O remolino dos últimos mohicanos: os perigos da escaseza

Figura . A pesar da mesma frecuencia inicial dos xenes A e A, o azar provocou o fixeo do xene A.

En poboacións pequenas, a diversidade xenética pode perderse por outra vía: debido á abundancia de cruces entre os seus compoñentes sanguíneos, aumenta a probabilidade de que nun xene apareza o mesmo alelo, coa consecuente perda de heterocicencia. Segundo Lacy, as poboacións de cincocentos individuos a cen xeracións manteñen o 90% da súa diversidade orixinal, mentres que as de vinte individuos só o fan o 5% (ver figura 3).

A perda de variabilidade pode ser compensada pola mutación e a inmigración, pero a recuperación das baixas taxas de mutación que se dan na natureza non é fácil: o cruzamento cos exemplares doutro grupo pode producir una enorme variabilidade xenética.

• Alteracións do medio e catástrofes naturais

Figura . Esquema do efecto xenético sobre a diversidade de especies que ven afectadas o uso de samas de botellas repetidas. Tras pasar por tres botellóns obsérvase a perda de variabilidade alelosa.

Os cambios aleatorios do medio denomínanse estocasticidad ambiental. Os cambios ambientais afectan a poboacións de todas as dimensións, pero, por suposto, o seu tamaño ten moito que ver. Por exemplo, cando un raio mata un gran nunha poboación de cincocentos exemplares, a dinámica propia da poboación non varía significativamente, mentres que se esta poboación está composta por só dez individuos, o efecto é moito máis violento. Este tipo de estocasticidad afecta máis directamente que a demografía á viabilidade da poboación (ver figura 4).

Do anterior conclúese que canto menor sexa a poboación, maior será a influencia da variabilidade ambiental, demográfica e dos problemas xenéticos, o que redundará nun maior risco de destrución. Este fenómeno denomínase Efecto Zurrunbilo. Por tanto, a diminución da poboación na diminución do hábitat traducirase nunha maior influencia da variabilidade demográfica, cunha diminución do tamaño, á vez que aumentará a incidencia de derívaa xenética e una vez introducida en leste remolino, a extinción da poboación pode considerarse practicamente segura (ver figura 5).

Análise do estado da poboación

Figura . Perda de heteroxeneidade en poboacións de distinto tamaño.

Se coñecemos a variabilidade do medio, a variabilidade demográfica da poboación e a diversidade xenética, podemos calcular cal é a poboación máis pequena que pode permanecer sen riscos ou até que punto é viable una poboación de certa dimensión. A primeira denomínase Poboación Mínima Viable (PMP) e a segunda Análise de Viabilidade da Poboación (PBA). Shafer definiu a PMB como a menor poboación illada cun 99% de probabilidade de subsistencia en 100 anos, tendo en conta a estocasticidad demográfica, ambiental, xenética e catástrofes naturais.

Paira iso, por suposto, necesitamos moita información (fisiología, etología, xenética, distribución, autoecología, dinámica do medio e da poboación, etc.) e en moitos casos a maioría destes datos son descoñecidos. Por exemplo, Lande propuxo a represión de 1.000 exemplares de vertebrados, que no caso dos invertebrados, debido á variabilidade das poboacións, obrigou a 10.000 exemplares. Con todo, manter una poboación de miles de individuos non é fácil, sobre todo no caso dos grandes vertebrados, cuxa Demanda de Superficie Mínima (RME) é moi elevada. Segundo a estimación de Belovsky, os grandes mamíferos necesitarían reservas de entre 100.000 e 1.000.000 km ² paira sobrevivir nun século ao 95%. Se temos en conta que a superficie das reservas mundiais é de 4.846.300 km ^2, a protección da diversidade de especies implica necesariamente a extensión dos espazos protexidos.

O índice PBA tamén pode utilizarse como criterio de clasificación no libro vermello do estado de conservación das especies publicado pola IUCN. En función dos resultados do PBA proponse una clasificación con tres categorías: especies vulnerables, especies en perigo e en situación crítica (ver táboa 3). O problema é que non todas as especies son coñecidas ao mesmo nivel e que na cuantificación dos parámetros requírese moita precisión. Paira analizar a influencia dos fenómenos estocásticos mencionados no risco de extinción realízanse modelos de simulación por computador que permiten medir o PMB (ver figura 6).

Figura . A relación entre tamaño de poboación e tempo de permanencia depende de diferentes tipos de variabilidade.

Os modelos construídos até o momento utilizáronse paira poboacións illadas. Pero na natureza, as poboacións están divididas nun mosaico chamado metapopulación. Como xa se mencionou anteriormente, a migración entre elas, ademais de aumentar a variabilidade xenética, actúa doutras formas na viabilidade da poboación: ao cambiar as condicións dun lugar a outro, non todas sufrirán alteracións catastróficas ou ambientais e, por tanto, a pesar da desaparición dunha poboación, outra pode recolonizar o territorio deixado por ela, permitindo así a duración da metapopulación. Por iso, sería conveniente construír un modelo que contemple as interaccións entre poboacións (Figura 7).

Un exemplo diso é o do oso pardo das Montañas Rochosas. Segundo as estimacións realizadas por Shafer en 1983, a PMB é de 50 exemplares, mentres que Bolger estímaa de 220. O AME requirido por esta cantidade sería superior á maior reserva de EEUU. Se só quedan seis osos no Pirineo, a súa probabilidade de supervivencia sería menor de 20 años1 (ver táboa 4).

Figura . Efecto remolino.

Dado que os osos pirenaicos non poden perdurar no futuro, a xestión dos osos debería realizarse a nivel de metapopulación, incluíndo as poboacións fóra deste ámbito. Deste xeito, a introdución de osos procedentes do exterior permitiría una maior viabilidade dos osos pirenaicos. Doutra banda, aínda que se cre que a poboación de lobos aumentou, na península Ibérica o seu futuro é bastante incerto, xa que na actualidade só existen 500 exemplares, a metade dos 1.000 exemplares propostos por Land.

Mirando ao futuro

Figura . PMBs fronte a variacións segundo a definición de Shafer na planta de Astrocaryum mexicanum.

As sesións de cálculo de PBA, PMB e AME levadas a cabo nos últimos anos fixéronnos ver una imaxe preocupante. Moitas poboacións non serán viables a longo prazo, xa que se necesitan máis exemplares do que se pensaba paira asegurar a súa supervivencia e as zonas de protección que se necesitarían son moito máis amplas que as actuais. Pero non hai casos sen esperanza, senón xente pouco esperanzada e casos caros. Neste sentido, constátase a necesidade de corrixir dous problemas: a necesidade de reservas máis amplas e poboacións maiores, o que nos permitiría sentar as bases paira traballar na conservación das especies. Posteriormente, deberíase realizar o traballo correspondente, podendo incluírse nas medidas e planificacións requiridas pola conservación paira cada especie e contribuír, loxicamente, a fuxir do remolino do último mohicano.