Chans forestais, depósitos de carbono
O protocolo de Kioto, asinado pola maioría dos países do mundo, obriga a Europa a reducir nun 8% a súa produción de CO 2 en 1990 entre 2007 e 2012. Europa produce o 16% do CO 2 emitido en todo o mundo e só representa o 6% da poboación mundial. Por iso, os gobernos dos diferentes países buscaron solucións paira dar solución a unha sociedade cunha enorme necesidade de recursos.
Na Comunidade Autónoma do País Vasco tamén se está facendo ese esforzo. O Goberno Vasco ha creado a Oficina Vasca de Cambio Climático. Ten dous obxectivos principais: reducir as emisións e fomentar os depósitos. Una forma de reducir as emisións é aumentar a eficiencia enerxética e aumentar o uso de enerxías renovables e gas natural. Con todo, a produción de CO 2 vai en aumento, afastándose cada vez máis da barreira de Kioto. Por tanto, a clave do problema pode estar no segundo obxectivo, é dicir, na promoción dos depósitos de carbono.
Falar de depósitos terrestres é falar de bosques. Pero non só as árbores, senón as árbores --e a vexetación- son grandes depósitos de carbono, pero non os únicos. O chan tamén participa no proceso de fixación do carbono, que é case o triplo de carbono que na parte aérea. Por iso, para que o depósito sexa efectivo, ademais de xestionar as propias árbores, é necesario xestionar ben o chan. E paira xestionalo ben, hai que entender como se crea e crece o chan, é dicir, como se converte en depósito de carbono.
Ciclo do carbono
As árbores utilizan a luz como fonte de enerxía e, mediante o proceso metabólico denominado fotosíntesis, absorben o CO 2 da atmosfera e producen polímeros de carbono carbohidratos. Estes compostos orgánicos simples organízanse en estruturas máis complexas paira a formación de troncos, raíces e follas, almacenándose este carbono de diversas formas e lugares.
Esta biomasa, ano tras ano, transmite ao chan a materia orgánica en forma de orbel, momento no que a comunidade descomponedora inicia o proceso de putrefacción. Neste proceso interveñen invertebrados, fungos e bacterias. Estes seres vivos utilizan a materia orgánica do chan como fonte de alimento e da súa actividade vital despréndense nutrientes paira as plantas por unha banda ao chan e, por outro, liberan carbono á atmosfera como CO 2, é dicir, leva a cabo a mineralización da materia orgánica.
É certo que o carbono se fixa na biomasa, pero cantos anos mantense fixado? Una vez cortado o bosque, o destino do carbono da biomasa é devolvelo á atmosfera antes (papel) ou despois (mobles). Os chans son depósitos que durante centos ou miles de anos poden almacenar carbono de diversas formas.
Materia orgánica do chan
O chan, ademais das condicións climáticas dun lugar determinado, xorde da interacción entre os compoñentes minerais e orgánicos. Os compoñentes minerais serán areas, lodos e arxilas procedentes da roca nai, cuxa proporción virá determinada pola propia roca: areniscas ricas en areas e lutitas máis ricas en arxilas. Constitúen o compoñente orgánico do chan os restos de plantas, animais ou microorganismos en diferentes niveis de putrefacción.
Paira manter a materia orgánica introducida no chan e estabilizada a longo prazo, débese evitar a entrada de carbono na cadea alimenticia dos microorganismos. Paira iso danse tres procesos. Por unha banda, as interaccións químicas estabilizan o carbono. Tanto as arxilas como a materia orgánica presentan una carga negativa. Por tanto, tenderían a distanciarse. Pero cando se intercalan cationes de carga positiva como o calcio, o magnesio, o potasio ou os mesmos, o carbono e a arxila quedan químicamente unidos formando complexos organominerales.
Doutra banda, débese producir una estabilización física. A medida que as partículas minerais e a materia orgánica vanse asociando químicamente, fórmanse microáridos (inferiores a 250 m). E estes microagregados únense grazas a una serie de compostos adhesivos que liberan á zona as raíces das plantas e os hifes dos fungos, dando lugar a macroagregados estables (maiores de 250 m).
O micro-agregados e macro-agregados son microhábitats específicos do chan. Debido a que no interior do árido a difusión de osíxeno e a fonte de alimento é menor, a maior parte dos micoorganismos atópanse no exterior dos áridos, estabilizando fisicamente o carbono contido no mesmo.
Por último, a estabilización bioquímica da materia orgánica tamén é imprescindible. Esta estabilización depende da complexidade da estrutura química da materia. A clasificación das especies arbóreas realízase atendendo á cantidade e calidade da materia orgánica que producen. As especies frondosas renovan as súas follas unha vez ao ano e crean una hojarasca rica en nutrientes (calcio, magnesio ou potasio). As coníferas, pola súa banda, sempre se manteñen verdes, e o seu orbela é rica en ligninas. Compostos como a lignina teñen una gran complexidade química, e debido ás dificultades dos microorganismos paira descompor este tipo de compostos, o carbono queda fixado no chan. Ademais, a transformación dos compostos orgánicos xerados no proceso de putrefacción tamén permite a fixación do carbono en compostos que non poden ser utilizados por microorganismos como o ácido fórbico, o ácido húmico e as huminas.
Xestionar o chan
O proceso natural podería fixar gran cantidade de carbono na Comunidade Autónoma do País Vasco si non se interrompen os procesos de estabilización. Os chans forestais supoñen o 54% da superficie da Comunidade. O 53% desta superficie está cuberta por coníferas de crecemento rápido, principalmente piñeiro radiata, e frondosas, o 47% restante. Pero a paisaxe da vertente atlántica e o mediterráneo son completamente diferentes. No lado atlántico, as plantacións de rápido crecemento cobren o 70% da superficie forestal, mentres que os robledales e hayedos só alcanzan o 10%.
Até a década de 1940, a maioría dos robledales e hayedos líanse paira ferraxarías, industrias navais ou carbón vexetal, pero desde entón non se explotaron.
A actividade forestal do piñeiro radiata, pola súa banda, ten una clara incidencia cultural e social, non só desde o punto de vista ecolóxico ou económico. As plantacións de piñeiro insignis córtanse de feito aos 35-40 anos de idade, deixando grandes superficies sen ningún tipo de protección fronte á erosión. Ademais, desde a década dos 80, o grao de mecanizado aumentou considerablemente neste sistema de xestión, e actualmente, sobre todo en Bizkaia e Gipuzkoa, está moi estendido o uso de "bulldozer" paira preparar chans paira una nova plantación. Por tanto, como pode incidir esta xestión forestal no maior depósito de carbono do País Vasco?
Cando un 'bulldozer' prepara o chan paira una nova plantación, afecta de dúas maneiras. Coa pa dianteira da máquina, quita as plantas que poden competir coa nova plantación, e con subsolador posterior, realiza un arado profundo de até 50 centímetros paira desenvolver facilmente as raíces das plantulas de piñeiro.
A vexetación natural dispersa pola pa dianteira da máquina (por exemplo, a matogueira) acumúlase na ladeira da pendente. Esta vexetación, por unha banda, fixaba o carbono mentres vivía na súa biomasa e, por outro, engadía materia orgánica ao chan. A extracción desta materia orgánica do chan reduce a fertilidade da seguinte plantación de piñeiros. Así mesmo, un menor crecemento das árbores reducirá a acumulación de carbono na biomasa de segunda xeración.
Pero non só iso, se o chan queda despexado e a irradiación directa do Sol aumenta a temperatura do chan, tamén aumentará a actividade dos micoorganismos. Desta forma aumentarase a liberación de CO 2 á atmosfera. Ademais, cando o subsolador rompe os macroagregados do chan, o carbono fisicamente protexido tamén queda dispoñible paira os microorganismos, aumentando a respiración de CO 2.
Por iso, se se quere utilizar o chan como un depósito eficaz de carbono, é necesario non romper a estrutura natural do chan. E paira iso habería que cambiar a forma actual de xestionar o chan forestal.
Quizá esta sexa a única maneira de sacar máis partido ao bosque. Na Comunidade Autónoma do País Vasco xa hai moitos bosques e é moi difícil ampliar o espazo cuberto polo bosque. Por tanto, se se quere aumentar a cantidade de carbono que marca a natureza nas tres provincias, débese velar pola xestión do chan forestal.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
