Premios CAF-ELHUYAR 2022: ciencia e imaxinación, as claves do futuro
Os traballos premiados de CAF-ELHUYAR no ano 2022 foron:
“A morte de a libido das mulleres: a época do xuízo”, de Ane Portillo Branco. Premio ao artigo divulgativo xeneral.
“Para que siga a danza na paz frenética da noite”, de Amaiur Esnaola Illarreta. Premio ao artigo divulgativo baseado en tese doutoral.
“Que din as mazás ao iogur?” de Fátima Vila González. Premio Neiker.
“O pozo de Etxerre e os tesouros de Sur-Uribe”, de Jon Villapun Arbide, Maider Ibañez Espinosa e Jon Goikouria Larrabeiti, publicado na revista Geuria. Premio ao Xornalismo da Ciencia.
“Paisaxes Subtraídas. Restos do Antropoceno na costa vasca”, de Arantzazu Luzarraga Iturrioz. Creación.
Os autores dos Elhuyar recibiron os merenderos de CAF – Elhuyar: Iñaki Azkune Mendia, Felix Azpiroz Arrillaga, Juanjo Gabiña Carreira, Jesús Mari Goñi Zabala, Andoni Sagarna Izagirre e Mikel Zalbide Elustondo.
Proposta de viaxe
Onte pola tarde celebrouse na Praza de Cultura Kutxa de Tabakalera (Donostia) o acto de entrega dos premios CAF-ELHUYAR. Como este ano Elhuyar cumpre 50 anos, o acto foi moi especial: paira comezar, catro novos científicos viaxan ao futuro da ciencia paira anunciar como será a ciencia dentro de 50 anos. Itziar Irakulis Loitxat, da man dos seus satélites, analizou o ámbito ambiental e as posibilidades que vai supor a rede dos satélites públicos do futuro; Maia García Vergniory, dos materiais e a física, e lembrando o protagonismo dos materiais nas grandes revolucións da historia, dos materiais revolucionarios dos próximos anos; Gorka Azkune Galparsoro, dos ingredientes necesarios paira una ciencia forte en Saúde e Saúde, non en Santa Saúde.
Tabakalera volveu a viaxar no tempo e lembrou, entre o aplauso, a época e os protagonistas da creación de Elhuyar fai 50 anos e da divulgación científica en eúscaro.
A lema deste ano da entrega de premios foi “Ciencia e imaxinación, as claves do futuro”. De feito, a nosa sociedade enfróntase ao problema do clima paira o futuro, a eliminación das desigualdades sociais, o recoñecemento da diversidade… Paira iso, a ciencia e a imaxinación serán ferramentas imprescindibles. Os premiados deste ano están ben equipados con dous compoñentes:
A morte da libido feminino: o xuízo
A gañadora do premio ao artigo divulgativo xeneral foi a berangoztarra Ane Portillo Branco, co artigo titulado A morte do libido feminino: o xuízo. Portillo fala de desexo sexual. E pon encima da mesa que os anticonceptivos hormonais poden impedilo. Dado que a ciencia aínda non puido demostrar plenamente a súa relación, dá a forma dun xuízo ao artigo. Na súa man, recoñece que é difícil falar co médico sobre a perda do desexo sexual, o que lle levou a escribir o artigo.
Paira que siga bailando na paz frenética da noite
O artigo divulgativo, baseado na tese doutoral, foi premiado pola donostiarra Amaiur Esnaola Illarreta, polo seu labor de seguir bailando na Paz frenética nocturna. Comenta que no País Vasco temos un pequeno tesouro, o desmán dos Pireneos, que vive nos rápidos dos arroios limpos, pero confesa con pena que é absolutamente descoñecido. Orientou a investigación á xeración de coñecemento sobre este pequeno animal e agora sinalou que o que sabe del é compartilo coa sociedade para que a sociedade vasca saiba que pedras preciosas perderá si non as coida.
Pozo de Etxerre e tesouros de augas de Sur-Uribe
Na categoría de Xornalismo de Ciencia premiouse a obra O pozo de Etxerre e os tesouros das augas de Sur-Uribe, publicada na revista Geuria de Bizkaia. Os autores foron tres: Jon Villapun Arbide, Jon Goikouria Larrabeiti e Maider Ibañez Espinosa. O premio consiste nun exemplar especial sobre o pozo de Etxerre, que, a xuízo do Xurado, pode servir de exemplo a outros lugares pola súa calidade e polos seus datos científicos e testemuñais. Este tipo de traballos axudan a espertar o desexo de conservar os tesouros ecolóxicos da nosa contorna.
O director da revista Geuria subliña o camiño que o xornalismo e a ciencia poden percorrer xuntos. O binomio científico- xornalístico sinala que ten un gran potencial paira mellorar as nosas vidas e que pode ser clave paira o futuro.
Que din as mazás ao iogur?
O premio Neiker, que ten como obxectivo premiar os traballos do sector primario, foi paira este ano Fátima Vila González, Que dis a mazá do iogur? grazas ao traballo. Vila está en Boston realizando una estancia de investigación do MIT e agradece virtualmente o premio. A metodoloxía que Vila propón paira os alimentos no futuro baséase na dixitalización. O Tribunal entende que a proposta responde a unha necesidade actual. É máis, é factible e de gran aplicabilidad. Vila sacou un valioso estudo.
Paisaxes Subtraídas. Indicios de antropoceno na costa vasca
Ademais dos premios, o certame CAF-ELHUYAR concedeu una subvención de 5.000 euros paira apoiar proxectos que supoñan unha ponte entre a ciencia e a sociedade. Paisaxes Subtraídas este ano polo bilbaíno Arantzazu Luzarraga Iturrioz. A creación dun proxecto na costa vasca que implique indicios de antropoceno.
Luzarraga fala do Antropoceno, una época xeolóxica coñecida como a era humana: “Trátase de facer una cartografía das pegadas que deixou esta época na nosa contorna. Na costa biscaíña, no cantil costeiro de Puntagalea, fóronse acumulando restos característicos da actividade industrial. Os altos fornos de Biscaia vertieron ao mar 30 millóns de toneladas de residuos, dos cales 1 millón as ondas trouxéronnos de novo á costa. Estes residuos fóronse acumulando nas súas praias transformar en negras cementadas. Negros pola abundancia de escorias de ferro nos residuos. Tanto ferro, a area que atrae facilmente un imán”.
“Tamén sobre a secuencia do flishas sedimentado durante miles de millóns de anos, acumuláronse residuos cementados: ladrillos, ferros… Pero o nivel do mar vai aumentando e esta zona costeira desaparecerá por completo dentro de 100 anos. Tamén desaparecerán os restos cementados pola nosa acción humana”, di Luzarraga. “Antes de que sexa tarde, queremos facer aflorar a influencia do antropoceno na costa vasca, representando e cartografiando esta parte invisible do imán”. O xurado sinalou que, abordando un tema científico de plena actualidade, Luzarraga propón una creación apaixonante.
Merenderos CAF-ELHUYAR
Por último, con motivo do 50 aniversario de Elhuyar, realizouse un emotivo recoñecemento aos creadores de Elhuyar. Menciónase a contribución dos nove estudantes donostiarras á normalización do eúscaro e á divulgación da ciencia e a tecnoloxía realizada fai 50 anos. Así, Iñaki Azkune Mendia, Felix Azpiroz Arrillaga, Juanjo Gabiña Carreira, Jesús Mari Goñi Zabala, Andoni Sagarna Izagirre e Mikel Zalbide Elustondo recibiron a homenaxe entre os aplausos e Luís Mari Bandres Unanue e Zalustbide.
Azpiroz lembrou pasaxes da época da censura que condicionaban a actuación de Elhuyar. E tamén confesou que lles sorprende ver á Elhuyar de hoxe en día, vendo todo o que deu a semente que puxeron.
Creación -bolsa 2021
Por último, a creación na mesma Tabakalera supuxo a oportunidade de coñecer os proxectos dos gañadores das dúas bolsas do ano anterior. Un recolleuno Itxaso Navarro Celestino, polo seu proxecto Sonata 00001011-Spam, concerto de transducciones sonoras, que o público puido escoitar e ver en directo. Navarro quixo imaxinar como os futuros científicos interpretarían a nosa sociedade se achamos restos que son o reflexo da nosa sociedade. Os futuros científicos atoparanse co lixo virtual, que ha decodificado o código binario destes restos de spam e converteunos en música. As caras de recepción dos oíntes foron visibles desde o punto de vista da “música” que xera o noso lixo.
Outra bolsa foi paira Ander Gortazar Balerdi e Jac paira Markusiewicz. Cidade de 15 minutos, 45 minutos de territorio. Cartografía vasca contemporánea por traballo. O galardón obtido ha permitido xerar una visión diferente da cartografía do País Vasco que mostraron durante o acto. Hoxe mesmo arrinca a exposición que se exhibirá na UPV/EHU. A cartografía e a música orixinal han culminado o acto, ao mesmo tempo que o público quedou ansioso por ver o que será a creación desta edición.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
