Globalización de infeccións
Estas enfermidades denomínanse “infeccións emerxentes”, ben pola aparición de novos microorganismos ou ben polo traslado dos xa coñecidos e a súa transformación en problemas.
As enfermidades infecciosas provocan o 20% das mortes en todo o mundo, das que un terzo son causadas por enfermidades víricas. A maioría dos patógenos que infectan aos seres humanos proceden doutros animais (patógenos zoonóticos).
En 1992 o Instituto de Saúde de Estados Unidos dicía: “… no contexto das enfermidades infecciosas, no mundo non hai un lugar totalmente illado e ninguén está totalmente protexido desas enfermidades”.
Na actualidade, os novos modos de transporte permiten realizar viaxes longas nun tempo relativamente curto. A miúdo estas viaxes adoitan ser máis curtos que o período de incubación do axente infeccioso, polo que os síntomas da enfermidade ás veces poden ser detectables en destino. Os primeiros casos de SARS, novo axente da pneumonía atípica, detectáronse no sur de China e desde alí estendéronse a Europa e América, transportados por viaxeiros. Naquel momento, a información e o aviso aos pasaxeiros afectaron o control de propagación da infección.
Deste xeito, conclúese que una enfermidade infecciosa nun territorio determinado é una ameaza paira todos os demais, xa que os microorganismos non teñen en conta as limitacións xeográficas.
Ademais das viaxes, outros factores que contribúen ás infeccións emerxentes son os cambios climatolóxicos e demográficos. Como consecuencia do cambio climático, todo tipo de mosquitos poden colonizar diferentes lugares e, deste xeito, difundir os microorganismos que transportan. Un claro exemplo diso é o virus West Nile, que inicialmente só era detectable no distrito de West Nile en Uganda, pero que actualmente se atopa en diferentes rexións do mundo (Estados Unidos, Francia, Grecia, Alemaña…). Este virus é transmitido por un mosquito do xénero Culex. No seu ciclo salvaxe, este mosquito infecta ás aves, pero tamén pode infectar ao home e ao cabalo. Como se viu nos últimos anos, as diferentes especies de Culex poden ser vectores e, por outra banda, a prolongación do tempo de transmisión facilita a súa extensión a diferentes latitudes e altitudes. Así mesmo, o virus sufriu cambios e aumentou o seu patogenicidad nas aves, provocando a morte de máis aves. En resumo, aos poucos o virus foise moldeando.
Por outra banda, tanto a poboación como a poboación de animais de consumo están a aumentar notablemente, o que supón un maior contacto entre animais e seres humanos. Ao mesmo tempo, a migración de seres humanos e animais cara a un medio ambiente compartido implica una relación máis estreita entre ambos, xa que os patógenos dos animais poden atravesar fronteiras naturais e infectarse polo home (o 65% das pragas dos últimos 25 anos foron zoonosis). As aves máis graves de gripe (H5N1, H5N8, H7N9…) causaron problemas ao contaxiar as sementes de pito, xa que destes pitos infectados transmitíronse directamente ao ser humano novos virus, causando graves enfermidades ao ser humano. Afortunadamente, estes virus que se estenden pola vía aérea non teñen polo momento una gran capacidade de transmisión humana, polo que as infeccións controláronse destruíndo pitos infectados. Pero se estes virus alcanzasen a capacidade de propagarse entre os seres humanos, o problema sería moi grave, xa que cun só estornudo expúlsanse millóns de virus e a curto prazo inféctanse a varias persoas e prodúcese una pandemia mundial.
En ocasións, os conflitos nacionais ou internacionais tamén poden ser fonte de infección. Na actualidade, a Organización Mundial da Saúde (OMS) ten varios plans paira eliminar enfermidades como a poliomielitis ou o sarampión. Con todo, como se viu nos últimos anos, estas enfermidades están a estenderse de novo nalgúns territorios (Afganistán, Nixeria…) porque os gobernos ou os grupos militares non permiten a incorporación de nenos debido a conflitos armados. Por tanto, hai nenos que sofren algunha destas enfermidades e esta queda incontrolada.
Os brotes de enfermidades infecciosas indican a escaseza de recursos de saúde pública, como é o caso da crise do ébola. É certo que ao pór de manifesto estas carencias pódense buscar solucións e, tras aprender dos erros, pódese mellorar, pero está claro que paira controlar as infeccións emerxentes neste mundo globalizado é imprescindible a cooperación internacional. Cada nación non pode actuar pola súa conta, algunhas organizacións a nivel mundial (como a OMS) ocúpanse dos problemas das infeccións e lanzan consellos ante brotes infecciosos.
Pero non todo é escuro, afortunadamente temos una nova tecnoloxía que permite un control limitado destes microorganismos o máis axiña posible Estes novos recursos permiten a identificación de microorganismos emerxentes mediante secuenciación proteómica ou epigenómica do xenoma. Así se detectaron novos microorganismos como os coronaviruses SARS ou MERS, ou a variabilidade da cepa (diferentes gripe aviaria, variantes do virus da inmunodeficiencia humana, etc.). Á súa vez, as técnicas de diagnóstico melloraron notablemente nos últimos anos e, cando hai un brote, os resultados coñécense rapidamente, utilizando una reacción encadeada de polimerasa en tempo real. Esta técnica cuantitativa utilizouse na enfermidade causada polo virus Ebola.
Doutra banda, están a elaborarse novas vacinas e fármacos desde outros puntos de vista: no caso das vacinas, utilízanse tecnoloxías recombinantes e virus non prexudiciais, mentres que paira a fabricación de novos medicamentos prepáranse fármacos de ampla extensión (por exemplo, capaces de destruír diferentes tipos de virus). Algúns destes fármacos destrúen as encimas específicas dos virus e outros destrúen as moléculas de ARN.
Por tanto, a pesar de que estas infeccións emerxentes supoñen una ameaza paira a supervivencia humana, a tecnoloxía científica axudounos a estar preparados e a dar resposta canto antes. Está claro que sempre temos que estar atentos.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
