocrito non é correcta, xa que, por exemplo, adestrando en altura pode producir moita EPO, polo que o hematocrito pode estar alto e poida que en realidade o hematocrito sexa alto. Con todo, un nivel inferior non significa que non se tomou EPO, xa que se atopou una vía paira evitar os estudos de sangue: introducir soro polas veas cando se sabe que hai que facer un exame de sangue, co que o sangue se dilúe.
Dicir que á vista do visto hai un amplo mercado en mans dos deportistas non é una tolemia. Aínda que moitas veces ao falar de doping fálase de certos deportes, é evidente que cada deporte e deportista ten a posibilidade de atopar o acompañante que mellor lle veña. De súpeto vaise a beneficiar. A lonxitude, evidentemente, prexudicaralle. Como noutros ámbitos desta vida, a dopaxe é o resultado da confrontación deportiva. A solución pode vir dunha educación adecuada e por facer deporte, xa que no deporte do progreso científico produciuse un retroceso neste problema.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
