Mundu digitala
Sare sozialen “kakaztea”, alternatibak eta fedibertsoa
Asko hitz egiten da azkenaldian sareko zerbitzu eta produktu gero eta gehiago izaten ari diren “kakazte” (enshittification ingelesez) edo kalitate-galera nabarmenari buruz. Sare sozialak ez daude fenomeno horretatik libre, eta, haien erabiltzaile ugari alternatiba bila ari direnez, eskaini ere eskaintzen ari zaizkie bestelako aukera berriak. Haietako gehienek, baina, besteen arazo bera dute: irabazi-asmodun enpresa erraldoiek eskaintzen dituzten zerbitzu zentralizatuak dira. Benetako alternatiba boluntarismotik edo asoziazionismotik sortutako protokolo irekidun sare sozial deszentralizatuak dira; aspalditik existitzen den eta ezagutzen dugun fedibertsoa, alegia.
Txipen ekoizpenaren lasterketa eroa
Egungo gailu elektroniko ia guztiek beharrezko dute, funtzionatu ahal izateko, txip edo zirkuitu integratu bat (gutxienez). Gailu horiek egiten dituzten gauza gero eta konplexuagoak egin ahal izateko, txipek gero eta ahaltsuagoak izan behar dute, eta haien ekoizpena gero eta zailagoa da, azken urteetan txipen ekoizpena oso-oso enpresa eta herrialde gutxiren eskuetan geratzeraino. Eta, azken urteetan, pandemiak, gatazka geopolitikoek edo hondamen naturalek eragin handia izan dute txipen eskuragarritasunean eta prezioan. Horrelakorik edo okerragorik berriz gerta ez dadin, txipen ekoizpena herrialde gehiagotara hedatzeko lasterketa ero batean sartu da mundua.
...eta adimen artifiziala arautzeaz
Aurreko zenbakian weba arautzeko azkenaldian sortutako legeez aritu ginen. Bada, oraingoan, hari jarraipena emanez, adimen artifizialaren esparruan Estatu Batuetan zein Europar Batasunean egin diren edo egiten ari diren araubide-mugimenduei erreparatuko diegu. Izan ere, adimen artifizialarena oso gai garrantzitsua da, protagonismo handia hartzen ari da bereziki azken urteotan, eta eragin handia izaten ari da ekonomian, hezkuntzan, jendearen bizitzetan... Hori dela eta, beharrezkoa da lege-esparruak ezartzea, eta berebizikoa izango da horretan egoki asmatzea.
Sarearen erregulazioaren kapitulu berriak
Internet, sorreratik, Far West-aren oso antzekoa izan da: esploratzeko lurralde berria, muga geografiko eta jurisdikzio argirik gabea, berrikuntza eta aldaketa azkarrengatik legeak sarri atzetik joan direna... Eta han kolonoak eta era guztietako abenturazale eta gaizkileak nola, hala aritu dira hemen erraldoi teknologikoak, lege-hutsuneak baliatuz, jarduera oso zalantzazko ugaritan. Noizbait, baina, erregulazioa iristen da. Azken hilabeteotan sarea arautzeko zenbait lege ari dira martxan jartzen edo bultzatzen, zeresana ematen ari direnak eta etorkizuneko weba itxuratzeko garrantzitsuak izango direnak. Ikus dezagun zertan dautzan.
Elhuyarren hizketa-sintesi neuronal berria
2014. urtean zerbitzu teknologiko berri bat plazaratu zuen Elhuyarrek: hizketaren sintesia. Testuak audio bihurtzea ahalbidetzen duen teknologia hori modu askotako zerbitzuak eskaintzeko baliatu izan dute geroztik gure bezeroek. Hizkuntza- eta hizketa-teknologiek biziki egin dute aurrera sare neuronalen teknologiari esker, eta Elhuyarren ere hizketa-sintesiko teknologia neuronal propioa garatu dugu, lehengoa baino kalitate hobearekin eta aukera berriekin. Ezagut dezagun hizketa-sintesi neuronalaren web-zerbitzu berria.
Adimen artifizial sortzailearen booma
Ziur denoi ezagunak egiten zaizkigula Stable Diffusion, LaMDA, Midjourney, GPT, DALL-E, Bard eta, batez ere, ChatGPT izenak, azken hilabeteotan ez baita beste ia ezertaz hitz egiten; ez soilik teknologiaren munduan, baita komunikabideetan, sare sozialetan eta gizartean oro har ere. Guztiak adimen artifizial sortzaileko sistemak dira, testu luzeak, galderentzako erantzun egituratuak eta irudiak sortzeko gai direnak. Aurrerapen benetan harrigarria egin du arloak azken urtean, kasu askotarako emaitza benetan erabilgarri eta are harrigarriak emateraino, eta arlo ugaritan gero eta gehiago erabiltzen ari dira sistema horiek. Ezagut dezagun hobeto adimen artifizial sortzailea zer den, nola dabilen, zer aukera eskaintzen dituen eta zer arrisku dakartzan.
Mycroft.eus: euskarazko bozgorailu adimenduna
Bozgorailu adimendunak asko ugaritzen ari dira gure etxeetan. Gure ahozko aginduei men egin eta hitz eginez erantzuten duten gailu horiek, baina, ez dute euskaraz egiten. Horregatik, Orai-n, Elhuyarren adimen artifizialaren eta hizkuntza- eta hizketa-teknologien langunean, Talaios eta Skura kooperatibekin elkarlanean, Mycroft.eus proiektuari heldu genion. Bozgorailu adimendun bat garatzea zen gure asmoa, erraldoi teknologikoek egiten dituztenen bestelako ezaugarriak izango zituena: euskalduna, software librekoa, pribatutasuna babesten duena, genero-ikuspegia duena, tokiko zerbitzuekin lotua...
...eta hizkuntza-teknologiak lantzen 20!
Elhuyar Fundazioak 50 urte bete ditu aurten, baina, horrez gain, 20 urte ere badira Elhuyarren hizkuntza-teknologiak ikertu, garatu eta merkaturatzeari ekin genionetik. 20 urte, eta asmo eta helburu bakarra: beste edozein hizkuntzak bezala euskarak ere hain beharrezko dituen hizkuntza- eta hizketa-teknologiak garatu eta gizartearen eskura jartzea. Jardun horren fruitu dira, besteren artean, oso ezagun eta askorentzat ezinbesteko bihurtu diren gure corpusak, hiztegiak, zuzentzaileak, itzultzaile automatikoak (Elia.eus), transkribatzaile automatikoak (Aditu.eus) edota hizketa-sintetizatzaileak.
Raspberry Pi, ordenagailu merke baina konpletoa
Ordenagailuak asko zabaldu dira azken hamarkadetan, prezio nahiko eskuragarrian aurkitu baitaitezke, baina eskuragarritasun hori oso erlatiboa da; mendebaldeko gizarteko sektore batzuentzat eta, bereziki, munduko hainbat herrialdetako gehiengoarentzat, guztiz pentsaezina da halako bat izatea. Hori aldatzeko sortu zen Erresuma Batuan kokatua dagoen Raspberry Pi Fundazioa, eta duela 10 urtetik hona 30 £ inguruan edo gutxiagoan ere ekoizten ditu ordenagailuak. Plaka bakarrekoak eta txiki-txikiak izanik ere, ordenagailu konpletoak dira. Gaur egun, robotikan edota maker munduan oso hedatuak daude Raspberry Pi gailuak.
Wikidata, ezagutzarako datu-base libre kolaboratiboa
Denok ezagutzen dugu Wikipedia, mundu osoko erabiltzaileen artean osatuz doan eta Wikimedia fundazioak kudeatu eta sustatzen duen entziklopedia librea. Baina fundazio horrek baditu hain ezagunak ez diren beste proiektu interesgarri asko ere, elkarlanean ezagutza librea osatzea helburu dutenak denak: Commons irudizko eta ikus-entzunezko materialarentzat, Wiktionary hiztegientzat, Wikibooks, Wikisource, Wikiversity... Denetan berriena Wikidata da, ezagutzarako datu-base librea. 2012tik existitzen bada ere, azken urteotan loratu da, eta gauza interesgarri asko ekarri ditu.
Zu idazle
Zientzia aldizkaria
